۲۸ اردیبهشت ـ ۱۸ می ـ زادروز عمر خیام نیشابوری - نگاهی به افکار و کارهای او

مورخان تاریخ عمومی (جهان) با تطبیق تقویمها، هجدم ماه مه سال ۱۰۴۸ میلادی (۲۸ اردیبهشت) را روز تولد حكیم عمر خیام ( غیاث الدین ابوالفتح عمر ابن ابراهیم نیشابوری) ریاضی دان، فیلسوف و ادیب بزرگ ایرانی نوشته اند كه از دیر زمان در وطن ما روز بزرگداشت این اندیشمند نامیده شده و آیین هایی برگزار می شود. تقویم هجری خورشیدی كه مورد استفاده ما ایرانیان است، ششم مارس ۱۰۷۹ میلادی (۹۲۷ سال پیش) توسط حكیم عمر خیام تكمیل شد كه به تقویم جلالی معروف گردیده است، زیرا كه در زمان حكومت جلال الدین ملكشاه سلجوقی تنظیم شده بود.
این تقویم دقیق تر از تقویم میلادی است، زیرا كه عدم دقت آن هر ۳۷۷۰ سال یك روز است و تقویم میلادی هر۳۳۳۰ سال. عمر خیام كه به نوشته كتب تاریخ عمومی، چهارم دسامبر سال ۱۱۳۱ وفات یافت نه تنها یك ریاضی دان و فضا شناس بزرگ بوده است بلكه در فلسفه، پزشكی و شعر نیز شهرت جهانی دارد و رباعیات او در سال ۱۸۳۹ توسط «ادوارد فیتزجرالد» به انگلیسی ترجمه شده و انگلیسی زبانان از همین طریق با مضامین رباعیات خیام آشنا شده اند. این رباعیات هنوز هر سال به زبان انگلیسی با حاشیه نویسی فیتز جرالد تجدید چاپ می شود.
آثار دیگر خیام از جمله «نوروز نامه» و «رساله در وجود» معروفند. وی در طول حیات خود چند سفر تحقیقاتی به اصفهان، سمرقند، بخارا و ری كرده بود. خیام بر خلاف همدوره اش خواجه نظام الملك، به كار دیوانی (دولتی) علاقه زیاد نداشت، باوجود این دعوت شاه وقت را برای ساختن رصدخانه ری پذیرفته بود. برخی از روزشمارنگاران فرنگی ولادت وی را ۱۸ مه سال ۱۰۴۴ میلادی و وفات او را در سال ۱۱۲۴ ذكر كرده اند كه ظاهرا ماخذ آنان تقویم های میلادی قدیم بوده است.
پاره ای از مورخان خیام را در عین حال یك میهندوست ایرانی (ناسیونالیست) خوانده اند كه برخی ویژگی های ایرانیان از جمله مهربان بودن و مهربانی كردن را توصیف كرده است از جمله درباره جشن مهرگان گفته است: «این ماه را از آن (جهت) «مهرماه» گویند كه مهربانی بود مردمان را بر یكدیگر، از هر چه رسیده باشد (داشته باشند)؛ از غله و میوه نصیب باشد بدهند و بخورند با هم».
عمر خیام علاقه ای عجیب به زادگاهش، نیشابور، داشت كه در دوران ساسانیان به صورت شهری بزرگ درآمد (نیشاپور) و یک بار هم برای مدتی كوتاه پایتخت ایران شد. این شهر در ردیف بلخ، بخارا، هرات و مرو یکی از پنج شهر بزرگ خراسان بشمار می رفت و طاهر ذوالیمینین در همین شهر حكومت ایران را مستقل از جهان عرب اعلام داشت. ۲۲ نوامبر سال ۱۲۶۷میلادی (۶۶۶ هجری قمری) یك زمین لرزه شدید این شهر تاریخی خراسان را ویران كرد و هزاران تن را مقتول و مجروح ساخت. نیشابور سه سال بعد به هزینه دولت وقت تجدید بنا شد. آرامگاه خیام در این شهر قرار دارد و به همین سبب نیشابور در جهان به شهر «عمر خیام » معروف است.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز