دروازه های پرداخت و دریافت در بانکداری الکترونیکی

پیشرفت شگفت انگیز فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و گسترش آن به بازارهای پولی و مالی، علاوه بر تسهیل امور مشتریان بانك ها، روش های سنتی بانكداری را نیز متحول ساخته است. با رشد چشمگیر معادلات به شیوه تجارت الكترونیكی و نیز داد و ستد و تجارت، به بانك جهت نقل و انتقال پول نیاز بیشتری پیدا شده است و بانكداری الكترونیك به عنوان بخش لاینفك از تجارت الكترونیك تبدیل شده است كه بدون بانكداری الكترونیكی(e-banking) تجارت الكترونیكی نیز توسعه نخواهد یافت.
سرعت پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) موجب تغییرات عمیقی در شكل پول و نیز سیستم ها و روش های انتقال منابع مالی شده است و موجب به وجود آمدن مفاهیم جدیدی با عنوان پول الكترونیكی (e-money) و نیز انتقال الكتریكی پول شده است. این مفاهیم جدید خود موجب پدید آمدن نوع جدیدی از بانكداری یعنی بانكداری الكترونیكی شده اند. با نفوذ بیشتر شبكه جهانی (world wide web) و قابلیت دسترسی همگانی تر آن شیوه عرضه خدمات در بانك ها تغییر یافته و این تحولات زمینه پدید آمدن انواع جدیدی از بانكداری با عنوان Cyber Bank، Internet Bank و Mobile Bank را فراهم آورده است.
در حال حاضر در بعضی از كشورها بانك ها خدمات on-line خود را برای استفاده مشتریان از طریق اینترنت فراهم آورده اند و مشتریان نیز بدون نیاز به حضور فیزیكی اغلب كارهای بانكی خود را در منزل و یا در محل كار انجام می دهند. بانك الكترونیكی نوع جدیدی از بانك است كه برای ارائه خدمات بانكی موردنیاز مشتریان از محیطی الكترونیكی استفاده می كند. در این بانك تمامی عملیات موردنیاز به صورت الكترونیكی در حال انجام است كه این عملیات با سطح امنیتی مناسبی حفاظت می شود.
● كاربران بانك الكترونیكی
بانكداری الكترونیكی برای افراد مختلف دارای درجات اهمیت مختلف است. كارشناسان ICT مشتریان بانك های الكترونیكی را به ۳ دسته تقسیم كرده اند كه این گروه بندی به شرح زیر است:
۱) معامله كنندگان اینترنتی
این دسته از مشتریان بانك های الكترونیكی تمایل زیادی به برقراری سیستم ها و روش های اتوماسیون اداری دارند و دلیل آن هم انجام داد و ستد اینترنتی از سوی افراد این گروه است كه حجم پول در گردش را افزایش داده و دستیابی افراد این گروه را به پول های مبادله شده تسهیل می كند.
۲) پس اندازكنندگان
این گروه از مشتریان برخلاف دسته اول از مشتریان غیرفعال هستند و تنها تمایل به نگهداری پول در بانك های الكترونیكی دارند، امكانی كه برای این گروه از مشتریان باید در نظر گرفت شامل جابه جایی راحت پول میان حساب های مختلف است تا انتظار این افراد از بانك الكترونیكی تأمین شود.
۳) خریداران فوری
این دسته از مشتریان دائم بانك الكترونیكی نبوده و تنها برای رفع نیاز فعلی به بانك الكترونیكی مراجعه می كنند و خواهان ارائه خدمات مالی جامع نیز هستند، انتظار این گروه از بانك الكترونیكی سهولت استفاده و گستردگی خدمات بانك است.
● مدل های بانكداری الكترونیكی
در بانكداری الكترونیكی چند مدل وجود دارد اما شایع ترین مدل های بانكداری الكترونیكی عبارتند از شعبه های الكترونیكی و بانك های الكترونیكی.
▪ شعبه های الكترونیكی (e-branches)
در این مدل از بانكداری الكترونیك، بانك اصلی به شكل سنتی در حال كار است و شعبه های فیزیكی آن نیز در مناطق جغرافیایی خاص و موردنظر مشغول به فعالیت هستند و امور نقل و انتقال پول و سایر فعالیت های جاری بانكی به شكل سنتی در حال انجام است اما به طور همزمان شعبه هایی از بانك به صورت مجازی شروع به فعالیت می كنند، كه این فعالیت خود به دو دسته تقسیم بندی می شود.
