اسبک دریا

در این مقاله سعی شده است تا مطالبی مفید و جالب پیرامون اسبک ماهیان از لحاظ سیستماتیک، اکولوژی، بیولوژی ، آناتومی، صفات عمومی و اختصاصی مطرح شود و گونه هایی از این ماهیان زیبا به خصوص گونه های آکواریومی معرفی گردد. اهمیت آشنایی با این ماهیان از آن جایی مشخص می گردد که بیشتر آنها در معرض خطر انقراض قرار دارند.
● مقدمه:
اسبک های دریایی جانوران شگفت انگیزی هستند که انسان قرن ها مجذوب زیبایی ورفتاراسرارآمیز آنها گشته است و از دیر باز آنها موضوع افسانه های باستانی بوده ، موجوداتی به صورت نیمی اسب و نیمی ماهی !
اما تشبیه آنها به اسب تنها به دلیل شکل سر این ماهی و پوزه ی آن می باشد که ناخود آگاه تصویر اسب را در ذهن بیننده تداعی می کند .
۲۳۰۰ سال قبل ارسطو در مورد اسبک ها این گونه نوشت : شکاف های منقطعی در طول تولید مثل برای آزاد کردن لاروها وجود دارد ، در واقع این فیلسوف بزرگ به رفتار تولید مثلی خاص آنها اشاره کرده بود .
بسیار جالب است Pipefishes تولید مثل اسبک های دریایی و گونه های وابسته به آنها مانند سوزن ماهیان وبا تولید مثل سایرجانوران تفاوت فاحشی دارد ، به این معنی که ماده ها تخم هایشان را درون کیسه تخمی نرمی ریزند و لقاح و رشد و نمواولیه لارو ها درون این کیسه انجام می شود ، در واقع دوره بارداری در این جانوران بر عهده نر ها می باشد .
اسبک ها شامل یک جنس Hippocampus و ۲۵ گونه می باشند که در این میان چندین گونه از جایگاه فوق العاده ای در آکواریوم های دریایی بر خوردارند . بقیه گروه های راسته سینگناتی فورمس در این راسته حدود ۲۴۰ گونه در ۶۰ جنس و ۶ خانواده وجود دارد به جز تعدادی از این ماهیان که تجارت آکواریومی دارند ارزش اقتصادی چندانی ندارند.
Classification seahorse
● رده بندی اسبک ماهیان:
▪ Kingdom:Animalia
▪ Subphylum:Vertebrata
▪ Superclass: Gnathostomata
▪ Class: Osteicthyes
▪ Subclass: Actinopterygii
▪ Infraclass: Neopetrygii
▪ Division: Teleostei
▪ Series:Percomorpha
▪ Superorder: Acanthopetrygii
▪ Order: Syngnathiformes
▪ Family: Syngnathidae )
▪ pipefishes & seahorses)
(pipefishes خانواده سینگناتیده خود به چهار زیر خانواده تقسیم می شود که عبارتند از :
سوزن ماهیان دم پرچمی ،Solegnathinae(Sea dragon ، اژدهاماهیان(Syngnathinae Hippocampinae (seahorses)، اسبک ماهیان Potyrhamphinae (flagtailpipefishes) که به Syngnathus watermeyer; این ماهیان همگی دریایی هستند و تنها چند گونه از سوزن ماهیان( مانند شدت در معرض خطر انقراض است ) در آب شیرین زندگی می کنند . نام تمام این ماهیان دال بر ظاهر غیر معمول و عجیب آنها می باشد .
● صفات اختصاصی:
مهمترین صفت اختصاصی مشترک میان این ماهیان پوزه ی کشیده بادهانی انتهایی وبدون دندان است.
وسرپوش آبششی کوچک.(Bony fishes) – وجود زره استخوانی که بدن در داخل آن قرار گرفته و وجود باله ی مخرجی کوچک که در جنس ماده کمی کشیده تر (pelvic fin _ عدم وجود باله های شکمی می باشد. مشابه آفتاب پرست .(Orbital eye) _حرکت مستقل هر یک از چشم ها
● ریخت شناسی اسبک ماهیان :
مانند علت از بین رفتن استریم لاین بدن اسبک ها می باشد و در جبران این امر باله ی S وجود زره استخوانی پشتی آنها برای حرکت سازگار گشته .
این باله بیش ازهفتاد بار در ثانیه حرکت می کند و اگر صدمه ببیند یا کنده شود دوباره ترمیم می شود . شنای عمودی این ماهیان چندان شباهتی به حرکت سایر ماهیان ندارد و دم آنها به عضو پیچنده ای تبدیل شده که به دور ساقه گیاهان دریایی ، جلبک ها و مرجان ها می پیچد و بدین صورت ساعت ها خود را ثابت نگه می دارد .
● آناتومی اسبک ماهیان :
یکی از خصوصیاتی که در تعیین گونه های اسبک ها بکار می رود حلقه ی تنه شان می باشد .طول حلقه از بالا ترین نقطه ی منظره ی کناری تا باله ی مخرجی می باشد .
