بیوتکنولوژی در دنیای فردا

طی چند سال گذشته تولیدکنندگان سراسر جهان در مورد محصولات اصلاح ژنتیکی شده به اتفاق نظر نرسیده اند. در برخی کشورها عده ای با تولید چنین محصولاتی موافق و در سایر کشورها عده ای دیگر کاملاً مخالف آن هستند.
بیوتکنولوژی در سال های اخیر به موضوعی بحث برانگیز تبدیل شده است. گفتنی است بسیاری از تولیدکنندگان استفاده از این روش ها را نه تنها پرسود بلکه ضروری می دانند. بیوتکنولوژی به عبارت ساده یعنی کاربرد و استفاده از فناوری ها در زمینه های زیستی تا به تولید فرآورده های بهتر منجر شود، همچنین استفاده از فناوری هایی که بتوان آنها را به سادگی به صورت تجاری در سطح وسیع در راستای نیازهای گوناگون گسترش داد.
سال هاست که این علم در پخت نان، تولید فرآورده های لبنی و دیگر موارد به کار گرفته می شود. همچنین با پیشرفت سایر علوم از جمله شیمی و زیست شناسی این شاخه مفهوم دیگری پیدا کرده است. چنین پیشرفت هایی به فهم روزافزون مردم نسبت به علم ژنتیک و نحوه کارکرد DNA درون سلول منجر شده است. حال بشر می داند که چگونه DNA ویژگی خاصی را کنترل می کند، پس می تواند بخشی از DNA مورد نظر را جدا کرده و به دیگر گونه های زیستی مشابه انتقال دهد. حتی بیوتکنولوژی قادر است ویژگی های خاصی از یک گونه را به گونه ای مشابه منتقل کند.
● بیوتکنولوژی یا روش های سنتی؟
طی چندصد سال اخیر برای تولید و همچنین ارتقای کیفیت محصولات و فرآورده های گیاهی و حیوانی گوناگون، روش های سنتی و قدیمی به کار گرفته می شد. یکی از این روش ها بدین ترتیب بود که مثلاً ویژگی مطلوبی از یک گیاه را انتخاب می کردند و سپس گیاه را با گونه ای مشابه که می خواستند ویژگی مذکور به آن منتقل شود، لقاح می دادند.
این روش باعث می شد هم ویژگی های مطلوب به گیاه مورد نظر منتقل شود و هم خصایص نامطلوب مربوط به نسل های قبل از آن گیاه. مشکل دیگر زمان زیادی بود که برای تولید نسلی با ویژگی های جدید دلخواه طول می کشید، مثلاً چیزی حدود ۶ تا ۷ سال متوالی و به علاوه تولیدکنندگان در نهایت به گونه مورد نظر خود دست نمی یافتند. آنها همچنین می خواستند محصولاتی مقاوم در برابر آفات و امراض تولید کنند که هدفی دشوار و چه بسا دست نیافتنی بود. پس می توان اینگونه نتیجه گرفت که پیدا کردن ویژگی های موردنظر در گونه های مشابه و مدت زمان طولانی از مهم ترین دلایل ایجاد رکود در این روش بود.
با استفاده از بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک می توان ویژگی های مطلوب را از هر منبع موجود دیگری (گیاهان دیگر، باکتری، حیوان یا حتی انسان) به دست آورد. مهندسی ژنتیک به طور چشمگیری پیشرفت کرده است و با استفاده از این علم می توان به راحتی توالی ژنی مطلوب را جدا کرده و آن را با روش های متناسب با هدف به داخل سلول های گیاهی که قرار است ویژگی مورد نظر به آن وارد شود، انتقال داد.
سپس سلول های تغییر یافته در سرتاسر گیاه تکثیر و انتشار می یابد و ویژگی موردنظر همانطور که انتظار می رفت، در گیاه بیان می شود. البته همیشه هم کارها با چنین دقتی پیش نمی رود. گاهی اوقات ممکن است تزریق ژنی باعث از کار افتادن یا شروع کار سایر ژن ها شود که این امر منجر به ایجاد مشکلاتی اساسی در گیاه می شود، ولی به هر حال این روش گونه های جدید را با سرعت بیشتری به وجود می آورد.
● بیوتکنولوژی در تولید امروز
بیوتکنولوژی در کشاورزی امروز جایگاه فوق العاده ای را به خود اختصاص داده است، مثلاً در امریکا هکتارها زمین کشاورزی با محصولات بیوتکنولوژی شده (از قبیل غلات و دانه های سویا) زیر کشت می روند. استفاده از این روش برای تولید محصولات به سه گروه اصلی طبقه بندی می شود؛ آفت کش ، ضدعلف کش و ضدبیماری.