در گروه اول همان شعبه های فیزیكی موجود تعدادی از عملیات بانكی رایج مانند نقل و انتقال پول، واریز وجوه، دریافت قبوض و غیره را به صورت on-line انجام می دهد و در گروه دوم شعبه وجود خارجی نداشته و تمامی سرویس های درخواستی را شما تنها از طریق شعبه الكترونیكی بانك دریافت خواهید كرد. گروه دوم از گروه اول پیشرفته تر بوده و نیازمند زیرساخت ها و امنیت بیشتری است، در صورت رسیدن بانك به این حد از دانش و توانایی، بانك توانایی تأسیس بانك الكترونیكی را دارد.
▪ بانك الكترونیكی (e-bank)
این دسته از بانك ها هیچ گونه حضور فیزیكی در جامعه ندارند و تمامی امور بانكی و سرویس های مورد درخواست مشتریان را از طریق بسترهای اینترنتی و مخابراتی فراهم می آورند. شما در این بانك ها به عنوان مشتری دارای حساب الكترونیكی و امضای الكترونیكی هستید تمامی سرویس های مورد درخواست شما تنها از طریق سایت بانك الكترونیكی در اختیار شما قرار خواهد گرفت و پس از نقل و انتقال پول به حساب شما، می توانید آن پول را به شكل های رایج پول از مكان های مشخص شده و طرف حساب با بانك دریافت كنید.
● امنیت بانك الكترونیكی
همان گونه كه بانك های سنتی در معرض تهدید قرار دارند و همواره دزدان و سارقان در كمین نشسته اند كه در فرصت مقتضی به این بانك ها دستبرد زده و آن ها را مورد تهدید قرار دهند، بانك های الكترونیكی نیز مورد تهدید هستند. دزدان سنتی عمدتاً افراد بی سواد هستند اما دزدان اینترنتی دزدانی با تحصیلات عالیه هستند و پس از نفوذ به سیستم و انجام خرابكاری پیدا كردن ردپای این گونه از دزدان به مراتب سخت تر از دزدان سنتی است.
سیستم های اطلاعاتی بویژه سیستم سرویس های الكترونیكی بدون سازوكارهای امنیتی دوام نخواهند آورد، سیستم های امنیتی باید وظایف مختلفی را انجام دهند از جمله باید تمامیت داده ها را تضمین كند، یعنی اگر بنابر هر دلیلی ـ عمداً و یا سهواً ـ داده ها تخریب شد باید توانایی رسیدگی به مشكلات را داشته باشد به علاوه باید سطح دسترسی ها در این سیستم قابل تعریف باشد به عنوان نمونه دسترسی یك مشتری بانك با متصدی امور بانك و یا رئیس شعبه تفاوت خواهد داشت و به علاوه اطلاعاتی كه در اختیار این افراد قرار می گیرد متغیر خواهد بود و براساس سطح دسترسی آن ها حجم اطلاعات دریافتی تغییر خواهد كرد.
به علاوه باید سازوكاری برای بازرسی در سیستم رایانه ای بانك پیش بینی كرد تا همان گونه كه به شكل سنتی از شعب بانك بازرسی به عمل می آید بتوان از بانك الكترونیكی نیز از سوی مراجع ذیصلاح بازرسی به عمل آورد. به علاوه در سطح دسترسی ها و اجازه ورود به سیستم باید قبل از ورود هویت افراد مورد شناسایی قرار گیرد همان گونه كه در بانكداری سنتی تنها پس از احراز هویت افراد سرویس مربوطه در اختیار آنها قرار می گیرد با توجه به امكان تقلب بیشتر در سیستم های الكترونیكی نسبت به سیستم های سنتی باید مراحل ورود به سیستم مدام در حال تغییر و پیشرفت باشد تا امكان نفوذ افراد سودجو داده نشود.
از راهكارهای جدیدی كه برای احراز هویت افراد جهت ورود به سیستم ها استفاده می شود می توان به بیومتریك ها اشاره كرد.