حلقه ی دم از بخش حلقوی زیر باله ی مخرجی تا نوک دو را شامل می شود . خارهای پی در پی در طول پشت و جلوی بدن از بالای حلقه تنه تا نوک موجود دارد ( کیل) .
تاج های کوچکی در بالای سر ممکن است در برخی گونه ها بلند با نوک های مشخص و در برخی گونه ها کاملا صاف باشد و در بعضی از گونه ها ضمیمه های میله ای در مناطقی از خار های صورت و لبه ی بدن وجود دارد . ( cirri)طول چشم ، طول پوزه و خارها از یک گونه به گونه ی دیگر ودر یک گونه از نمونه ای به نمونه ی دیگر متفاوت است .
● اندازه ی مقطع ها :
از اول حلقه ی تنه تا نوک دم طول کل بدن می باشد ; طول کل بدن از نوک پوزه تا قبل از حلقه ی تنه طول سر به حساب می آید .; طول سراز نوک پوزه تا ابتدای سرپوش آبششی طول پوزه می باشد .; طول پوزه
● خصوصیات جنسی :
دراسبک ها ما شاهد خصوصیات دو ریختی جنسی ( ( Dimorphis sexualمی باشیم به طوری که آناتومی ظاهری اسبک ها ی نرو ماده متفاوت می باشد .
اسبک های نر دارای کیسه ی تولید مثلی (( Marsupium بسته به سطح زیرین دم زیر باله ی مخرجی می باشد . که در زمان خالی بودن باریک بوده و در زمان انتقال تخم ها و به اصطلاح در دوران بارداری بر آمده می شود ، به علاوه یک منفذ عمودی در بالای کیسه ی تخمی وجود دارد که ماده تخم هایش را از آنجا وارد کرده و همچنین لاروها از آنجا خارج می شوند .
در مقابل اسبک های ماده در پایین شکم و محل اتصال دم دارای باله ی مخرجی بلند تر و کشیده تر نسبت به اسبک های نر می باشند .
● رفتار شناسی اسبک ماهیان :
رفتار مرموز و ظاهر شگفت انگیز و عجیب این ماهیان علت جذابیت آنها می باشد . اسبک ها قادرند رنگ خود را تغییر دهند و به رنگ محیط اطراف شان شوند حتی در زمان جفت گیری رنگ این ماهیان دستخوش تغییر قرار گرفته و روشن تر یا تیره تر می شوند .
نکته جالب در مورد اسبک ها این است که آنها تک همسر هستند .
در زمان جفت گیری نر و ماده همدیگر را در آغوش گرفته و رقصی عاشقانه را اجرا می کنند که در طول آن ماهی ماده تخم خای خود را به کیسه ی تولید مثلی نر منتقل می کند .
ماده ها حدود چند صد عدد تخم خود را به کیسه ی تخمی نرمی ریزند تا آنکه کیسه پر شود . البته این عمل بدون حادثه ی ناگوار نخواهد بود و بعضی تخم ها ممکن است گم شوند و از بین بروند . لقاح در داخل کیسه ی تخمی نر انجام می شود . شبکه ی مویرگی وسیعی در سطح داخلی این کیسه علاوه بر تامین اکسیژن لازم برای تخم ها ، شیره ی غذایی را نیز برای لارو ها ترشح می کند .
زمان هچ شدن تخمها متناسب با دما متفاوت است و لاروها معمولا بعد از چهار تا شش هفته توانایی شنا کردن را پیدا کرده و کیسه را ترک می کنند . در زمان ترک کیسه لاروها شبیه والدین خود هستند . در گونه های بزرگتر نرها به لاروها برای فرار از کیسه کمک می کنند . آنها این کار را از مشت ومال دادن شکم هایشان و یا در مواردی با انقباضات قوی ماهیچه ای انجام می دهند و لارو ها را با سرعت قابل ملاحضه ای خارج می کنند .
نرها با عبوردادن جریان آب کیسه پرورش تخم هایشان را می شویند و با انقباض و انبساط کیسه پس مانده ی تخم ها را بیرون می ریزند و آن را برای فصل تولید مثلی بعدی خود آماده می کنند . این اتفاق به زودی ممکن است به زودی رخ دهد و معمولا تا سه بار در سال زادوولد می کنند . اسبک ها حدود دو تا سه سال عمر می کنند ودر این مدت نزدیک به ۱۰۰۰ لارو تولید می کنند .
● تغذیه :
اسبک ها از سخت پوستان کوچک تغذیه می کنند . آنها به طور ثابت منتظر شکار باقی می مانند و زمانی که طعمه در مسیر دید دو چشمی آنها قرار بگیرد می توانند از فاصله ی نسبتا دور با دهان لوله ای خود خلائی را به وجود آورده و مکش قوی را ایجاد کرده و شکار را بربایند . آنها علاوه بر سخت پوستان ریز لارو ماهی ها را به شرط آنکه به اندازه ی کافی برای بلعیدن کوچک باشند مثلا به اندازه ی سر یک خودکار می خورند .
