تجارت الکترونیک

در این مقاله ابتدا مباحثی چند پیرامون تجارت الکترونیک و فرایند تاریخی آن ارایه شده و سپس توضیهاتی چند در مورد ابزارهای تجارت الکترونیک نموده و تاثیر EDI و کاتالوگهای شبکه ای مورد بررسی قرار گرفته است .و در فصلهای بعدی انواع تجارت الکترونیک از باب مشتری - تولید کننده – فروشنده – واداره و چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر مورد بحث بوده و از لحاظ چگونگی برقراری ارتباط مورد بررسی واقع شده است . در ادامه چگونگی ایجاد و راه اندازی فروشگاههای الکترونیکی بررسی شده و اشاراتی چند به جنبه ها سخت و راحت و جاذبه های تجارت الکترونیک پرداخته و از شرکتهای مختلف موفق همچون DEL در این راه و نحوه عمل آنها مورد نظر بوده است . و در ادامه مروری بر فرایند تجارت الکترونیک در ایران پرداخته و فعالیتهای انجام شده و موانع و مشکلات و جنبه ها و پیامدهای داخلی و خارجی آن در کشور بررسی شده است . و در نهایت اشاراتی به رویکرد جمهوری لسلامی ایران در باب تجارت الکترونیک پرداخته و چگونگی توجیه اقتصادی این امر مد نظر قرار گرفته است.و در ادامه نتایج و پیشنهاداتی چند در خصوص اچتناب ناپذیر بودن قضیه از باب تجارت جهانی و موقعیت زمانی ارایه شده است.
● مقدمه
همانگونه که امر تجارت برای هر کشوری لازم و ضروری است تجارت از طریق الکترونیک و یا اینتر نت نیز امری لا ینفک تلقی می گردد. چراکه هر کشوری در تولید یک سری کالا ها برتری نسبی و یا مطلق دارند و برای بهره مندی همه افراد نیاز به داشتن اطلاعات از کم و کیف کالا ها احساس میشود. همچنین مسئله کاهش هزینه ها که مد نظر هر تولید کننده و فروشنده و مصرف کننده است از طریق تجارت الکترونیک میسر می گردد. تجارت الکترونیکی را می توان انجام هرگونه امورتجاری بصورتon-line وازطریق اینترنت بیان کرد ، این تکنیک در سالهای اخیر رشد بسیاری داشته است .در آینده نه چندان دور تجارت فقط از طریق اینترنت میسر خواهد بود.این متن به معرفی تجارت الکترونیک ،انواع آن می پردازد.
تجارت الکترونیکی در درجه اول شامل توزیع، خرید، فروش، بازاریابی و پشتیبانی از محصولات در اینترنت و رایانه می باشد. صنعت فناوری اطلاعات، این نوع تجارت را به عنوان یک پشتیبان در معاملات تجاری به حساب می آورد. معاملات تجاری می توانند شامل انتقال سرمایه، مدیریت تحویل زنجیره ای، بازاریابی اینترنتی، پردازش وجوه ، تبادل اطلاعات الکترونیکی (EDI)، سیستم های مدیریت فهرست بندی و سیستم های جمع آوری اطلاعات به صورت خودکار باشند. این نوع معاملات عمدتاً از فناوری های ارتباطی مانند اینترنت ، شبکه های داخلی، پست و کتاب های الکترونیکی، پایگاههای داده و تلفن های همراه بهره می برند.
الف) فصل اول
۱) کلیات
● تجارت الکترونیکی چیست ؟
هیچ تعریف پذیرفته شده ای برای تجارت الکترونیکی وجود ندارد .با این حال تجارت الکترونیکی به هر گونه معامله ای گفته می شود که در آن خرید وفروش کالا ویا خدمات از طریق اینترنت صورت پذیرد وبه واردات ویا صادرات کالا ویا خدما ت منتهی می شود.
تجارت الکترونیکی معمولا کاربرد وسیع تری دارد ،یعنی نه تنها شامل خریدو فروش از طریق اینترنت است بلکه سایر جنبه های فعالیت تجاری ،مانند خریداری ،صورت بردار ی از کالاها ،مدیریت تولید وتهیه وتوزیع وجابه جایی کالاهاوهمچنین خدمات پس از فروش را در بر می گیرد.
تجارت الکترونیکی خریدوفروشی است که به طور مستقیم از طریق اینترنت صورت می پذیرد .
دانش بشری به سویی پیش می رود که دسترسی ها آسانتر از گذشته باشد. آنچه که تجارت الکترونیک به دنبال آن است کم ‌کردن حجم و گستره زنجیره‌های تأمین است. زنجیره تأمین مسیری است که مصرف‌کننده را به تولیدکننده یا تولیدکننده را به تولیدکنندگان دیگر متصل می‌کند و محصول برای رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی باید آن را بپیماید.
بایک تحقیق ساده می توان ادعا کرد به تعداد پژوهشگرانی که روی تجارت الکترونیک تحقیق نموده اند تعاریف متفاوتی یافت می گردد، اما یکی از ساده ترین تعاریف عبارتست از : انجام امور تجارت به¬وسیله ابزارهای الکترونیک. سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی ( OECD )، تجارت الکترونیک را چنین تعریف کرده است: « انجام تجارت کالاها و خدمات از طریق تار جهان گستر WWW ))،‌ چه آن دسته از کالاها و خدماتی که قابلیت ارایه و تحویل از طریق تار جهان گستر( WWW ) را دارند و خواه آنهایی که این قابلیت در آنها وجود ندارند.
یکی از مفید ترین توصیفات در این زمینه که با تجارت ارتباط تنگاتنگ دارد عبارتست از: تجارت کـــــردن از طریق ابزارهای فناوری ارتباطی جدید است که تمام جنبه‌های تجارت را شامل ایجاد بازار تجاری، سفارش دهی، مدیریت زنجیرهٔ عرضه و معاملات پولی را در بر می‌گیرد.
▪ تاریخچه
تجارت الکترونیکی ازسال ۱۹۷۰ هنگامیکه شرکتهای بزرگ اقدام به تهیه شبکه های خصوصی کامپیوتری بین خود جهت تبادل اطلاعات تجاری بین شرکا وتولید کنندگان خود کردند پدید آمد.
این عمل به نام EDI تبادل اطلاعات الکترونیک معروف شد .این انتقال اطلاعات که بصورت ساده شده وتحت استانداردهای لازم EDI ما بین شرکتهای تجاری صورت می گرفت مسائل اداری سنتی بر کاغذ ووجود نیروها ی انسانی در این بخشها را بطور چشم گیری کاهش داد.
دو صاحبنظر در این زمینه به نامهای کرامر و ژو ( Zhu ,Kraemer ) مدلی را جهت ارزیابی توانمندیهای تجارت الکترونیک بر عملکرد شرکتها ارایه نموده اند. این دو نویسنده استدلال می‌کنند که به کارگیری تجارت الکترونیک، جریان اطلاعات را بهبود بخشیده و ناکارآمدی و هزینه معاملات را کاهش می دهد.
البته برای گسترش و پذیرش تجارت الکترونیک لازم است که پیش نیازهای این تکنولوژی از جمله مسایل قانونی و ایمنی پیام رسانی - زیرساختار مخابراتی( EDI )،کاتالوگهای شبکه ای ، مهیا شود و بدون وجود زیر ساختهای مناسب در فناوری اطلاعات نمی‌توان عملکردیک شرکت را بهبود بخشد. این زیر ساختها کمک می‌کند که شرکت کاربردهای خلاقانه تجارت الکترونیک را سریعتر از رقبا به‌کار بندد و مؤثرتر عمل نماید.
