هنر فراموش شده

پشم را می گذارند روی زمین، می كوبندش به مشت، چهار زانو روی زمین، تارهای پشم می روند لای هم، می پیچند به تن هم، آن چنان كه گویی اجزایی جدا ناپذیرند. نمدمالی و كلاه مالی صنایع دستی هستند كه در گرمای خوزستان آب می شوند و از بین می روند. این هنرهای بومی منطقه در سایه بی توجهی مسئولان در آستانه نابودی پا به پا می شوند.نمدمالی حرفه ای است كه از دیرباز در استان خوزستان به عنوان هنر و منبع درآمد رواج داشته و اكنون این دست مایه رو به فراموشی است.
تهیه نمد در ایران با زندگی عشایری ارتباط نزدیك دارد و بیشتر نمدمالان در مناطق مستعد دامپروری، عشایری و نیز سیر كوچ عشایر زیست می كنند.نمدمالی مستلزم كاربدنی زیادی است كه معمولا به وسیله مردان در یك روز و بیش تر در قالب دسته های خویشاوندی دو نفری (پدر و پسر) انجام می گیرد. این دو استاد كار پس از جدا كردن پشم از بدن گوسفند آن را شسته و رنگ آمیزیی می كنند و بعد آن را به وسیله دست گاهی به نام «حلاجك» حلاجی و مواد زاید را از آن جدا می كنند.
در مرحله بعد یك قطعه كرباس به روی زمین پهن می كنند و روی آن حصیر كه در اصطلاح «قالب» نام دارد می گستراند و مرحله ریختن پشم را آغاز می كنند. در این مرحله پس از شانه كردن پشم با وسیله ای به نام «پنجه» پشم را هموار می كنند تا ضخامت آن به زانو برسد. هم اكنون به پشم های آماده شده آب اضافه می كنند و قالب را در كرباس می پیچند و دور آن طنابی می بندند و دو استاد نمدمال كار خود را آغاز می كنند.
در این مرحله نمدمالان ایستاده و بیش از یك ساعت آن را با پا از یك دیوار به دیوار دیگر می مالند تا نمد به صورت بافتی یك نواخت درآید.دو استاد كار معمولا با این حركات نام حضرت علی(ع) را به زبان می آورند كه این ذكر برای رونق بخشیدن به كار و هماهنگی در روند كار بیان می شود. از نمد به عنوان كف پوش، زیرانداز خانه، كلاه، دوشی چوپانان مرسوم به كپنك و جل اسب تهیه می شد.یك نمدمال قدیمی كه از دوران كودكی كار خود را كنار پدر آغاز كرده می گوید: نسل اندر نسل به این حرفه مشغولایم. متاسفانه از سوی صنایع دستی نه بیمه هستیم و نه حقوقی دریافت می كنیم. بودجه خودمان هم برای ادامه كار كافی نیست.
دولت به ما می گوید كار را محكم بچسبید و این حرفه را رها نكنید، اما هیچ حمایتی نمی كند. وی ادامه می دهد پشم گوسفند را با دست می كنیم، آب و صابون می زنیم تا پشم باز شود سپس پشم را در قالب پهن می كنیم و نقشه ای را روی قالب می گذاریم تا شكل بگیرد. قالب را دور چوب می پیچانیم و بعد با دست و پا رو به جلو و عقب حركت می دهیم تا نقشه شكل بگیرد. سپس لبه پشم را می شكافیم و بعد از شكل گرفتن با آب و صابون مالش می دهیم.وی می گوید: نمد برای كمر درد و دردهای مفاصل بسیار مسكن خوبی است.
خارجی ها هم از نمد بسیار استفاده می كنند. مردم ما اگر بدانند كه نمد چه مسكن خوبی است بیشتر از آن استفاده می كنند. وی كه تنها نمدمال باقی مانده در دزفول است، می گوید: همه نمدمال ها كارشان را به دلیل عدم حمایت و سختی كار رها كردند. در قدیم از «رودبند» تا «پل قدیم» دزفول راسته نمدمال ها را داشتیم اگر از آمریكایی ها هم می پرسیدید كه راسته نمدمال های دزفول كجاست؟
می دانستند! اما در حال حاضر فقط من مانده ام. وی می گوید: بیشتر مشتری های ما لر و عرب هستند. بزرگان قوم عرب معمولا سفارش می دهند. این حرفه حداقل به دو نفر نیاز دارد اما من تك و تنها این كار را انجام می دهم.
بهزاد امیری، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان، در خصوص از بین رفتن این حرفه در خوزستان می گوید: مشتری نمد از قدیم عشایری كه كوچ می كرده اند بودند؛ در حال حاضر این عشایر ثابت شده اند به همین دلیل مشتری نمد كم شده است.

منبع : روزنامه ابرار