ساگاشویلی ودلایل ناکارآمدی انقلاب گل رز گرجستان

در ادوار اخیر شروع واقعی تحولات سیاسی گرجستان را باید هنگامی دانست که ساگاشویلی به همراه طیف مخالفان دولت ادوارد شوارد نادزه با شاخه گلی وارد پارلمان این کشور شد.این حرکت نمادین او که به فاصله اندکی بعد از آن نام انقلاب گل رز را به خود گرفت،هم به عمر دولت کهنه کار گرجی پایان داد و هم به رویای تحقق ناپذیری سلطه غرب در حیات خلوت کرملین جامه عمل بخشید.اگر چه این انقلاب ابتدا در ایجاد همبستگی واتحاد میان گروه های انقلاب کننده ونیز ایجاد اصلاحات قرین توفیق شد،اما در ادوار بعد امید به ثبات در گرجستان را کم رنگ کرد واز همان اوان شکل گیری خود موجبات تنش میان غرب وروسیه را فراهم نمود.در حقیقت گرجستان عصر ساگاشویلی مدلی از اصلاحات را ارائه می داد که نمونه آن تا به این هنگام در حیات خلوت کرملین کم سابقه وحتی بی سابقه بود.البته گرجستان در میان جمهوری های بازمانده اتحاد شوروی در ایام قبل از انقلاب گل رز از فرایند اصلاحات بی بهره نبود واین کشور به مدد تجارب موثر خود در حوزه آزادی های دموکراتیک قادر بود به خوبی در نظام سیاسی خود به سوی اصلاحات دموکراتیک گام بردارد.به هر تقدیر وبا شروع صدارت ساگاشویلی،گرجستان به فرایند جدیدی از اصلاحات روی آورد وبه همین خاطر بود که از دیدگاه بین المللی،دستاوردهای گرجستان در خلال سال های اخیر بسیار ارزشمند تلقی شد.
اما توجه به اینکه در ادوار اخیر وبا وجود افول کمونیسم، هنوزنوعی الیت سیاسی متعلق به مکتب مارکسیسم وکمونیسم در سراسر جغرافیای قفقاز وکشور های پیرامونی مسکو حاکم شده بود،تردیدی نبود که چنین حاکمیتی گرجستان را به ورطه پژمردگی واسارت در باتلاق فساد سیاسی بیافکند.لذا در نگاه رهبران انقلاب گل رز، وجود سیاسی ساگاشویلی می توانست گرجستان را از زیر یوغ تفکرات متعلق به اتحاد جماهیر شوروی که توسط دیپلمات کهنه کار گرجی(شوارد نادزه) تئوریزه می شد،نجات دهد.در سایه این تمهیدات،ساگاشویلی با حمایت غرب به صدارت سید ورهبر انقلاب گل رز شد.اما دیری نپاید که فساد زود رس دولت ساگشویلی را فرا گرفت وگل سرخ نقلاب به زردی گرائید.درپی فساد دولت ساگاشویلی موجی از اعتراض تفلیس ودیگر شهرهای این کشور را فرا گرفت و روز به روز بر وسعت مخالفان او افزوده شد.البته دخالت استراتژی تقابلی مسکو در زایش شرایط گرجستان بی تاثیر نبود.در حقیقت از زمان وقوع انقلاب رز گرجستان روسیه به منظور آنکه حاکمیت غرب در حیات خلوت او حرکت خزنده دارد،در صدد پاسخ بر آمد.لذا با به دست گرفتن کنترل کامل برخی از نهاد ها نیمه دموکراتیک خود را در جایگاه ممتاز قرار داد وبا قدرت تصاعد یابنده خود تلاش های گرجستان را برای اصلاحات دموکراتیک در مسیر بسیار چالش بر انگیز قرار داد.با شرایط به وجود آمده تفلیس در آستانه انفجار سیاسی قرار گرفت وافکار عمومی به سویی رفت که کمتر تصورش می رفت.افکار عمومی گرجستان بر این نکته تمرکز یافته بود که انقلاب گل رز گرجستان هیچ گونه دستاوردی برای گرجستان نداشت. در حقیقت آن مردمی که در کنار دخالت های های آمریکا واتحادیه اروپا وجود ساگاشویلی را برای رهبری گرجستان واجب می دانستند،تمامی امیدشان در روند بهینه اصلاحات آنهم درسایه تساهل عامدانه ساگاشویلی به یاس مبدل شد.طرفه آن بود که افزایش تنش در مناسبات تفلیس ومسکو بر وخامت اوضاع گرجستان می افزود.