امروزه تماسهای تجاری بر روی اینترنت که بواسطه تجارت الکترونیکی است رو به افزایش گذاشته است .بطور مثال با آمدن EDI بر روی اینترنت این امکان را برای شرکتها بوجود آورده است تا سیستمهای قدیمی مربوط به شبکه های خصوصی خود را جمع نموده وپول آنها را پس انداز نمایند وبا سرمایه گذاری وگسترش برروی زنجیرهای جدید تجاری به دادوستدهای بیشتری در این زمینه نایل آیند.سایر شرکتها نیز به سادگی معاملات خود را ،از آنجاییکه نیازی به رعایت کردن استاندارد های لازم برای EDI در محیط وب نیست ،بر روی وب منتقل کرده اند.
▪ تجارت الکترونیک و زنجیره‌های تأمین
امروزه در بسیاری از مجلات، روزنامه‌ها و نشریات، از عباراتی چون تجارت الکترونیکی، پول الکترونیک و ارتباطات الکترونیک سخن گفته می‌شود؛ اما آنچه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، وابسته بودن این مفاهیم به بدنه فناوری مدرن است؛ به طوری که گاه فراموش می‌شود تجارت الکترونیک یکی از پیامدهای طبیعی فناوری‌های مدرن و از نتایج توسعه ارتباطات است. بسترها و ابزارهای تجارت همواره در حال تحول و دگرگونی است تا دسترسی به منابع را آسان کند. هدف اصلی تجارت الکترونیک نیز نزدیک ‌کردن تولیدکننده به مصرف‌کننده و کم ‌کردن حجم و گستره زنجیره‌های تأمین است. زنجیره تأمین مسیری است که مصرف‌کننده را به تولیدکننده یا تولیدکننده را به تولیدکنندگان دیگر متصل می‌کند و محصول برای رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی باید آن را بپیماید. در عرصه تجارت، رفتن به سطوح پایین این زنجیره، سهولت دسترسی به منابع را در پی دارد و رفتن به لایه‌های بالاتر آن، عرضه محصول را آسان می‌کند که هدف کمپانی‌های اقماری است. در نظام‌های اقتصادی که مدیریت کمپانی‌های بزرگ کلاسیک بر اساس آنها بنا شده است، تنها راه رسیدن به بهره‌وری ایده‌ال، تسخیر کل زنجیره تأمین یا حداقل، تسخیر بخش عمده‌ای از این زنجیره است. به طور مثال، ممکن است یک کمپانی تولید کفش، خود به تولید چرم از پوست، ساخت چسب و لاستیک از مواد نفتی و برش و چاپ کاغذ مورد نیاز برای بسته‌بندی بپردازد و همچنین سعی کند برای خود، فروشگاه‌های زنجیره‌ای احداث کند و سیستم‌های حمل‌ونقل پیشرفته به وجود ‌آورد. بنابراین، شرکتی که می‌خواهد بازار صنایع چرمی را تسخیر کند، ممکن است به اجبار به عرصه بسیاری از صنایع دیگر وارد ‌شود. اما دو عامل زیر ممکن است مانع دستیابی به چنین اهدافی شود:
۱) موانع و معضلات دستیابی به سرمایه‌ای انبوه و یکپارچه که برای ایجاد یک ابرکمپانی نیاز است؛
۲) موانع مدیریتی و تکنولوژیکی بر سر راه دستیابی به دانش فنی و تجهیزاتی که در هر یک از حلقه‌های این زنجیره مورد نیاز است. در حقیقت، ابرکمپانی‌ها با هدف آسان‌کردن ارتباطات، سعی می‌کنند اتصالی یکپارچه در میان زنجیره‌های تأمین خود ایجاد کنند و به احداث زنجیره‌های داخلی بپردازند. به همین دلیل امروزه، مدیران صنایع به‌خصوص مدیران صنایع کوچک، سعی می‌کنند خود را برای قرار گرفتن در زنجیره‌های بزرگ تأمین آماده کنند؛ به صورتی که بتوانند با سرمایه‌های کوچک و تکنولوژی‌های محدود، به عرصه فناوری و تولید وارد شوند. تجارت الکترونیک یکی از ابزارهای نیل به این هدف است.
ب) فصل دوم
● ابزارهای تجارت الکترونیک
صاحب‌نظران، ابزارهای تجارت الکترونیک را به دو بخش تقسیم می‌کنند:
۱) EDI (یا Electronic Data Interchange) )یا مبادله الکترونیک داده‌ها
شبکه‌های ارتباطی هر روز در حال تحول و دگرگونی است و اجزای آن زنجیره‌وار جایگزین یکدیگر می‌شود؛ نامه‌های کاغذی جای خود را به نامه‌های الکترونیک می‌دهد و شبکه‌های ماهواره‌ای، کابل‌های نوری و اینترنت جایگزین خطوط تلفن، فکس و تلکس می‌شوند. در اکثر عرصه‌های اداری و صنعتی، مکتوب کردن اطلاعات به صورت دستی منسوخ شده است و دفاتر و بایگانی‌ها جای خود را به کامپیوترها و بانک‌های اطلاعاتی داده‌اند. در این میان، EDI مجموعه‌ای از فناوری‌هاست که ذخیره، نگهداری، بازیابی و انتقال اطلاعات را در بستری الکترونیک میسر می‌کند. این اطلاعات ممکن است مجموعه‌ای از اطلاعات مالی، مدیریتی، حساب‌های شخصی، اعتبارات مالی یا داده‌هایی در زمینه بورس اوراق بهادار یا وضعیت موجودی انبار یک شرکت باشد EDI درصدد است تا بتوانند دستیابی به اطلاعات را در قالبی ایمن و حفاظت‌شده تسهیل کند EDI را نمی‌توان بخشی از تجارت الکترونیک نامید؛ بلکه EDI ابزاری است در خدمت تجارت الکترونیکی که ارتباطی مدرن را بین زنجیره‌های تأمین، ایجاد می‌کند و انتقال اطلاعات مالی و اعتباری و دسترسی به مشخصات کنترلی و همچنین اطلاعات فنی را میسر می‌سازد.
۲ ) کاتالوگ‌های شبکه‌ای
پس از تحقق EDI که فقط پروتکل و قراردادی برای انتقال ایمن اطلاعات است، نوبت به بهره‌گیری از فناوری اطلاعات می‌رسد. کاتالوگ‌های شبکه‌ای در واقع همان کاتالوگ‌های سنتی هستند که در بستر الکترونیک قرار گرفته‌اند و امکان عرضه و تقاضای مستقیم و همزمان را فراهم می‌کنند. تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کالا و خدمات می‌توانند با ایجاد کاتالوگ‌های شبکه‌ای معمولاً در بستر اینترنت و بهره‌گیری از ابزارهایی همچون بانک‌ و پول الکترونیکی، به خرید و فروش محصولات خود بپردازند. همچنین، تولیدکنندگان می‌توانند برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز خود از همین کاتالوگ‌های شبکه‌ای، در سطحی بالاتر بهره گیرند. از فواید این سیستم می‌توان به سهولت جستجو، دسترسی به نتیجه‌های مطلوب‌تر، سهولت مقایسه و تأمین اعتبار نزد مشتریان نام برد. ضمناً به دلیل ارتباط بی‌واسطه تولیدکنندگان با مشتریان و مصرف‌کنندگان اصلیِ کالا و خدمات در این سیستم، تولیدکنندگان می‌توانند بهتر و آسان‌تر به جلب رضایت مشتریان بپردازند. تجارت الکترونیک با بهره‌گیری از این سیستم‌ها و فناوری‌ها سعی می‌کند که مشتری را به تولیدکننده نزدیک کند و با سازمان‌دهی جدید و تقسیم‌کاری نوین و حذف واسطه‌ها، هزینه‌ها را کاهش دهد و از ایجاد قیمت‌های کاذب جلوگیری کند. همچنین، تجارت الکترونیک، بر سامانه‌های حمل و نقل تأثیر می‌گذارد و با ایجاد بهینه‌ترین حالت انتقال کالا، از جابه‌جایی‌های بیهوده جلوگیری می‌کند. می‌توان گفت تجارت الکترونیک لازمه مدیریت پویای امروزی است و در سیستم‌های تولیدیِ پیوسته و بازارهای پویا نقشی اساسی را ایفا می‌کند.