این واژه به طیف گسترده ای از فناوری هایی اطلاق می شود كه هویت افراد را به كمك اندازه گیری و تحلیل خصوصیات انسانی شناسایی می كند. می توان بیومتریك ها را به دو دسته رفتاری و فیزیكی تقسیم بندی كرد. در دسته اول بیومتریك هایی مانند امضانگاری، نحوه تایپ كردن و تشخیص صدا قرار دارند و در دسته دوم بیومتریك هایی مانند اثر انگشت، اسكن عنبیه، اسكن شبكیه، هندسه دست و چهره نگاری قرار دارند كه در حال حاضر استفاده از این گونه از بیومتریك ها جهت ورود به سیستم ها اهمیت بیشتری یافته است (علاقه مندان جهت مطالعه در مورد فناوری بیومتریك و روش های جدید تشخیص هویت می توانند به روزنامه ایران شماره ۳۵۹۲ به تاریخ ۸۵‎/۱۲‎/۲۱ صفحه دانش مراجعه كنند).
مطالعات اخیر مؤسسه تحقیقاتی ژاولین (Javelin) نشان می دهد كه دزدی هویت (Identity theft) از سوابق و صورت حساب ها بسیار رایج تر از قبل شده است و به علاوه تقلب اینترنتی كم هزینه تر از انواع دیگر تقلب هاست كه این امر اهمیت توجه به سیستم های امنیتی را بیش از پیش در بانكداری الكترونیكی مورد تأكید قرار می دهد به طور كلی بانك های الكترونیكی باید جهت رعایت نكات امنیتی موارد زیر را در نظر داشته باشند:
۱) مراكز داده (data center) آن ها باید به جدیدترین فناوری های امنیتی و نیز سیستم های رمزگذاری برای ارتباط بین مشتری و بانك مجهز باشند.
۲) تمامی تراكنش ها به صورت پیوسته و شبانه روزی بازرسی شوند تا رویدادهای غیرمجاز شناسایی و پیوستگی داده ها تضمین شود.
۳) مراكز داده (data center) از نظر جغرافیایی پراكنده باشند و هیچ مشخصه خاصی برای شناسایی این گونه از مراكز وجود نداشته باشد و به علاوه از محل فیزیكی آنها به درستی مراقبت شود.
۴) دسترسی به داده های محرمانه باید به افراد ذیصلاح محدود شده و به علاوه اطلاعات محرمانه رمزگذاری شود تا همه كاربران و كارمندان امكان دسترسی به آنها را نداشته باشند.
● سطح سیستم ها در بانكداری الكترونیكی
سیستم های رایج در بانكداری الكترونیكی را براساس توانمندی هایشان می توان به سه دسته تقسیم كرد كه سطح نخست این دسته بندی را سیستم های سطح یك می گویند. در این دسته از سیستم ها امكان ارائه اطلاعات فقط به همان صورت كه منتشركننده آنها را تعریف كرده است وجود دارد، به این دسته از سیستم ها، «سیستم های فقط اطلاعاتی» گفته می شود، سطح دوم امكان به اشتراك گذاردن اطلاعات حساس و برقراری ارتباط میان كاربران را نیز فراهم می كند كه به این دسته، «سیستم های الكترونیكی انتقال اطلاعات» گفته می شود. سیستم های سطح سه، امكاناتی مانند انتقال موجودی و سایر تراكنش های مالی را در اختیار كاربران قرار می دهد به این دسته از سیستم ها، «سیستم های پرداخت الكترونیكی» گفته می شود.
● مزایای بانك الكترونیكی
۱) امكان دستیابی در هر مكان جغرافیایی و در هر زمان از شبانه روز به سرویس های بانك
۲) امكان انجام تمامی خدمات بانكی در هر زمان
۳) امكان فراهم آوردن امكانات بیشتر در جهت رضایت مشتریان
۴) كاهش هزینه های بانكی و در مقابل افزایش سود مشتریان این گروه از بانك ها
۵) بانكداری راحت و ساده را می توان با دروازه های پرداخت و دریافت بانك های الكترونیكی تجربه كرد.
۶) كاهش هزینه مسافرت های درون شهری و نیز كاهش آلودگی هوا و ترافیك به سبب این دسته از مسافرت ها
● موانع بانكداری الكترونیكی
۱) نبود بستر مخابراتی مناسب برای انتقال داده ها
۲) فاصله موجود میان مدیران تصمیم گیر و متخصصان IT
۳) ضعف مدیریت در نگهداری و به كارگیری متخصصان حرفه ای و سطح بالا در بخش IT
۴) بی توجهی به مسائل امنیتی در بانكداری الكترونیكی
۵) ناآگاهی كاربران و مشتریان سنتی بانك ها در مورد سیستم ها و مزیت های آن
۶) وجود قوانین دست و پاگیر اداری و نیز مقاومت كارمندان در مقابل تغییرات جدید

منبع : بنیاد آینده نگری ایران