با وجود چنین شرایطی طبیعی می نمود که گرجستان با بحران ناشی از حاکمیت ساگاشویلی دست وپنجه نرم کند.اما اینکه چرا تفلیس در بحران ناشی از عملکرد ساگاشویلی غوطه می خورد،از دلایلی ناشی می شد.در این راستا اولین دلیل به حوزه سیاست خارجی مربوط می شدکه فاقد هرگونه انعطاف پذیری وواقع بینی لازم در ادواربعد از انقلاب بود. ساگاشویلی نحوه چید مان سیاست خارجی گرجستان را چنان تنظیم کرده بودکه با توجه به ملاحظات ژئوپولیتیکی اوراسیا،کمتر رهبری از حوزه قفقاز به آن مبادرت می ورزید.برای نمونه او از پیوستن به جرگه همکاری های منطقه ای قفقاز وآسیای مرکزی خود داری ورزید و در تصمیم عامدانه والبته غیر واقع گرانه خود،سیاست خارجی گرجستان را به مناسبات غرب پیوند زد.افزون بر اینکه این سیاست متخذه در برابر هرگونه تجدید نظر طلبی در هماهنگ شدن با واقعیت های ژئو پولیتیکی قفقاز مقاومت می کرد.به این معنی که گرجستان در ادوار بعد از انقلاب هیچگاه در صدد خروج از مراودات ومعاهدات امنیتی ناتو وآمریکا بر نیامد وسیاست های خود را به سمتی سوق داد که مورد طبع سایر رهبران حوزه های پیرامونی مسکو نبود.دلیل دیگر به خصوصیت رهبری ساگاشویلی مربوط بود که همسو با ویژگی های الیت های رهبری اوراسیا تعریف می شد.تردیدی نبود که چنین خصوصیتی از نظام رهبری آنهم به رغم ادعا در دموکراسی خواهی راه هرگونه نقد وانتقاد را بر حلقه اپوزیسیون های موجود گرجستان وسیل عظیم منتقدان می بست ونوعی ذهنیت گرایی را برای ساگاشویلی به وجود می آورد.طبیعی بود که این ذهنیت گرایی نه مورد پذیرش دولتمردان وکابینه جوان انقلاب رنگی تفلیس بود ونه نظام اجتماعی گرجستان زمینه پذیرش بسترهای عینی آن را داشت. وهمین مسئله سبب شد که ساگاشویلی در فرایند ماه های ژوئن وجولای۲۰۰۷ برای حذف منتقدان خود مبادرت به سرکوب کند.
به این ترتیب آنچه از نحوه عملکرد ساگاشویلی برای نظام سیاسی گرجستان باقی ماند،چیزی جزبحران های سیاسی وتنهایی او در برابر این شورش های غیر قابل مهارنبود.آنچه برای ساگاشویلی غیر قابل تحمل می نمود،سکوت همسایگان او در اتخاذ سیاستی منفعلانه در حل منازعات داخلی بود.از دیگر سو ساگاشویلی سعی می نمود که با تقویت سیاست فرافکنانه منازعات درون ساختاری جامعه گرجستان را به اراده دست های پنهان نسبت دهد.در این رابطه دامنه اتهامات ساگاشویلی بیش از همه کرملین نشینان را نشانه رفت که به باور او سعی در قبرسی کردن ماجراهای سیاسی تفلیس بوده اند.طرفه آن بود که چنین سیاستی از طرف غرب به عنوان حامی اول ساگاشویلی تقویت می شد.اما واقعیت های نظام سیاسی گرجستان بیش از آنکه بخواهد چیزی از مصائب ساگاشویلی در حل بحران سیاسی این کشور بکاهد،بردامنه بحران افزود.
ساگاشویلی که ضرورت کنترل بحران سیاسی گرجستان را امری اجتناب ناپذیر می یافت،مبادرت به اعلام وضعیت فوق العاده نمود اما اعلام این وضعیت نیز نتوانست وضعیت به سامان را به حیات سیاسی گرجستان باز گرداند.ساگاشویلی برای برون رفت از وضع موجود،بر گزاری انتخابات زود هنگام را خواستار شد که فرصتی برای سنجش مشروعیت سیاسی او بود.انتخابات ریاست جمهوری گرجستان هم در شرایطی بر گزار شد که هنوز التهابات ناشی از بحران های سیاسی بر اوضاع سیاسی واجتماعی گرجستان حاکم بود.آنچه به تم اصلی انتخابات ریاست جمهوری گرجستان بدل شد،تاکید ساگاشویلی بر تداوم اصلاحات بود،مزید آنکه همسویی با غرب وجه دیگر اولویت های سیاسی او بود که نمی توانست از دایره توجه رهبران انقلاب گل رز به دور بماند.به هر تقدیر بر گزاری انتخابات ریاست جمهوری بنا به پندار آنچه که ساگاشویلی گفته بود،فرصتی برای ژرفا بخشیدن به دموکراسی نوپای گرجستان تلقی شد،اما با توجه به نحوه عملکرد ساگاشویلی در ادوار بعد از انقلاب وهم حجم اپوزیسیون حاضر وحضوررقیب جدی او لوان گاچی چیلادس،کمتر به انتخاب مجدد او در مسند ریاست جمهوری امید می رفت.