خرده فروشی بصورت on-line حدودا ازچهار سال پیش برروی اینترنت آغاز شد که پیشگامان آن شرکتهای بزرگ اینترنتی بودند که فروش موارد جزئی (خرده فروشی ) به روش سنتی را ادامه ندادندکه از آن جمله AMAZON می باشد.
اخیرا نامها و مارک های معروف تجاری ماننند (گپ و وال مارت ) و شرکتهایی از این قبیل اقدام به تاسیس فروشگاههای خود بر روی اینترنت کرده اند ودر این رابطه متخصصین امر اظهار داشته اند که این شرکتها وسایر شرکتهای نام آشنا می توانند با این اقدام برای مدتها بر روی اینترنت حضور داشته باشند چرا که امروزه تنها چیزیکه یک فرد به آن نیاز دارد داشتن یک دستگاه کامپیوتر ،یک نمایشگر ودسترسی به اینترنت است تا بتوانند به راحتی هر آنچه را که بخواهند از جزئی ترین تا کلی ترین کالا (ماشین) از این طریق خریداری نمایند.
ج) فصل سوم
● انواع تجارت الکترونیک
▪ تجارت C۲ (BUSINESS TO CONSUMER )B فروشنده و مصرف کننده:
بیشترین سهم در انجام تجارت الکترونیکی از نوع B۲C راخرده فروشی تشکیل می دهد. این نوع تجارت، با گسترش وب به سرعت افزایش پیدا کرد و اکنون به راحتی می توان انواع و اقسام کالاها - از شیرینی گرفته تا اتومبیل و نرم افزارهای کامپیوتری - را از طریق اینترنت خریداری کرد.
C۲ B از حدود پنج سال پیش باراه اندازی سایت هایی چون AMAZON و CDNOW آغاز شد. JEFF BEZOR موسس شرکت AMAZON هم سایت خود را فقطبرای فروش کتاب از طریق اینترنت راه اندازی کرد و این ایده ساده مقدمه ای بود برای تحول جهانی- بانکداری و تجارت الکترونیک به عنوان بحث های بسیار تخصصی و پیچیده مطرح می باشند و تطبیق آنها با سیاست های تجاری و اقتصادی کشورهای مختلف، نیاز به تحقیق و برنامه ریزی دقیق دارد. در تجارت الکترونیکی B۲C در یک طرف معامله، تولیدکننده ( فروشنده) محصول و در طرف دیگر، خریدار ( مصرف کننده نهایی)قرار دارد. موفقیت در این مدل، وابسته به تجربیاتی است که به مشتری ارایه می شود. باید به مشتری سرویس هایی ارایه شود که درمدل سنتی به آنها خو گرفته است و باید شرایط مشابه را به وجود آورد. شرکت هایی مانند AMAZON و REI روی شهرت خود محیط نیرومند ONLINE را تدارک دیده اند که بتوانند رضایت بی چون و چرای مشتری را جلب نمایند. شکل دیگر تجربیات ONLINE مشتری این است که رابطه تصویری با مشتری به درستی انتخاب شود. متن و گرافیکی که مشتری باید با آن به جای فروشنده تبادل نظر کند نیز باید خوب طراحی شده باشد. پس از هک شدن بسیاری از وب سایت های خرده فروشان اینترنتی مانند CREDITCARDS و EGGHEAD و... بسیاری ازمشتریان نسبت به دزدیده شدن اطلاعات شخصی شان توسط هکرها بسیار حساس شده اند و این امر باعث کاهش معاملات الکترونیکی در مقاطع و فواصل زمانی زیادی شده، اما معاملات را به نقطه صفر نرسانده است و مردم هنوز هم از فروشگاه های ONLINE استفاده می کنند. هم اکنون این روش در کشور ما موجود است و مورد استفاده قرار می گیرد و در این روش خریدار به طور مستقیم با توزیع کننده ازطریق اینترنت وارد معامله می شود. هم اکنون سازمان هایی مانند شهروند چنین خدماتی را ارایه می کنند، اما این خدمات هنوز به صورت عامه در میان ما جا نیفتاده است، حتی میان کاربران حرفه ای اینترنت در ایران نیز استفاده از این خدمات کمتر مرسوم است.
▪ تجارت C۲ (CONSUMER TO CONSUMER )C مصرف کننده با مصرف کننده:
در این مدل تجارت الکترونیکی، مزایده ها ومناقصه های کالا از طریق اینترنت انجام می گیرد. مدل C۲C شبیه به نیازمندی های طبقه بندی شده یک روزنامه و یا شبیه به یک دکه در بازار دست دوم یا سمساری است. ایده اصلی این مدل این است که مصرف کنندگان با یکدیگر بدون واسطه به خرید و فروش بپردازند. EBAY ، غول حراجی ONLINE بزرگ ترین نمونه اولیه مدل C۲C می باشد. EBAY خود چیزی نمی فروشد و به عنوان واسطی بین خریداران و فروشندگان به ارایه محصولاتی در حراجی ONLINE عمل می کند. به عنوان مثال، EBAY اجازه می دهد که فروشنده قیمت اولیه خود را در حراجی قرار دهد و سپس شرکت کنندگان در حراج قبل از اتمام مدت باید روی کالای به حراج گذاشته شده اظهار نظر کنند. سایت های اینترنتی دیگر مانند AUTOBYTEL و CARSMART نمونه هایی از مدل C۲C می باشند. به دلیل ناچیز بودن هزینه تبلیغات در اینترنت، استفاده از مدل C۲C برای فروش کالاها مورد توجه قرار گرفته است. دزدیده شدن اطلاعات شخصی توسط هکرها حساسیت های زیادی را ایجاد کرد، اما معاملات الکترونیکی به نقطه صفرنرسید و مردم هنوز هم از فروشگاه های ONLINE استفاده می کنند.
▪ تجارت B۲ (CONSUMER TO BUSINESS ) C مصرف کننده با فروشنده:
در حالیکه بازار مصرف ONLINE روز به روز در حال گسترش است، بسیاری از خریداران دریافته اند که شیوه انتخاب محصول بسیار گسترده است و ممکن است که آنان را غوطه ور سازد،چون وقتی که مصرف کنندگان، سایت هایی را در ارتباط با فروش محصول مورد نظر خود می یابند، یافتن خود محصول در آن سایت و به دست آوردن قیمت محصول اغلب کاری دشوار است. بنابراین، برای راحت تر کردن امر خرید، نیاز به روش های جدید خرید و فروش اینترنتی ONLINE است که در آن آژانس های ONLINE مانند واسطه هایی بین مصرف کننده ها و فروشنده ها تلاش می کنند تا خریداران را به بهترین وجهی در خریدشان کمک کنند. اساس کار آنها هم مبتنی بر مدل B۲C می باشد. برای اینکه مدل این آژانس های فروش به سود دهی منتهی شود، بایستی ازیک استراتژی فروش استفاده کنند مانند PRICELINE که خود را با این استراتژی تطبیق داده است.
