بررسی شاخص های دموگرافیکی مادرانی که به کودکان خود قطره مولتی ویتامین و آهن نمی دهند

کمبود ویتامین و کم خونی فقر آهن از مشکلات تغذیه ای شایع در کودکان زیر ۵ سال کشور است. کمبود این مواد به ویژه در دو سال اول زندگی، رشد جسمی و مغزی کودک را مختل و باعث کاهش قدرت یادگیری، کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت ها، تغییرات رفتاری، بی تفاوتی و سرانجام پیامدهای نامطلوب اجتماعی و اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. این مطالعه به صورت مقطعی در پاییز سال ۱۳۸۰ در مراکز بهداشتی و درمانی شهرستان کرمان انجام گرفت. جمعیت تحت بررسی مادران دارای کودک زیر ۲ سالی بودند که در زمان بررسی به کودکان خود قطره های آهن و مولتی ویتامین نمی دادند. بدین منظور با مادران واجد شرایط که به هر دلیلی به مراکز بهداشتی درمانی شهر کرمان طی مدت بررسی مراجعه داشته اند مصاحبه بعمل آمد. هدف اصلی این مطالعه تعیین موانع د ادن قطره های آهن و مولتی ویتامین به کودکان زیر دو سال بوده است.بین دانش، نگرش و عملکرد مادران تحت بررسی به هر دو قطره همبستگی مثبت قوی وجود دارد. مادران مهمترین علل ندادن قطره ها به کودکان را عدم آگاهی آنان از نحوه دادن قطره ها، نخوردن دارو توسط کودک، نداشتن فرصت کافی و عدم توزیع به موقع در مراکز بهداشتی، ذکر نموده اند.با توجه به اهمیت مصرف قطره آهن و مولتی ویتامین در کودکان زیر دو سال، دادن آموزش لازم به مادران در این زمینه ضروری به نظر می رسد. ضمنا" توصیه می شود که مسئولین امر نسبت به توزیع به موقع و به مقدار کافی قطره ها در مراکز بهداشتی درمانی اقدامات لازم را مبذول نمایند.
● مقدمه:
تغذیه صحیح در دوران کودکی به خصوص شیرخوارگی از هر زمان دیگری رشد و سلامت فرد را بیشتر تحت تأثیر قرار می دهد. در کلیه دستور العمل های تغذیه ای که توسط سازمان های بهداشتی و متخصصان طب کودکان تنظیم شده است، توصیه شده که به غذای شیرخوار ویتامین و آهن خوراکی اضافه شود (۲، ۱). کودک به ویژه قبل از دو سالگی علاوه بر ویتامین ها و آهن موجود در شیر احتیاج به ویتامین های اضافی دارد و چون ذخیره آهن نوزاد برای مدت حداکثر ۶ ماه کافی است جهت جلوگیری از کم خونی ناشی از کاهش آهن دادن قطره آهن به کودان نیز توصیه شده است (۶، ۳).
● مواد و روش ها:
این مطالعه به صورت مقطعی در پاییز ۱۳۸۰ انجام گرفت. جهت اجرای طرح پنج مرکز بهداشتی و درمانی شهر کرمان به صورت تصادفی انتخاب و در هر مرکز با ۶۰ نفر (جمعاً ۳۰۰ نفر) از مادران مراجعه کننده که دارای کودک زیر دو ساله بوده و در زمان پژوهش قطره های مولتی ویتامین آهن را به کودکانشان نمی دادند مصاحبه بعمل آمد. ابزار اندازه گیری در این پژوهش پرسشنامه ای بود که با استفاده از منابع علمی معتبر توسط پژوهشگران تنظیم و روایی آن به طور صوری توسط متخصصین بهداشتی مورد تأیید قرار گرفت. این پرسشنامه حاوی ۶ سوال برای اطلاعات دموگرافیک و ۳۶ سوال برای سنجش آگاهی، نگرش و تعیین مهمترین موانع دادن قطره ها بوده است. در این پژوهش به منظور طبقه بندی نمودن مادران از نظر سطح آگاهی و نگرش، مادرانی که کمتر از ۳۳ درصد کل امتیاز را کسب نموده در گروه ضعیف، مادرانی که ۳۳ الی ۶۷ درصد کل امتیاز را کسب نموده در گروه متوسط و مادرانی که بیش از ۶۷ درصد کل امتیاز را کسب نموده اند در گروه خوب تقسیم بندی گردیدند. داده ها پس از ورود به کامپیوتر توسط نرم افزار SPSS با استفاده از آزمون های T و مجذور کای مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
