مسجد و مدرسه سپهسالار

چسبیده به نماد دموكراسی ایران، یعنی مجلس شورای ملی سابق، مدرسه با شكوهی سر بر افراشته كه زیبایی آن زبانزد همه تهرانیان است. مدرسه و مسجد سپهسالار با نام جدید مدرسه عالی شهید مطهری. در حقیقت می توان این دو را نماد وحدت علم و سیاست در كنار یكدیگر دانست.
مؤسس این مدرسه، میرزا حسین خان سپهسالار، مرد سیاست معروف دوره قاجار است. حسین سپهسالار در سال ۱۲۴۱ق در قزوین متولد شد. پدر او نبی خان امیر دیوان قزوینی بود. میرزا نبی خان و میرزا تقی خان امیر كبیر از دوستان نزدیك یكدیگر به شمار می آمدند به همین خاطر امیر كبیر دو فرزند پسر نبی خان را به تهران فرا خواند و در تربیت آنان كوشش فراوانی به خرج داد. حسین سپهسالار تحصیلات خود را در تهران و سپس اروپا به پایان رساند. در سال ۱۲۶۷ امیر كبیر اولین كار دولتی را كه منصب كار پردازی سفارت ایران در بمبئی بود به وی تفویض كرد.
دوره پیشرفت وی از همین زمان شروع شد: ژنرال قونسولگری در تفلیس، وزیر مختاری دوره عثمانی، سپهسالار قشون دولتی، در سال ۱۲۸۸ به صدارت عظمای ایران رسید. با تحریك تعدادی از افراد درباری و سیاسی، وی از كار بركنار شد، ولی مجدداً به كار دعوت گردید: وزارت خارجه، حكومت ایالت فارس و خراسان و نهایتاً در سال ۱۲۹۸ بر اثر كارشكنی دشمنان به كل از مشاغل دولتی معزول شد. نهایتاً در سال ۱۲۹۸ در مشهد مقدس فوت كرد.
میرزا حسین خان سپهسالار علاقه مند به انجام كارهای عظیم و به یادماندنی بود. از جمله كارهایی كه می خواست از خود به جای بگذارد احداث مدرسه و مسجدی جهت تحصیل محصلان ایرانی بود.
در سال ۱۲۹۶ احداث این مجموعه شروع شد. وی جهت محكم ساختن بنا حدود ۱۷متر از تمام محوطۀ بنا را خاكبرداری و سپس شفته ریزی كرد و آنگاه بنای عمارت آغاز شد. طراح این بنا و همچنین مجلس شورای ملی و عمارت بهارستان مهندس میرزا مهدی خان شقاقی (ممتحن الدوله) بود.
سپهسالار كه تا سال ۱۲۹۷ در تهران حضور داشت خود بر كارها نظارت كرد ولی از وقتی كه عزل گردید كار احداث این بنا از نظارت مستقیم وی خارج شد ولی كارها ادامه پیدا كرد. سپهسالار وقفنامه مفصلی جهت حفظ مجموعه احداثی خود نوشت. وی برای مرمت و ادامه كار مسجد، موقوفات زیادی گذاشت.
پس از فوت وی بنا به وقفنامه، شاه یعنی ناصرالدین شاه مجری كار موقوفه شد. ناصرالدین شاه برای جبران رفتاری كه با سپهسالار شده بود و برای اتمام ساختمان این اثر بر جسته تاریخی یحیی خان مشیر الدوله برادر او را كه در آن موقع وزارت عدلیه را بر عهده داشت، ناظر اتمام بنا و مجری تكمیل بنا كرد.
به علت عظمت كار، بنایی تا سالها طول كشید كه به شكل فعلی خود درآمد. حتی در سالهای ۱۳۰۷-۱۳۰۸ش مجدداً كاشیهای بنا كه آسیب دیده بود مرمت شد. از زیبایی و عظمت بنا همین بس كه پس از گذشت قریب به ۱۲۱ سال از احداث بنای آن هنوز از زیباترین و عظیم ترین ساختمانهای تهران است.
جلال فرهمند
مآخذ:
امیر حسین ذاكر زاده. سرگذشت طهران. تهران، قلم، ۱۳۷۳.
ابوالقاسم سحاب. تاریخ مدرسه عالی سپهسالار. تهران، بی نا، ۱۳۲۹.
خاطرات ممتحن الدوله. به كوشش حسینقلی خانشقاقی. تهران، فردوسی، ۱۳۶۲.

منبع : مطالب ارسال شده