▪ تجارت P۲ (PEER TO PEER ) P نقطه به نقطه:
مدل تجارت الکترونیکی P۲P برای تسویه حساب کردن شرکت کنندگان در حراج بافروشنده است که مشهورترین آنها سرویسی است به نام PAYPAL . تجارت P۲P در چهارچوبی کار می کند که افراد بتوانند مستقیما با هم پول رد و بدل کنند و در حالیکه سهم اصلی داد و ستد پولی را نقل وانتقالات رو در رو بعهده دارد، فن آوری تلفن های همراه تعداد افراد بیشتری را در دادوستد غیرحضوری سهیم می کند. قبل از PAYPAL بسیاری از تاجران ONLINE در قد و قواره های متفاوت، پرداخت مشتری ها را از طریق حساب کارت های اعتباری تجارت دریافت می کردند. با استفاده از سخت افزار MONDEX که زیرمجموعه MASTERCARD می باشد، کاربران قادرند تا نقل و انتقالات الکترونیکی پولی خود را انجام دهند و پول خود را از یک کارت اعتباری، به کارت اعتباری دیگر منتقل نمایند. نحوه استفاده از تلفن همراه بدین صورت است که به جای فن آوری GSM که استاندارد معمول ارتباطی تلفن همراه در بسیاری از کشورها، به ویژه در اروپاست،فن آوری دیگری تحت عنوان پروتکل بکارگیری نرم افزار کاربردی از طریق تجهیزات بی سیم WIRELESS APPLICATION) ( PROTOCOL که به اختصار WAP نامیده می شود، جایگزین می گردد. در این شیوه جدید، هر تلفن همراه از طریق مرکز تلفن بایک کامپیوتر سرویسگر مرتبط می شود و می تواند نرم افزار مورد نیاز کاربر خود را بر روی کامپیوتر مذکور فعال نماید. بدین ترتیب،استفاده کننده می تواند اطلاعات خود را از طریق کامپیوتر سرویسگر که خود از طریق اینترنت و یا شبکه های ارزش افزوده ( VAN ) به مراکز تجاری و خدماتی متصل است، ارسال و یا دریافت نماید.
▪ تجارتA ۲ (BUSINESS TO ADMINISTRATION ) B فروشنده با اداره:
این نوع تجارت الکترونیکی، شامل تمامی مبادلات تجاری -مالی بین شرکت ها و سازمان های دولتی است. تامین نیازهای دولت توسط شرکت ها و پرداخت عوارض مالیات ها از جمله مواردی است که می توان در این گروه گنجاند. تجارت A۲B در حال حاضر دوران کودکی خود را طی می کند، ولی در آینده ای نزدیک، زمانی که دولت ها به ارتقای سطح ارتباطات خود تمایل و توجه نشان دهند، به سرعت رشد خواهد کرد.
▪ تجارت A۲ (CONSUMER TO ADMINISTRATION ) C مصرف کننده با اداره:
مدل تجارت الکترونیکی C۲A هنوز پدیدار نشده است،ولی به دنبال رشد انواعC۲B و A۲B ، دولت ها احتمالا مبادلات الکترونیکی را به حیطه هایی همچون جمع آوری کمک های مردمی،پرداخت مالیات بر درآمد و هرگونه امور تجاری دیگری که بین دولت و مردم انجام می شود، گسترش خواهند داد. با تجربه و آزمایش تمام مدل های تجاری ONLINE که تاکنون بیان شد، مشخص است که با وجودی که تجارت الکترونیک پدیده ای تقریبا جدید و نوپا اما بسیار فعال است، اما دانشمندان صنعتی معتقدند که یافتن منابع درآمد ONLINE مطمئن، با سعی وخطا آزمایش می شود. مدل های C۲B و B۲B بیشترین توجه را امروزه به خود جلب کرده اند، ولی مدل های دیگر هنوز درحال تعدیل استراتژی هایشان هستند و روش هایشان را گسترش می دهند. به هر حال، عاقلانه است که ما راجع به پنج سال ابتدای کارتجارت الکترونیک مانند پنج سال ابتدای زندگی یک کودک بیندیشیم.
د) فصل چهارم
● جنبه ها و جاذبه های تجارت الکترونیک
امروزه بسیاری از محصولات آنقدر متنوع وعملکرد آنها پیچیده شده است که نیازمند خدمات وارائه سرویس پس از فروش به مشتری می باشند،در این حالت نیازمند داشتن بخشی تحت همین عنوان می باشد تا موارد مربوط به راهنمایی و کمک به مشتری جهت استفاده از آن کالا را انجام دهند.
کامپیوتر در این زمینه می تواند مثال بسیار خوبی باشد . کالاهایی مانند تلفن همراه که مدام در حال تغییر وتحول هستند ، نیازمند دگرگونی وتغییر در خدمات پس از فروش نیز می باشند زیرا مشتر ی خواهان آنست تا این خدمات در طول زمان تغییر نماید .
در فروشگاههایی که از طریق تجارت الکترونیکی صورت می گیرد تمامی این عناصر وجود دارد.
برای اداره کردن تجارت الکترونیک عوامل زیر مورد نیاز است :
۱) داشتن یک محصول برای عرضه کردن
۲) مکانی برای فروش-در تجارت الکترونیک محصولات بر روی وب سایت عرضه می گردند ووب سایت حکم مکان رادارد که در آن اجناس وخدمات ارائه میگردد .
۳) روشی برای جلب مشتری به وب سایت خود
۴)روشی برای دریافت سفارشات online form
۵)روشی برای دریافت پول
معمولا عمل پرداخت حسابهای شرکتها وبازرگانان از طریق کارت اعتباری صورت می گیرد ودر این حالت باید بر روی وب سایت از ضمانت مطمئنی جهت انتقال این اطلاعات به بانک بر خوردار باشیم ویا اینکه اصلا مایل باشید دریافت پول را از همان روشهای معمول ومتداول سنتی یعنی پرداخت مستقیم ونقدی ویا از طریق چک وپست صورت دهید.
۶) اجرای سهل وآسان عملیات ارسال کالا به مشتری
۷) روشی برای دریافت کالای مرجوعی
در صورت نیاز روشی برای انجام ادعاهایی که در خصوص تضمین کالا صورت گر فته است
روشی برای فراهم آوردن سرویس دهی به مشتری : اغلب از طریق پست الکترونیک وفرمهای online انجام می شود.
برای آنکه بهتر پی به این موضوع ببریم نگاهی به وضعیت یکی از موفق ترین شرکتها در امر تجارت الکترونیک یعنی شرکت Dellمی اندازیم .
Dell یکی از شرکتهای موفق است به مانند Gateway۲۰۰۰-Micronودیگر شرکتهایی از این قبیل کامپیوترهای custom-conf خود را به مشتریان و مصرف کنند گان ودیگر شرکتها وادارات ارائه وبفروش می رساند.
Dell کار خود را بعنوان یک شرکت پذ یرش سفارشات پستی آغاز نمود وبا دادن آگهی در پشت جلد مجلات وفروش کامپیوتر های خود از طریق تلفن اقدام نمود.
تجارت الکترونیکی شرکت Dell بر روی اینترنت بواقع به طرز گسترده ای عمومیت یافته وامروزه بخوبی جا افتاده است ودلیل آنهم اینست که شرکت Dell بیشترین فروش کالا را بر روی اینترنت داشته باشد.
بر اساس نظر سنجی وتحقیق IDG شرکت Dell در حال حاضر روزانه مبلغی بالغ بر ۱۴ میلیون دلار فروش قطعات وتجهیزات کامپیوتری دارد.
▪ جاذبه های تجارت الکترونیک
فهرست زیر خلاصه ای از جاذبه های تجارت الکترونیکی را بیان می کند:
ـ بهای پایین معاملات
ـ حجم بالای خرید در یک معامله
ـ یکی شدن با چرخه های تجارت
در مورد اول توضیح آنکه ،چنانچه سایت تجارت الکترونیک بخوبی عمل کند بدلیل خود کار بودن فرآیند تجارت بر روی وب می توان هزینه های مربوط به گرفتن سفارشات وخدمات پس از فروش را بطور قابل ملاحظه ای کاهش داد.
