بهداشت روان در حوادث طبیعی

امدادگر گرامی، شما در لحظه ها و روزهای نخست هر فاجعه ای با افرادی مواجه هستید که وقایع دردناکی را پشت سرگذاشته، احتمالا ساعاتی را تنها زیر آوار مانده اند، مرگ را بارها از نزدیک لمس کرده، شاید شاهد اجساد یا مرگ نزدیکان و از دست دادن همسایگان، دوستان، همبازی ها یا حتی عزیزان خود بوده اند.
احساس درماندگی شدید، بهت، وحشت، از دست دادن همه چیز و احساس گناه از مسایل شایع این عزیزان است؛ احساس گناه از اینکه او زنده مانده است و عزیزان دیگر از دست رفته اند؛ احساس تقصیر که شاید میتوانستم کمک کنم ولی کوتاهی کردم؛ احساس خشم و عصبانیت حتی نسبت به تقدیر، مقدسات دینی و خداوند که چرا این اتفاق بایستی برای ما می افتاد...
در ساعتها و روزهای اول حادثه، کسانی که با شما در تماس قرار میگیرند مراحل اول یا دوم واکنش عزا و از دست دادن را طی میکنند که لازم است با آن آشنا باشید:
مرحله اول: شوک ناباوری
در این مرحله فرد نشانه ها و هیجانات زیر را از خود نشان میدهد:
گیجی و منگی و بهت زدگی
فراموشی و انکار مشکل و فاجعه
نداشتن هیجان، گریه و واکنش
مرحله دوم: خشم
در این مرحله فرد علایم زیر را از خود نشان میدهد:
احساس ناکامی و درماندگی
تحریک پذیری و عصبانیت
خشم نسبت به اطرافیان، امدادگران و کارکنان پزشکی
خشم و تهاجم نسبت به مسئولین و مقدسات
خودزنی، جیغ و بیقراری
علائم فوق در روزها و هفته های اول کاملا طبیعی و قابل انتظار میباشد. برای کمک به حادثه دیدگان میتوان از توصیه های زیر کمک گرفت:
۱- به افراد اجازه دهید که در صورت امکان جنازه عزیزانشان را ببینند.
۲- فرصت سوگواری و گریه و زاری را برای داغداران حادثه فراهم کنید. شرایطی را فراهم کنید که آنها بتوانند به راحتی و بدون مانع عزاداری کنند.
۳- سعی کنید افراد حادثه دیده دور هم جمع شده و با هم عزاداری کنند؛ ارتباط داشته باشند و به هم کمک کنند.
۴- به فرد اجازه و فرصت صحبت کردن بدهید، ولی در صورت عدم تمایل وی را مستقیما وادار به صحبت نکنید.
۵- به صحبتها و پاسخهای افراد به دقت گوش فرا دهید و با وی همدلی کنید.
۶- هنگام صحبت با قربانیان عجله نکنید، بگذارید آنها بدانند تا هر وقت که بخواهند، شما آنجا خواهید بود.
۷- از سکوت نهراسید، اما بتدریج و آرام سعی کنید به بهانه های مختلف به افراد ساکت نزدیک شده، ابراز حمایت و کمک کرده یا از آنها در کارها کمک بخواهید.
۸- قربانیان چنین حوادثی اغلب نیاز دارند داستان فاجعه را بارها و بارها بازگو کنند شما میتوانید با سوالات بجا و مناسب با استفاده از روشهای مناسب گوش دادن مثل توجه کردن، نگاه کردن و تکرار جملات این فرایند و تخلیه هیجانی آنها را ادامه دهید.
۹- به افراد اطلاعات صحیح بدهید. گاهی ممکن است وسوسه شوید که در مورد سلامت وابستگان به آنها اطمینان دهید. این کار فقط ناراحتی و واکنش فرد را به تاخیر میاندازد. در صورت امکان فرد را به مرکز اطلاع رسانی مربوط به مجروحان هدایت کنید.
۱۰- از دادن قول و وعده های بیجا به شدت پرهیز کنید. مثلا به قربانیان اطمینان بیجا ندهید. بهترین جمله میتواند این باشد: "درست است که اوضاع مثل سابق نخواهد شد ولی مثل الان هم نمی ماند".
۱۱- این افراد ممکن است احساسات و واکنشهای مختلف و گاهی عجیب نشان دهند. تمام این احساسات و واکنشها را بپذیرید و عکس العمل منفی نشان ندهید.
۱۲- حتی اگر قربانیان مواردی از رفتارهای نادرست و حتی غیر اخلاقی در زمان حادثه را برای شما نقل میکند (مثلا بجای نجات فرد دیگر، خودش یا اموالش را نجات داده است) به هیچ وجه قضاوت و سرزنش نکنید.
۱۳- به قربانیان توضیح دهید که از آنها چه انتظاری میرود و آنها باید چه انتظاری از دیگران داشته باشند؛ مثلا از آنها انتظار میرود که با کادر درمانی همکاری کرده یا در جهت آرام کردن اعضای خانواده بکوشند و یا در اردوگاه کارهای شخصی را انجام دهند.
۱۴- با قربانیان به نحو حمایت کننده ای رفتار کنید ولی اصرار نکنید که فرد حتی احساس "خوبی" داشته باشد.
۱۵- سعی کنید از وابسته شدن فرد به خودتان جلوگیری کنید.
۱۶- به افراد توضیح دهید که واکنشهای شدید و ناراحت کننده ایشان طبیعی و بخشی از فرایند سوگ و سیر عزای طبیعی میباشد.
۱۷- شرکت در مراسم مذهبی و دعا در حفظ سلامت روانی حادثه دیدگان تقش بسزایی دارد.
۱۸- افراد خانواده و بخصوص کودکان را تا حد امکان از همدیگر جدا نکنید.
۱۹- شرایط و فرصتی را برای بازی کردن و سرگرم شدن برای کودکان فراهم کنید.