در طبقه ضدعلف کش ها، ژن هایی از باکتری به گیاه تزریق می شود که گیاه را در مقابل طیف گسترده ای از علف کش ها مقاوم می کند و گیاه نسبت به آن آسیب پذیری خود را از دست می دهد. چنین علف کش هایی معمولاً در مقابله با علف های هرز و برگ های زاید عمل می کنند. استفاده کشاورزان از این علف کش ها به میزان رشد علف های هرز در طول فصل های مختلف و نیز مقاومت گیاهان در برابر این مواد بستگی دارد.
گروه بندی آفت کش ها و انواع گوناگون آن سالیان متوالی است که برای کشاورزان و تولیدکنندگان، مساله حائزاهمیتی به شمار می رود. مهم ترین مساله در مورد این محصولات این است که حشرات و آفت ها می توانند خود را با هر نوع آفت کشی تطبیق دهند و تا به امروز در برابر انواع گوناگونی از آفت کش های قدیمی مقاوم شده اند و امید می رود بیوتکنولوژی بتواند تا حدود زیادی با این مشکل مقابله کند.
در گروه سوم ضدبیماری ها قرار دارند که طی سالیان متمادی توجه زیادی را به خود جلب کرده اند. این محصولات با ورود به گیاه باعث به وجود آمدن پوشش پروتئینی مقاوم در برابر عوامل بیماری زا می شوند.
● محصولات بیوتکنولوژی در آٍینده نزدیک
در چند سال گذشته برخی از کشورها به خصوص کشورهای اروپایی و آسیایی وارد کردن محصولات بیوتکنولوژی را به داخل کشورشان محدود کرده اند و در برخی کشورهای دیگر نیز استفاده از محصولات به دست آمده توسط تغییرات بیوتکنولوژی قدغن شده است. تولیدکنندگان نیز اجازه استفاده از چنین محصولاتی (مثلاً ضدعلف کش ها) را ندارند.
اوایل به نظر می رسید یکی از دلایل تحریم استفاده از محصولات وارداتی به دست آمده از این فناوری کاهش رقابت میان کشاورزان و تولیدکنندگان آن کشور در برابر کشورهای صادرکننده بوده است. ولی به زودی مشخص شد که مساله فقط بر سر رقابت نیست؛ بلکه سلامت و کیفیت مواد غذایی و محیط رشد و تولید آن توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. در حقیقت مصرف کنندگان و عدم پذیرش آنها، نسبت به محصولات اصلاح ژنتیکی شده علت اصلی به کار نبردن این فناوری است.
مردم از تولید آلرژی ها، ایجاد و پیدایش سم های احتمالی و کاهش ارزش غذایی محصولات نگرانند. حتی برخی به علت اینکه هیچ گونه آشنایی با روند تولید چنین محصولاتی ندارند، بر این باورند تغییر در وضعیت ژن ها که باعث به وجود آمدن مقاومت در گیاهان می شود (به خصوص در برابر علف های هرز) به تغییرات زیستی منجر می شود.
اما عقیده طرفداران این فناوری چیز دیگری است. آنها می گویند؛ بیوتکنولوژی فناوری جدیدی است که با کمک آن می توان در ژن ها تغییر و جا به جایی ایجاد کرد که به فراهم آوردن محصولات بهتر و متناسب با نیاز امروز بشر بینجامد. آنها همچنین اظهار می دارند که این فناوری هیچ تفاوتی با روش های سنتی پیشین ندارد.
آنها همچنین به سلامت محصولات بیوتکنولوژی کاملاً اطمینان دارند. این روزها مردم به دنبال پاسخ صحیح و قانع کننده ای برای پرسش های خود در مورد استفاده از چنین محصولاتی هستند. قسمتی از پاسخ آنها به پرسش ها این است که امروزه در مورد محصولات دستکاری شده ژنی قبل از عرضه به بازار بررسی هایی به عمل می آید تا از وضعیت کالا اطمینان حاصل شود. در اکثر کشورهای امریکایی روی محصولات برچسبی می زنند مبنی بر آن آنکه کالا از نظر ژنتیکی تغییر یافته است یا خیر. همچنین محل تولید فرآورده و نوع بذر در آن مشخص می شود.
● پاسخ نهایی
پاسخ به پرسش های مربوط به بیوتکنولوژی و آینده آن در کشورهای سرتاسر جهان موضوعی است که نیاز به زمان دارد و پذیرش مصرف کنندگان نسبت به چنین محصولاتی تا حدود زیادی به اطلاع رسانی صحیح از این علم به همگان بستگی دارد. در آینده ای نزدیک روی محصولات بیوتکنولوژی برچسب مشخصات کالا چسبانده خواهد شد و خود خریدار در مورد اینکه آیا آن را مصرف کند یا خیر تصمیم خواهد گرفت. تولیدکننده نیز برای تشخیص اینکه کدام روش پرسود تر است (روش های سنتی یا بیوتکنولوژی) مسیر دشواری را پیش رو خواهد داشت.

منبع : روزنامه شرق