در مورد دوم: سایت آمازون دارای مشخصه ای است که هیچ فروشگاه دیگری آن راندارد .هنگامیکه شما توضیحات مربوط به کتابی را می خوانید ،مطلع می شوید که چه کتابهای دیگری را سایر افراد در زمان سفارش دادن کتاب مورد نظرتان خریدار ی کرده اند.این بدین معنی است که شما می توانید کتابهایی را بیابید که مطالبش در رابطه با کتاب مورد نظر شماست وسایر افراد نیز آنها را خریداری کرده اند .
بدلیل مشخصه هایی اینچنین افراد می توانند کتابهای بیشتری را از این سایت خریداری نمایند تا از یک کتابفروشی معمولی.
درمورد سوم : وب سایتی که به نحوی با چرخه های تجارت در ارتبا ط می باشد می تواند اطلاعات بیشتری نسبت به گذشته در دسترس مشتریان خود قرار دهد .بعنوان مثال اگر شرکت Dell مراحل تولید وساخت تا ارسال هر یک از دستگاههای کامپیوتر خود را نشان می دا د ،خریدار وسفارش دهنده دستگاه می توانست دقیقا بداند که سفارش وی تا چه مرحله ای پیش رفته است واین همان کاری است که شرکت Fedex آنرا انجام داده است ، تمامی این مراحل بصورت زنده نشان داده می شود !(on-line) وبدینوسیله اطلاعات بیشتری را در اختیار خریدار خود می گذارد.
افراد می توانند خریدهای خود را به طرق مختلف انجام دهند.شرکتهایی که فروش خود را از طریق سفارشات پستی انجام می دهند امکان خرید از منزل رانیز مهیا ساخته اند وتجارت الکترونیکی نیز شما را از این نعمت بر خوردار ساخته است .اما وب مشخصه های دیگری نیز دارد.
این مشخصه ها عبارتند از:
۱) توانایی به انجام رساندن یک سفارش در عرض چند روز
۲) توانایی در به سهولت انجام دادن سفارشات پیچیده
۳) امکان مقایسه کردن قیمتها بین چندین فروشنده به اسانی
۴) امکان دسترسی ومطالعه کاتالوگهای مهم وبزرگ به راحتی
شرکتی که امور دادوستد خود را از طریق اینترنت انجام می دهد می تواند کاتالوگی را روی صفحه وب قرار دهد که هرگز نمی توان آن را در یک صندوق پستی معمولی آن را جای داد.
برای نمونه سایت آمازون فروشنده ۳ میلیون کتاب است .تصور کنید که این شرکت خواسته باشد تمامی اطلاعات موجود در پایگاه داده های خود را در یک کاتالوگ (کاغذ)جای دهد.
۵ ) وضعیت پیشرفت سفارش
استفاده از ابزارخودکار ،ارتباط با مشتری را بصورت وسیع وباصرف هیچ هزینه ای امکان پذیرمی سازد.
برا ی مثال ،مشتری می تواند زمانیکه سفارش او مورد تایید قرار گرفت از طریق یک پیغام خودکار پست الکترونیکی تایید سفارش او از طرف شرکت مر بوطه به وی اعلام شود .وهمچنین در بقیه مراحل تکمیلی سفارش به همین صورت با دریافت پیامهای پست الکترونیکی در جریان وضعیت ومیزان روند کار خود قرار گیرد.
یک خریدار راضی به احتمال زیاد چیزهای دیگری را نیز مجددا از این شرکت خریداری خواهد نمود.
▪ جنبه های سخت وراحت تجارت الکترونیک
موارد مشکل ساز در تجارت الکترونیک عبارتند از :
ـ مواجه شدن با ترافیک برای ورود کاربران برروی صفحات وب شما
ـ مواجه شدن با ترافیک برای بازگشت مجدد به هما ن صفحات
ـ متمایز وبرتر ساختن خود ازسایر رقبا
ـ جلب مشتری برای خرید از اجناستان از طریق (وب سایتتان )
جلب نمودن کاربران برای روی آوردن به وب سایت شما امری است جدا وواداشتن آنها برای تایپ کردن شماره های کارت اعتباریشان بر روی وب سایتتان نیز حرفی است جدا!
یکی کردن صفحات E-COMMERCE با داده های تجاری موجود.
از آن جاییکه تهیه وساخت یک سایت جدید E-COMMERCE بسیار رلحت وآسان است به همین خاطر سایتهای متعددی در این باره وجود دارند که این مسئله مشکلی خواهد بود برای شما جهت جذب وجلب کاربران برای مراجعه به سایت E-COMMERCE شما که آنرا تهیه کرده اید!
▪ جنبه های راحت ومثبت
جنبه های راحت ومثبت تجارت الکترونیک بخصوص برای دادوستدهای جزئی با افراد عبارتند از :
ـ بوجود آوردن وساختن یک وب سایت
ـ گرفتن سفارشات
ـ دریافت پرداختها
شرکتهای بی شماری هستند که در ساختن وبه معرض گذاشتن فروشگاه الکترونیکی به شما کمک می کنند.
▪ سرمایه گذار ی کامپیوتری:
سرمایه گذاری کامپیوتری یعنی خرید سخت افزار ،نرم افزار واستخدام افرادیکه بتوانند در ساختن وب سایت تجارت الکترونیکی به شما یاری رسانند .دوشرکت Amazon,Dell ودیگر شرکتهای بزرگ کامپیوتری با ارائه دادن این خدمات در امر تجارت الکترونیکی سهیم می شوند.
عواملی که باعث کند پیش رفتن وگسترش سریع یافتن دادوستدهای on-line بر روی اینترنت شده است نگرانی وعدم اطمینان کاربران وخریداران کامپیوتری است که معاملات مستقیم بر روی اینترنت را مطمئن وامن نمی دانند وهمین امر باعث ناتمام ماندن معاملات بر روی این سایتها می شود وتجارت الکترونیک راه طولانی را در پیش رو دارد.
▪ را ه اندازی یک فروشگاه تجارت الکترونیکی
امروزه داغترین بازی بر روی اینترنت E-COMMERCE می باشد که بازیکنان بسیار زیادی داشته وبرندگان این بازی بسیار اندک می باشند.مشکل ترین ومهم ترین مسئله سایتهای تجارت الکترونیکی برنامه های E-COMMERCE می باشد.
این برنامه می تواند اگر درست انتخاب شود باعث پول سازی وکسب در آمد برای سایت شودواگر اشتباه انتخاب شود باعث زیان خواهد شد.
در یک تجارت خانه برای ساخت آن از مصالح ساختمانی استفاده می شود در حالیکه در ساخت یک سایت آنهم بر روی اینترنت سروکار ما با بیت وبایت خواهد بود. ودر اینجا تنها چیزی که مطلب را کمی دشوار می سازد بهره جستن از برنامه ها ونرم افزارهای مناسب برای ساختن یک سایت تجارت الکترونیک است .
ساختن صفحات وب تا مراجعه کنندگان به آن را از قسمتهای مختلف شامل صفحات مربوط به تولیدات ومحصولات ،نحوه انجام معامله ودر خواست سفارش خرید ،بازتابها ونتایج عملکرد ومانند اینها را مطلع سازد.
پیچیده ترین حالت این است که شرکت مربوطه برای ساختن سایت E_COMMERCEخود تصمیم به طراحی نرم افزارهای مربوطه بگیرد که این مسئله مستلزم در اختیار گرفتن متخصصان بسیار پیچیده ای در زمینه های طراحی صفحات وب وبرنامه نویسان مجرب تحت HTML وASP و... خواهد بود.
