اوپک و سازمان گازی جدید

بخشی از برنامه های توسعه هر کشور، وابسته است به واقع بینی نسبت به آن چه تغییرات ژئوپولتیک در حوزه انرژی خوانده می شود. آن چه سفیر ایران در مسکو درباره مذاکرات ایران، قطر، روسیه و الجزایربرای ایجاد سازمان گازی جدید مطرح می کند، می تواند مقدمات واقع بینی ایران در حوزه انرژی گازی باشد. ساماندهی طرح سازمان گازی جدیدی مانند اوپک، نه تنها برای تولیدکنندگان، بلکه برای مصرف کنندگان نیز مفید خواهد بود و به استفاده بهینه از منبع انرژی گازمنجر می شود. تشکیل سازمان گازی توسط چهار کشور ایران، روسیه، قطر والجزایر می تواند حوزه انرژی را دچار تحولات ساختاری جهانی ومنطقه ای سازد ولی ابتدا باید پاسخی روشن برای این سوال بیابیم که سازمانی مانند اوپک در حوزه گاز واجد چه کارکردی خواهد بود؟ آیا سازمان جدید التاسیس مانند اوپک دارای ساختارسازمانی متناسب با جهان دوقطبی و جنگ سرد خواهد بود ویا مایل است نقش خود را در فرآیند جهانی سازی به گونه ای دیگر رقم بزند؟ برخی کارشناسان معتقدند حتی شبیه سازی نام اوپک برای سازمان جدید گاز، می تواند واکنش های سختی را برانگیزد ومقاومت هایی را دراین حوزه ایجاد کند.
در یک تحلیل نادرست، غربی ها معتقدند اوپک به جای ساماندهی بازار نفت، خود مانند یک کارتل نفتی عمل کرده و به دنبال کسب قدرت انحصاری از جمله در حوزه قیمت گذاری نفت بوده است. این تحلیل کمتر به نقش کمپانی های چند ملیتی و فراملیتی از جمله هفت خواهران نفتی توجه کرده است، با این همه این موضوع تا آن جا برای غرب نگران کننده بوده است که بوش در تازه ترین مواضع خود، خواهان قطع وابستگی آمریکا به نفت شد. این تفکر مسلط در جهان غرب تا جایی به تفکر مسلط تبدیل شده است که فواد سیلا، تحلیل گر اقتصادی و عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت اوپک، انتقادات روزافزون به اوپک در مورد کم بودن سطح تولیدات نفتی و شدت یافتن زمزمه ها در زمینه استفاده از سوخت های جایگزین را عاملی برای نگرانی سران این سازمان دانسته است.
نتایج نشست اخیر سران گروه هشت که در آلمان برگزار شد و درآن تغییرات ناگهانی شرایط جوی و آب و هوایی و گرم شدن ناگهانی زمین به دلیل استفاده بی رویه از سوخت های نفتی و گازی و در پی آن استفاده از سوخت های جایگزین نفت و گاز بهترین راه حل انتخاب شد، توجه ویژه ای را می طلبد. این سخن به آن معنا است که کشورهای عضواوپک و سازمان جدید گازی که درراه است، باید راهکارهای زیست محیطی برای جلوگیری از نابودی زمین را همواره مد نظر قرار داده وحرکت خود رانه مانند آن چه درجنگ سرد گذشت، بلکه به عنوان نمایندگان نسل آینده در شرایط کنونی مد نظرقرار دهد. چنین نگاهی سازمان گازی جدید را در کنار سازمان اوپک، می تواند به راهکارهای واقعی تری در حوزه قیمت انرژی سوق دهد. از این منظرعلاوه برتوجه کشورهای جهان سومی ونفتی به قیمت واقعی نفت و نقش آن در توسعه اقتصادی، دادن توجه به دنیای صنعتی با اتخاذ راهکارهایی که نشان دهنده عقلانیت حاکم برحوزه انرژی است، ضروری به نظرمی رسد. کارشناسان نفتی غرب به خوبی می دانند که قیمت واقعی انرژی، براساس آن چه مورد نیاز جهان صنعتی است درنظام بازارآزاد و عرضه وتقاضا، تعیین نشده است، آن چه دراین میان تعیین کننده بوده هژمونی است که ناشی از سلطه گری و حاکمیت برنظام بازارآزاد بوده است.»
بولتن سالانه اوپک قیمت واقعی (قدرت خرید ) سبد اوپک را برمبنای سال پایه ۱۹۷۳ محاسبه کرده است که براساس آن ملاحظه می شود قیمت های اسمی ۰۸/۶۱ دلار در هر بشکه برای سبد اوپک درسال ۲۰۰۶ در واقع تنها ۲۲/۱۲ دلار درهربشکه ارزش داشته اند و هنوز به قیمت های اسمی ۲۸ تا ۳۲ دلار و حتی قیمت های واقعی سبد نفتی اوپک در دهه ۸۰ نرسیده اند. به عبارت دیگر گرچه به لحاظ ظاهری قیمت هر بشکه نفت اوپک در سال ۲۰۰۶، بیش از ۶۱ دلار در هربشکه بوده است، اما درواقع با این رقم سبدی از کالاها وخدمات قابل خریداری بوده است که در سال ۱۹۷۲ می توانستیم همین کالاها و خدمات را باحدود ۱۲ دلار خریداری کنیم.» ارقام ارایه شده چند سوال اساسی را مطرح می کند: ابتدا قیمت واقعی وذاتی انرژی چقدر است؟ دوم آنکه کشورهای نفتی بابت پیشرفت جهان صنعتی چند درصد از انرژی تجدید ناشدنی مردم خود را سوبسید می دهند؟ به عبارت دیگر آزادسازی قیمت ها در حوزه داخلی کشورها چگونه می تواند به رشد و توسعه اقتصادی منجرشود در حالی که قیمت های حامل های انرژی در حوزه بین الملل خارج از نظام عرضه و تقاضا به صورت غیرواقعی تعیین می شوند؟ و در نهایت این که غیرواقعی بودن قیمت های گاز و نفت در عرضه و تقاضای جهانی چگونه می تواند منجر به عدالت شده و توسعه واقعی را برای کشورهای جهان سوم به ارمغان بیاورد؟ از این منظر موضوع قیمت های واقعی حامل های انرژی درمناسبات اقتصادی داخلی کشورها و نظام بین الملل باید مورد توجه قرار گرفته و سازمان جدید التاسیس گاز با توجه به نیازمندی های نوین جهانی سامان یابد.
این امر بی تردید هماهنگی میان اوپک و سازمان جدید گازی را می طلبد با این همه نباید از این موضوع غفلت کرد که معاملات گازی، کماکان وابسته به تحولات اقتصادی منطقه ای بوده و گاز مانند نفت از بازار یکپارچه ای برخوردار نیست، از این رو مهم ترین گام پس از تشکیل سازمان گاز جدید، چگونگی ایجاد نظام بازار یکپارچه برای گاز و تعیین قیمت آن است تا قیمت آن خارج ازمنافع کشورهای دارای ذخایر گاز تعیین نشود.

فروزان آصف نخعی

منبع : روزنامه سرمایه