به هرتقدیر این انتخابات که ساگاشویلی بر گزاری زود رس آن را وعده داده بود به رغم پیش بینی های نه چندان موفق منتقدان،با پیروزی مجدد او همراه شد واو بار دیگر برای ریاست جمهوری گرجستان انتخاب شد وهمچنان رئیس جمهور انقلاب گل رز باقی ماند.اما توجه به این نکته که همسویی گرجستان با غرب در فصل جدیدحیات سیاسی برای رهبران گرجستان و کابینه انقلاب گل رز اولویت واهمیت دارد،بار دیگر انتظارمی رود که ساگاشویلی نتواند آنچه که او جوهره دموکراسی وتداوم اصلاحات خوانده است،به توفیق دست یابد.قراین نشان از آن دارد که اودر ادامه طریق،با موانع وچالش های جدی مواجه گردد.این موانع وچالش ها چیزی جز استراتژی غیر واقع گرایانه او وکابینه انقلاب گل رز ونیز قدرت رو به تصاعد کرملین درروزگار حاضر نیست.
در باب استراتژی غیر واقع گرایانه ساگاشویلی همین بس که به رغم بر گزاری اجلاس های امنیتی وقت حاضرجغرافیای اوراسیا (بیشکک ،مسکو وتاشکند،دوشنبه)،از حیات خلوت کرملین گریخته و دردامن ناتو وغرب قرار گرفته است.آن نظام امنیتی که ساگاشویلی از ورود در آن امتناع ورزیده است،هم اینک می رود که به ارتش ونیروهای دفاعی نیرومند نیزتجهیز شود.مسلم است که این نهاد های امنیتی بهتر می توانند عضو به جا مانده ای چون گرجستان را در مواقع اضطراری آنهم در برابر مصائب ومشکلات منطقه ای وفرا منطقه ای یاری دهند تا وعده های غیر محقق آمریکا.چنین مسئله ای در دوران اول صدارت ساگاشویلی به اثبات رسید به این معنی که چگونه نادیده انگاشتن بدیهی ترین واقعیات ژئوپولیتیکی از سوی ساگاشویلی ومردان کابینه ونیز سیاست منفعلانه واشنگتن،گرجستان رادر ورطه هولناکی از بحران سیاسی قرارداد.در باب قدرت رو به تصاعد کرملین هم این نکته کافیست که این کشور هیچگاه از استراتژی تقابلی خود در قبال آمریکا آنهم در ورود به حیات خلوت کوتاه نخواهد آمد ودر صدد است که بخواهد به حیات خلوت خود وباز ستاندن کشور های پیرامونی از ناتو همت گمارد.در این باره کافی است که بر مشی سیاسی پوتین به عنوان زیرکترین رهبر کاخ سرخ تزارها نگاهی افکنده شود که چگونه در برهه کنونی به رفتار مقابله جویانه با آمریکا روی آورده است.ضمن آنکه این رهبر پراگمات با توجه به تمهیدات به عمل آمده انتخابات پارلمانی،برای آینده ای دور در حلقه رهبری وکانون تصمیم گیران کرملین نشینان باقی خواهد ماند.مسلم است که هرگونه عدم تجدید نظر خواهی در عرصه های مدیریتی گرجستان، بازنده نهایی کسی جز ساگاشویلی نخواهد بود.ساگاشویلی برای تضمین آینده صدارت خود بایدبه مدلی از رفتار سیاسی روی آوردکه سایر کشور های قفقاز وآسیای مرکزی اتخاذ نموده اند.بدون شک این مدل از سیاست چیزی جز سیاست چرخش نگاه نخواهد بود،چرخش نگاه آنهم فراراز دایره غرب وناتو وقرار در مدار روسیه وحیات خلوت کرملین.

صلاح الدین هرسنی