در حال حاضر ودر این مقوله ده ها شرکت بر روی اینترنت وجود دارند که ارائه دهنده فروشگاههای مجازی بر روی سرورهای مطمئن وامن هستند وبرای قیمت دریافت وپرداخت پول نیز از برنامه هایی که توسط شرکتهایی نظیر IBM،مایکروسافت وسایر شرکتهای معتبر دیگری مانند ICAT تهیه شده است خریداری وسود جست .
در برخی موارد هم شما نیازی به خریداری کردن چنین نرم افزارهایی ندارید بلکه به راحتی می توانید یک وب سایت به همراه نیازمندیهای مربوطه آنرا از شرکتهای اجاره دهنده وب اجاره نمایید.
ه) فصل پنجم
● تجارت الکترونیک در ایران
از آغاز انقلاب صنعتی در اروپا، نزاعی بر سر فواید و مضرات توسعه تکنولوژی و نیز توسعه ارتباطات در میان طیف گسترده‌ای از صاحب‌نظران درگرفت که تا به امروز نیز ادامه دارد. اما اکثر این اندیشوران در مورد دو نکته هم‌رأی هستند:
۱) توسعه جریانی است که موجب عقب راندن عناصر توسعه‌نیافته می‌شود؛ به‌گونه‌ای که در بقای عناصر توسعه‌نیافته خلل ایجاد می‌شود
۲) توسعه تکنولوژی در گرو توسعه ارتباطات است.از این رو، در جهانی که به استفاده از فناوری روی می‌آورد، به‌ناچار باید به سمت توانمند کردن فناوری پیش رفت و این امر جز در بستر ارتباطات مدرن میسر نیست.
با وجود آنکه برخی ایرانیان مقیم خارج، از طلایه‌داران این فناوری در جهان به حساب می‌آیند، متأسفانه تجارت الکترونیک هنوز در ایران شکل نگرفته و حتی زیرساخت‌های لازم برای آن به وجود نیامده است؛ این امر موجب بروز معضلات فراوانی در عرصه تجارت ایران شده است. به طور کلی، معضلات و مسائل صنعت تجارت الکترونیک در ایران را می‌توان از دو دیدگاه داخلی و خارجی نقد و بررسی کرد.
▪ تجارت الکترونیک از دیدگاه داخلی
اگرچه حاکم‌ بودن سیستم تجارت صنعتی در ایران و سودآوری‌های کلان این سیستم برای گروهی از انحصارطلبان اقتصادی، ایجاد و توسعه تجارت الکترونیکی را از اولویت سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط خارج کرده است، اما باید توجه کرد که ایمن‌ترین و بهترین راه برای توسعه تجارت الکترونیک، استفاده و گسترش آن با کمک صنایع و شرکت‌های داخلی در عرصه داخلی است. اتصال این سیستم به بازار جهانی باید فقط با هدف گسترش حیطه توانمندی مورد توجه قرار گیرد و پیشرفت ارتباطات خارجی بدون پیشرفت در حوزه‌های داخلی، نتیجه‌ای جز خروج قدرت مالی و اقتصادی از دست سرمایه‌داران و بانک‌های داخلی در بر نخواهد داشت. از طرف دیگر، تحقق تجارت الکترونیک بدون ایجاد بستر مالی و اعتباری صحیح امکان‌پذیر نیست و این امر فقط با حمایت بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری قابل تحقق است.
▪ موانع توسعه تجارت الکترونیک در ایران
از موانع توسعه تجارت الکترونیک در عرصه داخلی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
با وجود آنکه از دهه هشتاد، کارت‌های اعتباری هوشمند در ایالات‌متحده و بسیاری از کشورها به صورت یکپارچه و کارآمد مورد توجه قرار گرفته است، اما تا به امروز، در کشور ما گامی اساسی در این زمینه برداشته نشده است و همچنان مشکلاتی در این زمینه به چشم می‌خورد؛ از جمله:
کارت‌های اعتباری در یک نظام پیوسته مالی قرار نگرفته و حتی مؤسسات مالی و بانک‌ها از پذیرش این کارت‌ها سر باز می‌زنند.
استفاده از این کارت‌ها در مراکز فروش رواج پیدا نکرده و این کارت‌ها فقط به عنوان ابزاری جنبی در بعضی از مراکز قابل استفاده است؛ البته آماری از گسترش و توسعه کاربرد این کارت‌ها در مراکز فروش در دسترس نیست.
این کارت‌ها جنبه تمام‌الکترونیک ندارد و با هیچ سیستمی غیر از دستگاه‌های مخصوص بانک‌های عامل، سازگار نیست. به عنوان مثال، هیچ یک از این کارت‌ها قابلیت کار با اینترنت و شبکه‌های داخلی را به طور کامل ندارد.
در کشور ما مؤسسه یا مؤسساتی وجود ندارند که با استفاده از سیستم حساب‌های الکترونیک مالی داخلی، به ایجاد سیستم‌هایی کارآمد برای فروش online و تحویل کالا و دریافت پول در محل بپردازند. دلیل این امر آن است که ایجاد چنین سیستمی، بدون یک سیستم مالی یکپارچه اصولاً غیرممکن است. البته فروشگاه‌های الکترونیکی پدید آمده‌اند که دایره پوشش آنها از لحاظ جغرافیایی و همچنین تنوع کالا بسیار محدود است
.شبکه پست و سیستم حمل و نقل کشور ما چندان قدرتمند نیست که بتواند نقل و انتقال محصولات و مرسولات را در مدت زمان منطقی انجام دهد
مشکلات زیرساختی فراوانی در شبکه مخابرات وجود دارد که باعث ‌شده است دسترسی آسان به اینترنت برای عموم مردم امکان‌پذیر نباشد. در عین حال که شبکه جامع ملی وجود ندارد و به ایجاد WAP نیز توجه نمی‌شود. عوامل فوق سبب شده تا آنچه به عنوان تجارت الکترونیک در سطح کشور ما به مرحله ظهور رسیده است، به فعالیت‌هایی غیرمتمرکز و غیرسازمان‌یافته محدود شود و کاتالوگ‌های شبکه‌ای موجود فقط جنبه فانتزی یا اطلاع‌رسانی صرف به خود بگیرد.
▪ جنبه‌های خارجی تجارت الکترونیک
در سال‌های گذشته تجارت الکترونیک به شکل چشمگیری در سطح جهان توسعه یافته و بدنه تجارت جهانی را پوشش داده است. در این شرایط و با در دستور کار قرار گرفتن عضویت ایران در WTO، ورود تجارت الکترونیک به ایران امری اجتناب‌ناپذیر جلوه می‌کند. اما آنچه باید مدنظر قرار گیرد، فواید، مضرات و صدماتی است که ممکن است این پدیده برای اقتصاد ملی ایران در پی داشته باشد. البته با تعریفی که از تجارت الکترونیک ارایه کردیم، این ابزار ذاتاً نمی‌تواند مضر تلقی شود؛ اما عواملی جنبی وجود دارد که ممکن است پس از پیاده‌سازی تجارت الکترونیک در ایران،‌ سبب پایین آمدن تولید سرانه ملی شود و یا برخی از صنایع داخلی را تهدید کند. می‌توان گفت در صورت ضعف داخلی در زمینه تجارت الکترونیک، ممکن است ورود شرکت‌‌های قدرتمند جهانی پیامدهایی برای کشور در پی داشته باشد؛ از جمله آنکه مصرف‌کنندگان داخلی در مواجهه با سیستم‌های ایمن‌تر و آسان‌تر خارجی، به سمت آنها گرایش پیدا می‌کنند. بدین ترتیب، سهم عمده بازار داخلی را شرکت‌‌های خارجی در دست می‌گیرند و محصولات داخلی حتی توان مطرح شدن در بازار داخلی را نیز از دست می‌دهند. از طرف دیگر، شرکت‌‌های داخلی به علت ضعف در بهره‌گیری مناسب از این ابزار، قادر نخواهند بود تا به بازارهای جهانی نفوذ کنند و به رقابت با رقبای خارجی بپردازند. نکته مهم‌تر آنکه به علت نبود نظام بانکداری پیشرفته الکترونیک در کشور، پول و سرمایه‌های داخلی به سمت سیستم‌های معتبر خارجی نظیر Master Card، Cradit Card Visa و حساب‌های تمام‌الکترونیکی نظیر paypal و eGold و حتی حساب‌های آسیایی نظیر LG Card و Sony Card انتقال می‌یابد و بانک‌های داخلی از جذب سهم عمده‌ای از سرمایه‌های داخلی بی‌بهره می‌مانند؛ بدین ترتیب، جریان خروج ارز از کشور شدت می‌گیرد.
