شهرزادان قصه گو

در چند سال اخیر حضور زنان در قلمرو داستان نویسی ایران بسیار پررنگ تر شده است؛ و این حضور چشمگیر وظیفه منتقدان را سنگین می کند که از زوایای مختلف و با بهره گرفتن از رویکردهای متفاوت به طور جدی و آکادمیک به بررسی آثار نویسندگان زن بپردازند. نرگس باقری ادبیات داستانی زنان نویسنده را موضوع تحقیق خود قرار داده و در کتاب «زنان در داستان» به بررسی آثار چهار بانوی داستان نویس ایرانی (سیمین دانشور، شهرنوش پارسی پور، غزاله علیزاده و مهشید امیرشاهی) پرداخته تا نشان دهد قهرمانان زن در این آثار چه ویژگی هایی دارند و تصویری که از آنها به خواننده ارائه می شود، چگونه است. شخصیت اصلی و راوی اهمیت بسزایی در جریان داستان پردازی دارند. شخصیت اصلی محور رویدادها و حوادث اصلی داستان است.
در این بررسی نمی توان مقوله جنسیت را نادیده گرفت. شخصیت های داستان متاثر از جامعه یی هستند که در آن زندگی می کنند و هویت آنها همیشه در ارتباط با جنسیت شان معنا می یابد. راوی تعیین می کند خواننده از چه زاویه یی و از کدام رویدادها تا چه اندازه مطلع شود. نرگس باقری بر این باور است که نویسندگان زن برای روایت داستان هایشان راویان زن را برمی گزینند چون با سخن گفتن از زبان آنها و نمایاندن افکار و دغدغه های آنها بهتر می توانند «از عهده کشف هویت خویش برآیند». (ص ۳۴)یکی از منابع نویسنده در خلق شخصیت ها و فضاهای داستانی استفاده از تجربه های شخصی است. باقری با نگاهی به زندگی این چهار داستان نویس انعکاس روحیات آنها را در شخصیت های داستان هایشان نشان می دهد. پس از بررسی جنبه های گوناگون شخصیت ها در آثار این چهار نویسنده، فصل آخر با عنوان «زنان در برابر مردان» نگاهی دارد به آثار چند تن از نویسندگان مرد معاصر از جمله صادق هدایت و بزرگ علوی و شخصیت پردازی زن در آثار ایشان را مرور می کند. باقری به قول خودش در این کتاب می کوشد نشان دهد «قهرمانان زن در آثار زنان داستان نویس در قیاس با قهرمانان زن در آثار مردان داستان نویس در کدام سوی مرزهای عقلانی بودن و عاطفی بودن یا آمیختگی این دو جانب اندیشه قرار دارند». (پشت جلد) این کتاب ۳۰۰ صفحه یی ابتدای بهمن امسال از سوی انتشارات مروارید در ۱۶۵۰ نسخه و به قیمت ۴۹۰۰ تومان به بازار عرضه شده است.
● معرفی نظریه های نقد ادبی معاصر یک راهنمای مطمئن و تکراری
این کتاب که نوشته لیس تایسن است توسط مازیار حسین زاده و فاطمه حسینی به فارسی ترجمه شده و ویراستار آن دکتر حسین پاینده است. «نظریه های نقد ادبی معاصر» همان طور که از اسمش برمی آید کتابی است شبیه ده ها کتاب دیگر که در سال های گذشته به فارسی ترجمه و منتشر شده و اسم شان غالباً ترکیبات ممکن دیگر اسم همین کتاب است از قبیل راهنمای نقد و نظریه ادبی، تاریخ نظریه های ادبی، مکاتب نقد و نظریه ادبی و... همه این کتاب ها توسط شخصیت دانشگاهی نوشته شده و هدف شان هم این است که دانشجوی ناآشنا با برخی مفاهیم ابتدایی و کلیات آشنا شود و بعد بنا بر استعداد و گرایش خود برخی را به صورت تخصصی دنبال کند. در توضیح پشت جلد همین کتاب هم آمده است؛ «کتاب با این هدف نوشته شده که پیچیدگی های نظریه های نقد ادبی معاصر را با زبانی تا حد ممکن فهمیدنی تبیین کند. در ترجمه های فارسی این کتاب ها نکات مشترک بسیاری در مقدمه های مترجمان دیده می شود. آنها اغلب از وضعیت نقد ادبی در ایران گله می کنند و یکی از علل عقب ماندگی نقد در ایران را عدم دسترسی به متون علمی و معتبر می دانند. تردیدی نیست که یکی از علل ضعف علمی در هر حوزه یی کمبود یا نبود منابع است و شاید لزومی نداشته باشد بر سردر هر منبعی این نکته موکداً به خواننده تذکر داده شود. در ادامه مترجم به اهمیت کتاب اشاره و ابراز امیدواری می کند ترجمه این کتاب بتواند سهمی در برطرف شدن خلاء علمی منتقدان ایرانی داشته باشد. در واقع مترجم همیشه خود را در مواجهه با گودال جهل می بیند و احساس می کند ترجمه او تاثیر مشخص و بسزایی در پرشدن این گودال خواهد داشت. این کتاب شامل ۱۱ فصل است که در هر فصل یک مکتب نقد ادبی شرح داده می شود، کلیاتی گفته می شود و سپس مقاله یی انتقادی با موضوع «گتسبی بزرگ» و با مولفه های نقد مورد بحث در پایان هر بخش ارائه می شود که قاعدتاً سودمند است. مثلاً فصل اول کتاب به نقد روانکاوانه اختصاص دارد.
