فراگیری و دسترسی در رسانه‌های الکترونیک

یکی از اشکالاتی که به رسانه‌های الکترونیک گرفته می‌شود میزان فراگیری این دسته از رسانه‌هاست.
بر همین اساس گفته می‌شود که رسانه‌های الکترونیک قادر نیستند همه اقشار جامعه را تحت پوشش خود قرار دهند، بلکه آنها حداکثر می‌توانند قشر متوسط به بالای جامعه را مخاطبان خود فرض کنند؛ چرا که طبقه فقیر جامعه که قدرت خرید رایانه و توان پرداخت هزینه‌های اشتراک اینترنت را ندارند اصولا امکان دستیابی به این دسته از رسانه‌ها را ندارند تا تحت‌تأثیر و نفوذ آنها قرار گیرند. البته این اشکال واردی است چرا که تا زمانی که ضریب نفوذ اینترنت و رایانه در جوامع در حال توسعه به حد کافی افزایش نیافته نمی‌توان اطمینان داشت که همه گروه‌های اجتماعی تحت پوشش این رسانه‌ها قرار گیرند.
با این وجود از این نکته نمی‌توان غافل شد که رسانه‌های الکترونیک محدودیت‌های رسانه‌های چاپی در محدودیت تیراژ، محدودیت حجم صفحات چاپی و محدودیت دسترسی در یک روز خاص به نسخه منتشر شده را ندارند. رسانه‌های سایبر مخاطبانی در تمام جهان دارند؛ به‌عنوان مثال سایت خبرنگار به آدرس reporter.ir اگر چه به زبان فارسی و برای مخاطبان ایرانی منتشر می‌شود اما هر روزه خوانندگانی از استرالیا، آمریکا، ژاپن، سوئد، امارات و چین دارد. در حالی که نوشته‌های چاپی چنین گستره‌ای از مخاطبان را پوشش نمی‌دهند. در رسانه سایبر چیزی به نام محدودیت تیراژ وجود ندارد و هر تعداد از مخاطبان در هر زمان می‌توانند از محتوای تولید شده و منتشر شده در آن استفاده کنند.
مفهوم تیراژ جای خود را به مفهوم جدیدی به نام بازدید‌کننده داده است. البته ممکن است رسانه‌های پرمخاطب گاهی اوقات به‌دلیل هجوم انبوه بازدید‌کنندگان در زمان‌های خاصی با محدودیت پهنای باند در سرور مواجه شوند که معمولا این نوع مشکلات موقتی است و قابل مقایسه با اتمام نسخه‌های چاپی یک روزنامه نیست.
از سوی دیگر، رسانه‌های سایبر قادرند در هر لحظه از شبانه روز در دسترس مخاطبان باشند، دیگر نیازی به باز بودن کیوسک مطبوعاتی نبوده و پاسخ منفی برای دریافت یک نسخه از روزنامه معنی نخواهد داشت. حتی دسترسی به مطالب آرشیوی یک رسانه نیز به راحتی امکان پذیر است به‌خصوص اگر وب سایت یک نشریه آنلاین مجهز به یک موتور جست‌وجوی قدرتمند داخلی یا سیستم آرشیو قوی باشد، به سرعت می‌توان به مطالب قبلی نشریه دسترسی پیدا کرد.
همچنین محتوا در رسانه الکترونیک هرگز نمی‌میرد، می‌گویند عمر روزنامه یک روز است و کمتر کسی مایل به دریافت روزنامه روز گذشته است، اما در رسانه‌های جدید مقالات و مطالبی که ماه‌ها و حتی سال‌ها پیش منتشر شده هنوز بازدید‌کننده دارد، علت این موضوع نیز این است که رفتار بسیاری از کاربران اینترنت به‌خصوص کاربران ایرانی در فضای مجازی براساس جست‌وجو شکل می‌گیرد، به همین خاطر هم هست که مثلا مطلبی که ۲ سال پیش در وب سایت یک نشریه مانند همشهری منتشر شده کماکان بازدید‌کننده دارد و امکان دسترسی به آن برای مخاطبان به همان اندازه مطلب امروز همشهری است. این یکسان‌سازی‌ در سطح و امکان دسترسی به مطالب یک رسانه در هیچ دوره‌ای از تاریخ رسانه‌نگاری در دنیا سابقه نداشته است.
مشکل شکاف دیجیتال که به‌عنوان نقطه ضعف رسانه‌های سایبر مطرح می‌شود البته یک مشکل جهانی است و یونسکو و اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی WSIS نیز به آن توجه داشته‌اند، این مشکل در کشورهای در حال توسعه حادتر است. به همین جهت برخی طرح‌ها مانند طرح لپ تاپ‌های ۱۰۰ دلاری از سوی یونسکو دنبال می‌شود یا در جوامعی مانند هندوستان، طرح کیوسک‌های اینترنتی روستایی به اجرا درآمده تا میزان دسترسی گروه‌های فقیر به این رسانه و فناوری و سرویس‌های مبتنی بر آن افزایش یابد.
در حال حاضر ضریب نفوذ اینترنت در جهان به‌طور متوسط ۹/۲۱درصد است. طبق گزارش‌های منتشره ITU آفریقا با ۳/۵ درصد و آسیا با ۳/۱۵درصد ضریب نفوذ کمترین میزان دسترسی به اینترنت را داشته اند، اما همین نسبت در مورد ایران در ماه مارس ۲۰۰۸ به ۹/۳۴درصد معادل ۲۳ میلیون نفر رسیده است. به عبارت بهتر هم اکنون ۲۳ میلیون نفر از شهروندان ایرانی به اینترنت و رسانه‌های الکترونیک دسترسی دارند. بررسی روند مذکور نشان می‌دهد که این ضریب به‌طور متوسط طی دهه گذشته هر ۳ سال ۲ برابر شده است.
و اما آخرین نکته درخصوص فراگیری و دامنه نفوذ رسانه‌های الکترونیک مربوط به کیفیت مخاطبان این دسته از رسانه‌هاست. به‌طور طبیعی مخاطبان رسانه‌ها از سطح اطلاعات بالاتری به نسبت سایر اقشار برخوردارند اما مخاطبان رسانه‌های الکترونیک را می‌توان جزو گروه‌های مرجع محسوب کرد؛ گروهی که بر سایر گروه‌های اجتماعی تاثیر‌گذار بوده و محل رجوع افراد پیرامونی خود هستند.
بر این اساس مطالب رسانه‌های الکترونیک اگر چه مستقیما توسط گروه‌های مرجع دریافت می‌شود اما به‌طور غیرمستقیم به سایر گروه‌های جامعه نیز منتقل می‌گردد. بدین ترتیب در یک جریان دو و چند مرحله‌ای انتقال اطلاعات و دیدگاه‌ها و رسانه‌های سایبر بخش عمده‌ای از اقشار اجتماعی را تحت پوشش قرار می‌دهند.
شاید به همین دلیل است که احتمالا شما خبر تاپی که منحصرا در یک رسانه الکترونیک فارسی منتشر شده به فاصله کمتر از یک شبانه روز از زبان سلمانی محل می‌شنوید!

دکتر حمید ضیایی‌پرور

منبع : روزنامه همشهری