▪ توجیه اقتصادی راه اندازی تجارت الکترونیکی در کشور

منافع
راه اندازی تجارت الکترونیکی به لحاظ کاهش هزینه مبادلات, سرعت بخشیدن به انجام مبادله, تقویت موضع رقابتی کشور در جهان, بهره گیری از فرصتهای زودگذر در عرصه صادرات و حتی خرید به موقع کالا از خارج از کشور دارای منافع متعدد در زمینه کاهش هزینه و تورم و افزایش صادرات و اشتغال و تولید می‌باشد. لیکن در این بخش از گزارش تنها به برآورد کاهش هزینه مبادلات اکتفا می‌شود, زیرا همین عامل به تنهایی, تجارت الکترونیکی را دارای توجیه اقتصادی می‌نماید.طبق برآوردهای به عمل‌ آمده ارزش فعلی صادرات جهانی کالا و خدمات حدود ۷ هزار میلیارد دلار است که از این مبلغ ۵۰۰ میلیارد دلار صرف تهیه و مبادله اسناد مربوطه می‌گردد. به عبارت دیگر حدود ۷ درصد ارزش مبادلات را هزینه تهیه و مبادله اسناد تشکیل می‌دهد. با الکترونیکی شدن این مبادلات, هزینه تهیه و مبادله اسناد بشدت کاهش خواهد یافت. برآوردهای انجام شده نشان می‌دهد که استفاده از مبادله الکترونیکی اطلاعات به جای روشهای سنتی مبتنی بر کاغذ بین ۲۱ تا ۷۰ درصد صرفه جویی در هزینه فعالیتهای مختلف تجاری می‌شود. بدین ترتیب, با الکترونیکی کردن مبادلات می‌توان حدودا بین ۵/۱ الی ۵ درصد ارزش مبادلات باشد.اما ارزش مبادلات در کشور چقدر است؟ طی سالهای ۷۸-۱۳۷۵, ارزش جاری تولید ناخالص داخلی کشور بیش از دو برابر حجم نقدینگی بوده است. به عبارت دیگر, سرعت گردش پول اندکی بیش از ۲ است و با مبنا قرار دادن این رقم, ارزش مبادلات در کشور لااقل دو برابر ارزش تولید ناخالص داخلی خواهد بود.در جداول پیوست لایحه برنامه سوم توسعه متوسط نرخ رشد سالانه تولید ناخالص داخلی ۶ درصد و متوسط نرخ رشد سالانه تورم ۹/۱۵ درصد پیش بینی گردیده بود. بنابراین, می‌توان گفت که ارزش جاری تولید ناخالص داخلی کشور در طول سالهای برنامه با نرخ ۲۲ درصد در سال افزایش خواهد یافت و از ۷/۴۱۶ هزار میلیارد دلار در سال ۱۳۷۸ به رقم ۲/۱۱۲۶ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۸۳ بالغ خواهد گردید. با فرض ثابت ماندن سرعت گردش پول, حجم مبادلات از ۶/۱۰۱۶ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۷۹ به ۴/۲۲۵۲ هزار میلیارد ریال در سال پایان برنامه سوم توسعه اقتصادی, اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ایران خواهد رسید. با مبنا قراردادن رقم ۵/۲ درصد برای صرفه جویی حاصله, میزان صرفه جویی در انجام مبادلات اقتصاد کشور از ۴/۲۵ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۷۹ به ۳/۵۶ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۸۳ بالغ خواهد گردید و در طول برنامه سوم ۶/۱۹۶ هزار میلیارد ریال صرفه‌جویی به عمل خواهد آمد.بدیهی است که انجام کلیه مبادلات در کشور به صورت الکترونیکی در کوتاه مدت امکان پذیر نیست. اگر فرض کنیم که الکترونیکی شدن مبادلات تنها در عرصه تجارت خارجی کشور صورت گیرد به واقعیت نزدیکتر خواهیم بود. طی سالهای اخیر نسبت ارزش صادرات و واردات کالایی کشور به تولید ناخالص داخلی حدود ۳۰ درصد بوده است. بنابراین, با فرض ثابت ماندن این نسبت )علیرغم آزادسازی نسبی تجاری و جهش مورد نظر در صادرات غیر نفتی کشور(, میزان صرفه جویی حاصل از الکترونیکی کردن مبادلات خارجی کشور معادل ۳۰ درصد ارقام مذکور برای کل اقتصاد کشور خواهد بود که از رقم ۶۲/۷ هزار میلیارد در سال ۱۳۷۹ در سال ۱۳۷۹ به ۸۹/۱۵ هزار میلیارد در سال ۱۳۸۳ بالغ خواهد گردید و در مجموع ۹۸/۵۸ هزار میلیارد ریال در طول سالهای برنامه سوم صرفه جویی به عمل خواهد آمد.
▪ رویکرد دولت جمهوری اسلامی ایران
با عنایت به گسترش سریع و شتابان تجارت الکترونیکی در جهان, تاثیر این امر بر افزایش کارایی تجاری و حفظ و تقویت موقعیت رقابتی کشورها, ناگریز بودن استفاده از این شیوه مبادلات در آینده و توجیه قوی اقتصادی این امر, ضرورت دارد دولت جمهوری اسلامی ایران از هم اکنون و به روشنی رویکرد خود در ارتباط با این موضوع را اعلام و سیاستها و اقدامات خاصی را برای تحقق این امر اتخاذ نماید. البته در مواد قانونی راه کارهای اجرایی قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی, اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ایران, اقدامات و سیاستهایی در راستای این مطلب وجود دارد. به عنوان مثال, در ماده (۹۴) قانون برنامه سوم توسعه انجام داد و ستد الکترونیکی اوراق بهادار در سطح ملی, در ماده (۱۰۳) همین قانون دستیابی آسان به اطلاعات داخلی و خراجی, زمینه سازی برای اتصال کشور به شبکه‌های جهانی, بهبود خدمات و ترویج استفاده از فناوریهای جدید و ایجاد زیرساختهای ارتباطی و شاه راهای اطلاعاتی لازم با پهنای باند کافی و گسترده, در ماده (۱۱۶) راه اندازی شبکه جامع اطلاع رسانی بازرگانی کشور, و در راه کارهای بخش بازرگانی اموری نظیر تنظیم و پشنهاد لایحه تجارت الکترونیکی, برگزاری دوره‌های آموزشی فنی ـ کاربردی در زمینه تجارت الکترونیکی و بالاخره الزام شرکتها, موسسات و سازمانهای دولتی دخیل در صادرات به انجام حداقل ۵۰ درصد از مبادلات خارجی خود از طریق بهره گیری از فناوری تجارت الکترونیکی تصریح شده‌اند. لکن, به دلایلی نظیر محدود شدن این اقدامات و سیاستها به بخش دولتی, فراگیر نبودن آنها, نبود انگیزه‌ها و مشوقهای لازم برای حضور جدی بخش غیر دولتی در این امر و از همه مهمتر عدم اعلام صریح و روشن رویکرد دولت جمهوری اسلامی در این ارتباط, به نظر نمی‌رسد که گسترش تجارت الکترونیکی در کشور احتمال توفیق چندانی داشته باشد.به منظور حصول اطمینان از توفیق این فرآیند ضرورت دارد دولت جمهوری اسلامی ایران نیز مانند سایر دول جهان با ارایه چارچوبی مشخص, رویکرد خود به این موضوع را بیان و مجموعه اقدامات و سیاستهایی که اجرای آنها را ضروری می‌داند مشخص نماید. در این رویکرد, باید به وضوح جایگاه و نقش دولت و بخشهای غیر دولتی معین گردد, چارچوبهای قانونی لازم پیش بین شوند, زیرساختهای مورد نیاز و چگونگی و سرعت تامین آنها معین گردد و حیطه‌های فعالیت بخش غیر دولتی, انگیزه ها و مشوقهای لازم برای حضور آنها ارایه شود و برای انجام هر یک از وظایف و سیاستهای فوق وزارتخانه یا سازمان خاصی مسوول شناخته شود.در بخش نهایی این گزارش چارچوب پشنهادی تحت عنوان ” سیاست تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران “ جهت بررسی و تایید در هیات محترم دولت و ابلاغ به وزارتخانه ها و سازمانهای مسوول ارایه می‌گردد.