● نتایج:
حدود ۲۲ درصد مادران شاغل و بقیه خانه دار بوده اند. میانگین سنی مادران ۹/۲۸(۵۸/۶SD= ) سال و میانگین تعداد فرزندان ۴۳/۲ (۵۱/۱SD= ) نفر بوده است. نتایج نشان داد که آگاهی حدود۲۰ درصد مادران در مورد قطره آهن ضعیف، ۴۵ درصد متوسط و ۳۵ درصد بقیه خوب بوده است. نگرش حدود ۳۷ درصد آنان ضعیف، ۳۵ درصد متوسط و۲۸ درصد بقیه خوب بوده است. آگاهی حدود ۴۴ درصد مادران در مورد مولتی ویتامین ضعیف، ۴۸ درصد متوسط و ۸ درصد بقیه خوب گزارش شده است. بر اساس نتایج, نگرش حدود ۴۷ درصد آنان ضعیف، ۴۰ درصد متوسط و ۱۳ درصد بقیه خوب بوده است (جدول شماره ۱) .
جدول شماره ۱: وضعیت آگاهی و نگرش مادران به دادن قطره های آهن ومولتی ویتامین
مادران تحت بررسی مهمترین علل ندادن قطره آهن به کودکان خود را عدم آگاهی از نحوه دادن قطره ۳۹ درصد، نداشتن فرصت ۱۷ درصد، نخوردن دارو توسط کودک ۲۸ درصد و عدم توزیع به موقع قطره آهن توسط مراکز بهداشتی درمانی۱۶ درصد و مهمترین علل ندادن قطره مولتی ویتامین به کودکان خود را عدم آگهی از نحوه دادن قطره ۳۲ درصد ، نداشتن فرصت کافی ۱۸ درصد , نخوردن دارو توسط کودک ۳۲ درصد و عدم توزیع به موقع دارو توسط مراکز بهداشتی درمانی را ۱۸ درصد ذکر نموده اند (جدول شماره ۲).
جدول شماره۲: علل ندادن قطره آهن و مولتی ویتامین به فرزندان از دیدگاه مادران تحت بررسی
بین سطح آگاهی مادران در مورد قطره آهن با سطح سواد آنان ارتباط مستقیم معنی داری وجود دارد. حدود ۳۰ درصد مادران با تحصیلات ابتدایی یا بی سواد از آگاهی خوب برخوردار بوده اند. در حالیکه این درصد برای مادران با تحصیلات دبیرستانی ۴۸ درصد و با تحصیلات دانشگاهی ۶۱ درصد بوده است (۰۱/۰p<) .
بین سطح سواد مادران با آگاهی در مورد قطره مولتی ویتامین ارتباط مستقیم معنی دار وجود داشت(۰۱/۰ p<) نتایج همچنین نشان داد که بین نگرش مادران به استفاده از قطره آهن با سطح تحصیلات آنان ارتباط مستقیم معنی دار وجود داشت. به طوری که فقط حدود ۲۰ درصد مادران با تحصیلات ابتدایی یا بی سواد دارای نگرش قوی بوده اند. در حالی که این درصد برای مادران با تحصیلات دبیرستانی ۳۴ درصد و با تحصیلات دانشگاهی ۵۲ درصد بوده است (۰۱/۰ p<) .
بین سطح سواد مادران با آگاهی در مورد قطره مولتی ویتامین ارتباط مستقیم معنی دار وجود داشت (۰۱/۰ (P=به طوری که کمتر از ۱ درصد مادران با تحصیلات ابتدایی یا بی سواد دارای آگاهی قوی بوده اند در حالیکه این درصد برای مادران با سطح تحصیلات دبیرستانی۱۰ درصد و دانشگاهی ۱۷ درصد بوده است. نتایج همچنین نشان داد که بین نگرش مادران به استفاده از قطره مولتی ویتامین با سطح تحصیلات آنان ارتباط مستقیم معنی داری وجود دارد به طوری که حدود ۳۰ درصد مادران با تحصیلات ابتدایی یا بی سواد دارای نگرش قوی بوده در حالیکه این درصد برای مادران با سطح تحصیلات دبیرستانی ۱۲ درصد و دانشگاهی ۲۶ درصد بوده است (۰۰۱/۰P<) .
