ترکیه و آمریکا تنش جدی در مناسبات

ترکیه در دو دهه اخیر به عنوان یک نماد دموکراسی از نوع غربی در یک کشور مسلمان محسوب می شد که تلفیقی از جامعه ای مسلمان و حکومتی لائیک را ارائه می کرد. روند نسبتا موفق این کشور برای عضویت در اتحادیه اروپا و رشد اقتصادی مطلوب آن در سال های گذشته نیز بر اهمیت این روند و کارآمدی این تلفیق سیاسی- اجتماعی افزوده بود و می رفت تا آن را به الگویی برای برخی کشورهای مسلمان منطقه که تمایلات لائیک داشتند، تبدیل کند.
این رشد موفقیت آمیز ترکیه در حقیقت ناشی از حمایت های اقتصادی و سیاسی اتحادیه اروپا و ایالات متحده بود که با هدف جلب توجه و نظر موافق دیگر کشورهای منطقه انجام شد و برای این منظور سعی داشتند تا نمونه ای درخشان از یک حکومت موفق لائیک و تحت حمایت غرب را ارائه دهند. اما آنچه که هم اکنون در ترکیه مشاهده می شود و نابسامانی های گسترده ای در همه ابعاد سیاسی اقتصادی امنیتی و بین المللی را برای این کشور به وجود آورده است ناشی از تعارض و تضاد ذاتی و لاینحل جامعه ای مسلمان و حکومتی لائیک و مهم تر از آن ناهماهنگی های موجود بر سر راه چالش های واقعی و بنیادی ترکیه و برنامه های اصلاح گرای غرب برای این کشور بود که در حال حاضر به جایی رسیده که حتی روابط بسیار مطلوب این کشور را با غرب به مرز قطع یا حداقل کاهش بسیار شدید کشانده است. آنچه که هم اکنون بخوبی قابل مشاهده است این نکته است که وابستگی شدید ترکیه به غرب و تنظیم سیاستگذاری های ملی مطابق با الگو های وارداتی موجب شد تا این کشور از جایگاه منطقه ای خود دور شده و منحصرا به روابط نزدیک خود با غرب تکیه کند که همین مساله موجب افزایش آسیب پذیری این کشور و بروز مشکلات بیشتر شده است.
چالش های فراروی ترکیه به سه حوزه: - چالش های امنیتی، چالش های سیاسی در صحنه بین المللی و چالش های سیاسی - اجتماعی داخلی تقسیم می شوند که هر یک به تنهایی برای فلج کردن اقتصاد و نظام بسیار وابسته ترکیه کفایت کرده و می تواند موتور این قدرت کوچک منطقه ای را متوقف کند.
چالش های امنیتی ترکیه در حال حاضر از دو مساله گروه پ ک ک و مخالفان داخلی دولت در ارتش ناشی می شود. جدایی طلبان پ ک ک که هم اکنون به مهم ترین مساله فراروی امنیت ملی ترکیه تبدیل شده اند یکی از جهت گیری های اصلی در سیاست خارجی این کشور را نیز تشکیل می دهد. اعدام سران جدایی طلبان موجب بروز مشکلاتی در پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا شده و همچنین مسائل و ملاحظاتی را در روابط با عراق به وجود آورده است که موجب شده تا مناسبات اقتصادی و سیاسی آنکارا با اتحادیه اروپا و بغداد با چالش جدی مواجه شود. این مناسبات بعد از آنکه ترکیه چند نفر دیگر از رهبران جدایی طلبان را اعدام کرد رو به وخامت گذاشت و غرب حساسیت بسیار شدیدی را از خود در این رابطه نشان داد و این اقدام ترکیه با واکنش جدی و سختگیرانه اتحادیه اروپایی و فعالان بین المللی حقوق بشر مواجه شد. فعالان جدایی طلب در حال حاضر به اقدامات خشونت باری همچون بمب گذاری های انتحاری و غیرانتحاری و همچنین ترور و درگیری های چریکی با نیروهای نظامی ترکیه روی آورده اند. مهم ترین نقطه ضعف ترکیه در این رابطه را می توان در مساله تهدید جدایی طلبان پ ک ک به انفجار خطوط لوله انرژی مشاهده کرد که می تواند خسارات عظیمی به اقتصاد ترکیه وارد کرده و موجبات نا امنی اقتصادی و سیاسی ترکیه را به وجود می آورد.