در آکواریوم تغذیه ی آنها کمی مشکل می باشد چون آنها معمولا سخت پوستان آب شیرین ( مانند دافنی ) را نمی خورند و فقط سخت پوستان آب شور ( مانند آرتمیا ) را می خورند و گاهی در اثر این اعتصاب غذایی می میرند .
● اکولوژی :
اسبک ها ماهیان ساکن صخره های مرجانی و بسترهایی از گیاهان دریایی مانند eel grasses می باشند . آنها مناطق دارای پناهگاه را ترجیح می دهند و در آن مناطق خود را استتار می کنند و تقریبا در همه جهان یافت می شوند .
جمعیت اسبک ها در فیلیپین مرکزی تقریبا حدود ۷۰% در بین سال های ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۵ کاهش یافته است . هر ساله هزاران اسبک به کشور های اروپایی ، آمریکایی و ژاپن برای نگهداری در آکواریوم ها صادر می شوند و در بعضی از کشورها اسبک های خشک شده به عنوان یادگاری هدیه داده می شوند . بزرگترین مصرف کنندگان اسبک ها ، چینی ها ، ژاپنی ها و کره ای ها هستند که برای داروهای سنتی از آنها استفاده می کنند .
اسبک های خشک شده برای شفا دادن طیف وسیعی از بیماری ها مانند ؛ آسم ، بیماری های پوستی ، کم کاری های غدد جنسی و orteriosclerosis بکار می روند . مصرف سالانه ی اسبک های خشک شده توسط ملت های جنوب شرق آسیا حدود ۴۵ تن یعنی بالغ بر ۱۶ میلیون اسبک تخمین زده شده است .
گروه های حافظ محیط زیست در چند سال اخیر بر روی حفظ و بقای این جانور متمرکز شده اند . تخریب زیستگاه های آنها متنند sea grasses که مهمترین و بیشترین گونه های اسبک ها در این مناطق هستند ، همه ی این ماهیان را در معرض خطر انقراض قرار داده است .
به علاوه صید تجاری اسبک ها برای تجارت داروهای چینی جمعیت آنها را به شدت کاهش داده است ، به طوری که از ماه می سال ۲۰۰۴ میلادی همه ی گونه های اسبک ها توسط CITES محافظت شده ومحدودیت تجارت دارند . البته تلاش های کشورهای بسیاری از جمله چین در پرورش آنها امید بخش بوده و جلوگیری از تخریب زیستگاه های آنها به حفاظت این ماهیان کمک خواهد کرد.
● کوچکترین اسبک دریایی ...
(اسبک کوتوله ) (pigmy seahors) با نام علمی Hippocampus denise که در اندونزی و گینه نو یافت می شود فقط حدود cm۵/۲ رشد می کند ، در واقع حدود نیمی از طول کوچکترین انگشت شما ! حتی برخی ار نمونه های نرهای آن ازmm۱۳ هم کوچک تر هستند .
H. denise به قدری کوچک است که متخصصان آن را حداقل ۵۰% از نمونه ی جوان کوچکترین اسبک دریایی شناخته شده H. bargibanti نیز کوچک تر می دانند . این جانور کوچک نه تنها کوچکترین اسبک دریایی شناخته شده تا کنون می باشد ، بلکه به آن لقب مینیاتوری ترین مهره دار جهان را داده اند.
● بزرگترین اسبک دریایی ...
در شرق اقیانوس آرام بزرگترین اسبک دریایی شناخته شده که حدود cm۵ /۳۵ رشد می کند یافت می شود .
● گونه ی آکواریومی ...
اسبک طلایی (gold seahors ) با نام علمی H. kuda و طولی حود cm۲۰ بهترین قابلیت نگهداری را در میان گونه های آکواریومی صخره های مرجانی را دارد . تغذیه این ماهی کمی مشگل است و غذای اصلی آنها سخت پوستان آب شور ( مانند آرتمیا ) و همین طور لارو livebearers ( مانند mollies) می باشد . این اسبک ها در آکواریوم تکثیر می شوند . دمای مناسب برای نگهداری آنها ۲۴ تا ۲۶ درجه ی سانتی گراد می باشد و Ph آب حدود۴ /۸ و شوری حدود ppt۰۲۳ /۱ تاppt۰۲۷ /۱ مناسب است .

تالیف و ترجمه :
مهندس هانیه همایونی
منابع:
۱-www. Starfish .org
www . nanoreef . htm -۲
www .aquabiotic. net -۳
www . saeword . org -۴
www . fishbase.org -۵
www . vanaqua . org -۶
www. Dcsp.org -۷
www. National geographic.com -۸
Michael wricht & Giles sparrow . ۲۰۰۳ . Grange Booke -۱۰
۱۱-Dr. G. Cogger, Dr . N. Eschmeyer , Dr . R. Paxton & Dr. G. Zweifel .۲۰۰۴ .Encyclopedia of Reptiles , Amphibians & Fishes . Fog city press
۱۲-Andrew Campbell & John dawes . ۲۰۰۵ . Encyclopedia of underwater life . Oxford university

منبع : علوی