▪ سیاست تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران
۱ ) هدف
نظر به گسترش سریع تجارت الکترونیکی در جهانی, گریز ناپذیر بودن استفاده از آن, نقش تجارت الکترونیکی در حفظ, تقویت و توسعه موقعیت رقابتی کشور در جهانی و صرفه جوییهای ناشی از اجرای تجارت الکترونیکی در کشور, دولت جمهوری اسلامی ایران عزم خود مبنی بر استفاده و گسترش تجارت الکترونیکی در کشور را بر طبق اصول و سیاستهای زیر اعلام می نماید.
۲) اصول
الف )دولت جمهوری اسلامی ایران زیرساختهای اصلی مورد نیاز را فراهم و زمینه های حقوقی و اجرایی مورد نیاز برای استفاده از تجارت الکترونیکی را تامین خواهد نمود.
ب ) به منظور جلوگیری از انحصار و ایجاد زمینه های رقابت, دولت جمهوری اسلامی ایران از توسعه فعالیتهای بخش خصوصی در این زمینه حمایت خواهد کرد.
ج )دولت جمهوری اسلامی ایران از هر گونه محدودیت تبعیض آمیز در زمینه تجارت الکترونیکی جلوگیری خواهد نمود.
د )دولت جمهوری اسلامی ایران از گسترش استفاده از شبکه اینترنت جهت انجام تجارت الکترونیکی در کشور حمایت خواهد نمود و همزمان تدابیر لازم برای بهداشت محتوایی شبکه مزبور را تدارک خواهد نمود.
▪ عزم ملی برای توسعه تجارت الکترونیک
با وجود چنین شرایطی و با چنین چشم‌اندازی از آینده تجارت الکترونیک، بهبود و تسریع توسعه تجارت الکترونیک نیازمند عزمی ملی است که بخش عمده‌ای از آن بر دوش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، بانک مرکزی و شورای اقتصاد است. امید می‌رود که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌جای محدود کردن توسعه اینترنت و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ناکارآمدی همچون محدود کردن سایت‌ها و شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات اینترنتی، به گسترش و توانمند کردن زیرساخت‌های شبکه اینترنت بپردازد و بستر ترغیب‌کننده و جذابی برای استفاده عمومی از این فناوری ایجاد کند؛ همچنین، با سامان‌دهی بهینه سیستم پست مرسولات، موسسات فروش اینترنتی را بیش از پیش یاری کند. بانک مرکزی نیز می‌تواند و باید با یکپارچه کردن سیستم کارت‌های هوشمند و ایجاد قابلیت استفاده از حساب‌های الکترونیک در محیط اینترنت، گامی موثر در تحقق پول الکترونیک در سطح کشور بردارد.
ن) فصل ششم
● نتیجه گیری و پیشنهاد

۱ ) انقلاب تجارت الکترونیک در حال اثرگذاری بر روی روش هاست. تجارت الکترونیک به تمام فروشندگان این فرصت را می دهدکه در بازار جهانی و با عرضه کالاهای با کمترین هزینه رقابت کنند.
۲ ) اینترنت به سرعت در حال رشد است و تاجران کوچک امروز این فرصت را در اختیار دارند که همگام با آن رشد کرده و به غول های تجاری فردا مبدل شوند. هر تغییر و تحول در جامعه، نیازمند تحول و دگرگونی در ساختار و قوانین و آداب و سنن است تا بستری مناسب برای پذیرش این تغییر فراهم شود.
۳ ) تجارت الکترونیک نیز تحولی است در عرصه تجارت و اطلاعات که به موجب آن، شیوه خرید و فروش وانتقال اطلاعات و کالاها توسط موسسات دگرگون شده است. برای گسترش و پذیرش تجارت الکترونیک لازم است که پیش نیازهای رشد این تکنولوژی مهیا شود، ازجمله این پیش نیازها، می توان به زیرساختار مخابراتی، مسایل قانونی و ایمنی پیام رسانی و نیز مبادله الکترونیکی داده ها اشاره کرد.
۴ ) با توجه به توسعه روزافزون اینترنت در کشورمان نیاز به یک سرمایه گذاری در امر تجارت الکترونیک احساس می شود.در گذشته تجارت از طریق حضور اشخاص در کنار هم ممکن بود اما درحال حاضر این مسئله کاملا متفاوت شده بدین صورت که شما از طریق اینترنت می توانید وارد سایت هایی برای خریدوفروش شوید.
۵ ) سرمایه گذاری در امر تجارت الکترونیک موجبات فروش در سایر کشورها را همگام با سایر تولید کنندگان فراهم می نماید.
۶ ) پرداختن به تجارت الکترونیک موجب کاهش هزینه های کارگری و کاغذ بازی و سایر هزینه های اداری می شود.
۷) با توجه به حرکت سیستم های اقتصادی به طرف در های باز و تجارت جهانی پرداختن به تجارت الکترونیک امری اجتناب نا پذیر است
۸ ) با توجه به سیستم بازارهای کارآمد هر کشوری که زودتر از بقیه به این امر اقدام نماید سهم بیشتری از بازار را تصاحب می نماید.
ازاین رو پیشنهاد می گردد مسئولین امر در این خصوص اقدامات جدی به عمل آورده و در این راه از شرکتهای پیشرو کمک گرفته و راه اندازی تجارت الکترونیک را که وابستگی شدیدی با مسائل زیربنایی و مخابراتی دارد را فراهم نمایند.
همچنین دولت می تواند با دادن تسهیلات به متولیان امر و شرکتهای پیشرو ، تجهیزات و امکانات مورد نیاز این بخش را تامین نموده چرا که اثرات نهایی آن باعث افزایش تولید نا خالص ملی نیز می گردد.

دکتر محمد بالازاده
منبع و مآخذ

۱ – انواع تجارت الکترونیک – دکتر سهیل سرمدی و محمد رضا نوده فراهانی – شبکه رسمی بازاریابی و تجارت – ۱۳۸۴
۲ – تجارت الکترونیک – مهشید نیاززاده – وزارت صنایع و معادن – ۱۳۸۶
۳ – سنجش ارزش تجارت الکترونیک در عملکرد شرکتهای تولیدی – مریم نصیری یار – ۱۳۸۴
۴- مجموعه مقالات همایش جهانی شهرهای الکترونیک و اینترنتی - اردیبهشت ۱۳۸۰.
۵- علل توسعه تجارت الکترونیک - استاردی،تری جی - ماهنامه تخصصی بازاریابی /شماره ۵ / ۱۳۷۹.