درگیری های دولت اسلام گرای ترکیه با ارتش این کشور نیز هم اکنون به نقطه حساسی رسیده است. ارتش ترکیه در سال های اخیر همواره نقش تعیین کننده ای در تعیین خط مشی و مسایل سیاسی این کشور بازی کرده و موجب شده تا اکثریت دولت ها و احزاب سیاسی ترکیه همیشه منافع و خواست های ارتش را مد نظر داشته باشند و در مناسبات سیاسی داخلی ترکیه این مساله موجب برخی ملاحظات و نگرانی ها بوده است. رویکرد دولت اسلامگرای فعلی به مساله آزادی های مذهبی، آزادی حجاب و اسلام خواهی موجب اعتراض ارتش شده است و مقامات ارتش به طور ضمنی تهدیداتی را بر علیه دولت اسلام گرای این کشور به عمل آورده اند. حضور نیافتن مقامات ارتش در جشن پیروزی و مهمانی های رسمی دولت جدید و اتخاذ سیاست های نسبتا هماهنگ با غرب در زمینه مسائل داخلی ترکیه نیز بر این امر صحه می گذارد. البته رویداد های اخیر و موضع جدید دولت آمریکا در شناسایی قتل عام ارامنه موجب تضعیف جایگاه طرفداران رابطه با غرب و در راس آن ها ارتش ترکیه شده و این مساله موجب تحکیم موقعیت دولت جدید در برابر نظامیان و همچنین برتری نسبی اسلام خواهان و طرفداران تقویت رابطه با ایران و جهان اسلام می شود. این تغییر در معادله قدرت را به راحتی می توان در سخنان اخیر رییس جمهور ترکیه و انتقادات گسترده وی از حامیان افزایش رابطه با غرب و اتحادیه اروپا مشاهده کرد که البته نوک حمله وی به شکل غیر مستقیم متوجه مقامات نظامی ترکیه بود. کاهش مخالفت های داخلی با مساله آزادسازی حجاب اسلامی در ترکیه و سرگرم شدن ارتش به برنامه ریزی برای حمله به شمال عراق نیز از فرصت های طلایی و بسیارمهمی است که دولت جدید هم اکنون برای تحکیم موقعیت خود و توجیه سیاست نگاه به شرق خود دارد. در حال حاضر اتحادیه اروپا و آمریکا برای دلجویی نسبی از مقامات ترک بخاطر شناسایی قتل عام ارامنه و همچنین جلوگیری از روی آوری این کشور به روسیه و ایران و نیز کنترل ارتش ترک در حمله به شمال عراق، از اتخاذ مواضع تنبیهی علیه آنکارا خودداری کرده و فعلا ابزارهای اقتصادی خود را برای تحت فشار گذاشتن ترکیه به کار نگرفته اند. این آرامش قبل از طوفان را می توان به تلاش غرب برای از دست ندادن متحدی کوچک تعبیر کرد که از سویی به خاطر نزدیکی به مسکو و تهران و همجواری با حوزه نفوذ این دو کشور، از اهمیت خاصی برخوردار است.
در دو ماه گذشته، درگیری های داخلی دولت با ارتش و مقامات نظامی این کشور موجب تضعیف نسبی جایگاه این کشور در منطقه و کاهش توان تاثیرگذاری و تضعیف نفوذ آن در کشورهای همسایه و تحولات منطقه گردید. بهرحال ترس از کودتای نظامیان موجب شد تا کشورهای منطقه از انعقاد پیمان های مهم سیاسی یا مواضع مشترک در باره مسائل منطقه ای با این دولت خودداری کنند و سایه سنگین نظامیان بر جو داخلی ترکیه نیز از قدرت مانور سردمداران این کشور کاست.
ترکیه در عرصه بین المللی نیز با چالش های متعددی روبه رو است که این کشور را با وضعیت دشوار و سختی روبرو ساخته و توان مانور های دیپلماتیک در منطقه و صحنه بین المللی را از این کشور سلب کرده است. این مشکلات به ترتیب در مورد مساله قبرس، سختگیری های اتحادیه اروپا برای پیوستن ترکیه به این اتحادیه، جنگ عراق و از همه مهمتر وخامت روابط آنکارا و ایالات متحده بخاطر شناسایی نسل کشی ارامنه که در آستانه تصویب و شناسایی از سوی سنای آمریکا قرار گرفته و با واکنش بسیار تند ترکیه روبرو شده است. مصوبه اخیر پارلمان ترکیه مبنی بر صدور مجوز حمله به شمال عراق برای قلع و قمع پایگاه های نظامی گروه پ ک ک نیز به قدری بر امنیت خاورمیانه تاثیر گذاشت که از مهم ترین عوامل موثر بر افزایش قیمت نفت در هفته اخیر شمرده شد.
در حال حاضر دولت ترکیه از مخالفت های داخلی در خاک خود کاسته و به بهانه مبارزه با شورشیان پ ک ک و حمله به مواضع این گروه در شمال عراق، مخالفان داخلی و ارتش را از حوزه سیاست بازداشته و به امور فوق مشغول کرده است. اما دولت ترکیه همچنان با دو چالش جدی روبرو است: کاهش رشد اقتصادی و عوامل تهدید کننده امنیت و منافع ملی. این کشور در منطقه و برای این منظور حاضر به واگذاری امتیازات سیاسی و استراتژیک بسیار مهمی است که هم برای ایران و روسیه و هم برای اروپا و غرب به طور کل بسیار مهم بوده و حائز اهمیت است. حال باید دید دستگاه دیپلماسی کدام طرف می تواند زودتر و بهتر به تامین منافع ملی خود از این رهگذر بپردازد.

نویسنده : محمد مهدی شجاعی

منبع : روزنامه مردم سالاری