هرچند در مقدمه کتاب اشاره شده لازم است منابع جدید و معتبر به کار گرفته شود. نویسنده کتاب لیس تایسن شرمگنانه در پایان بخش نقد راونکاوانه به این اشاره می کند که در این بخش تنها به شرح مفاهیم فرویدی پرداخته چون مفاهیم لاکانی بی اندازه دشوار و پیچیده است بنابراین به کار دانشجویان مبتدی نمی آید. با این وجود این فصل از حیث اینکه نمونه یی عملی از کاربرد مفاهیم فرویدی در قرائت یک رمان را تصویر می کند، مارکسیسی مثبت و سودمند است. بخش دوم کتاب به معرفی نقد مارکسیستی اختصاص دارد. در این بخش هم نگارنده مفاهیم اصلی تفکر مارکسیستی و شیوه های کلی نقد مارکسیستی را شرح می دهد و سپس رمان فیتزجرالد را نقد می کند. نمونه یی ساده اما گویا از به کار بردن مفاهیمی چون ایدئولوژی و برخورد طبقاتی در این نقد دیده می شود که برای علاقه مندان نقد و تفسیر ادبی بدون شک کارگشا خواهد بود. نقد فمینیستی، نظریه واکنش خواننده، نقد واساختی، نقد تاریخی جدید و نقد فرهنگی، نقد پسااستعماری و آفریقایی امریکایی دیگر فصول این کتاب را تشکیل می دهد. از آنجا که این کتاب در مجموعه یی تحت عنوان نظریه و نقد ادبی و زیر نظر دکتر حسین پاینده منتشر می شود، می توان امیدوار بود کتاب های بعدی مجموعه پا را از معرفی کلی مکاتب نقد ادبی فراتر بگذارند و در واقع خواننده فارسی امکان رو به رو شدن با متون اصلی نقد را نیز پیدا کند. این گونه تفسیرهای ساده سازی شده مفید است اما وقتی به بازار کتاب های نقد ادبی نگاه کنیم از این نوع کتاب ها اشباع شده است. نزدیک به ۱۰ عنوان کتاب در بازار موجود است که مکتب های مختلف نقد و تحولات نظریه ادبی را به صورت خلاصه و مفید در اختیار خواننده قرار می دهند. تمام این کتاب ها مدعی اند خواننده جدی و پیگیر باید با متون اصلی روبه رو شود و این شناخت کلی و ابتدایی لازم است اما نه کافی. اما متاسفانه ظاهراً نظر ناشران و مترجمان مخالف این رای است. نگاه امروز و حکایت قلم نوین ناشران کتاب هستند. قیمت آن ۱۰ هزار تومان است.
● دو رساله در باره سهراب سپهری
این کتاب شامل دو رساله درباره سهراب سپهری است. کامیار عابدی نویسنده کتاب از دو منظر تازه، جالب و روشنگر به سهراب سپهری پرداخته است؛ اولی به دلبستگی و وابستگی شاعر و نقاش ایرانی به فرهنگ و هنر و ادب ژاپن اختصاص دارد و دومی که کوتاه تر است بر اساس یادداشت های نویسنده نه چندان نام آشنایی یعنی کاظم تیناتهرانی درباره سهراب سپهری است که رفاقتی با هم داشته اند و شباهت طبعی. عابدی در ابتدای رساله اول می نویسد؛ سپهری، نمونه هایی از شعر قدیم ژاپنی و نمایشنامه یی درباره سوگاوارا نومیچی زانه را از طریق ترجمه های فرانسوی به فارسی برگرداند. همچنین در ژوئن سال ۱۹۶۰ میلادی به ژاپن رفت و تا بیستم مارس سال بعد هم در توکیو ماند. در طول این اقامت وی بر آشنایی خود با فرهنگ و سنت های ژاپنی افزود. آشنایی با ژاپن تاثیرهای درخور توجه بر آثار و شخصیت ادبی و هنری اش برجای نهاد. رساله اول در واقع ردیابی نشانه های این تاثیر بر شعر و منش و نگاه سپهری است. هر خواننده یی که شعرهای سهراب سپهری را خوانده باشد و فرضیه کامیار عابدی را درباره تاثیرپذیری سپهری از ادبی ژاپن بشنود بدون تردید به یاد قالب هایکو می افتد که بر شعر سپهری هم تاثیر گذاشته است.
اما نکته جالب اینکه کتاب به جلوه تاثیر دیگر حوزه های هنر مثل نقاشی و خط ژاپنی بر سپهری هم می پردازد، چه سپهری جدای از آنکه شاعر شناخته شده یی است نقاش پرآوازه یی هم در نقاشی مدرن ایرانی به شمار می آید و در این سال های اخیر کم نیستند آنها که مدعی اند اهمیت سپهری نقاش از حیث پیشرو بودن و امروزی اندیشیدن از سپهری شاعر بیشتر است. اما مقاله دوم به آشنایی کاظم تیناتهرانی و سپهری می پردازد. کاظم تینا(۱۳۶۹- ۱۳۰۸) یکی از آن نویسنده های فراموش شده ادبیات ما است که زمانی داستان هایی نوشت با نثری شاعرانه و با مضامین عرفانی، ملی گرایانه و اساطیری. او با سپهری دوستی نزدیکی داشته و با او دمخور بوده و سپهری بسیاری از ایده هایش را قبل از آنکه اجرا کند با کاظم تینا در میان می گذاشته و طرف مشورتش بوده و چیزهایی هم بر کارهای سپهری نوشته که در اینجا نقل شده و خواندن شان خالی از لطف نیست. نشر بازتاب نگار و نشر نادر، ناشران این کتاب هستند که در شمارگان ۱۶۵۰ و به قیمت ۳هزار تومان به بازار عرضه شده است.

منبع : روزنامه اعتماد