نتایج نشان داد که مادران شاغل دانش و نگرش قوی تری نسبت به مادران خانه دار در رابطه با قطره های آهن و مولتی ویتامین داشته اند. مثلا" حدود ۶ درصد مادران خانه دار از آگاهی بالایی در مورد قطره مولتی ویتامین برخوردار بوده در حالی که این درصد برای مادران شاغل ۱۵ درصد بوده است (۰۱/۰ (P< . همچنین حدود ۱۱ درصد مادران خانه دار دارای نگرش قوی نسبت به قطره مولتی ویتامین بوده در حالی که این درصد برای مادران شاغل ۲۰ درصد بوده است (۰۰۱/۰P<). بر اساس این نتایج دانش و نگرش مادران نسبت به قطره های آهن و مولتی ویتامین با تعداد فرزندان آنها ارتباط معنی دار ندارد (۰۵/۰p> ) . تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که همبستگی مثبت معنی داری بین دانش با نگرش به قطره های آهن و مولتی ویتامین وجود دارد بطوری که مادران با دانش بیشتر از نگرش قوی تری برخوردار بوده اند. نتایج نشان داد که مهم ترین علل ندادن قطره ها در مادرانی که از آگاهی و نگرش قوی برخوردار بوده اند "نداشتن فرصت کافی" و "نخوردن دارو توسط کودک" ذکر گردیده است. در حالیکه مهمترین علل ندادن قطره ها در سایر مادران "عدم آگاهی از نحوه دادن قطره ها" و "عدم توزیع به موقع قطره ها توسط مراکز بهداشتی" عنوان شده است.
● بحث:
نتایج این پژوهش بیانگر وجود یک همبستگی مثبت معنی دار بین دانش و نگرش مادران نسبت به قطره های مولتی ویتامین و آهن می باشد که با نتایج بسیاری از پژوهش ها همخوانی دارد (۷، ۱).در این مطالعه نشان داده شد که مهمترین علت ندادن قطره های آهن و مولتی ویتامین، عدم آگاهی مادران نسبت به نحوه دادن قطره ها بوده است. با توجه به اینکه بر اساس نتایج بدست آمده در این پژوهش سطح سواد مادران با آگاهی و نگرش آنها به قطره ها ارتباط معنی دار نشان داد, امید است با افزایش روز افزون سطح سواد مادران, بزودی شاهد عملکرد بهتر آنان در کشور باشیم.با توجه به نتایج این پژوهش که تنها حدود ۳۵ درصد مادران آگاهی در مورد اهمیت قطره آهن و زمان شروع مصرف آن و ۸ درصد آگاهی در مورد قطره مولتی ویتامین دارند، ضرورت آگاه نمودن مادران در مورد اهمیت استفاده از این قطره ها و زمان شروع مصرف آنها شدیداً احساس می گردد. در بسیاری از کشورهای در حا ل توسعه با برنامه ریزی مناسب و دادن آگاهی های لازم به مادران در مورد خوراندن این قطره ها همراه با شیر در کودکان زیر دو سال, توانسته اند تا حد زیادی از مشکلات جسمی و سوء تغذیه کودکان جلوگیری نمایند.

منابع
۱. نجم آبادی، شهاندخت. کفاش، احمد. الگوی تغذیه شیرخواران کمنر از دو سال. مجله دانشگاه علوم پزشکی ایران. سال ۱۳۷۸.شماره ۳
۲. قرابی, کرباسی. پیک پرستاری. چاپ شادیران. انتشارات فرهنگسازان. ۱۳۷۷.
۳. Behraman, RE, Kliegman RM, Jenson HB. Text Book of pediatrics.۱۶ th ed. Philadelphia:W.B. Sanunders, ۲۰۰۰.
۴. Mojon, DS. Neurology. ۱۹۹۸;۴۸(۱): ۱۹-۲۲.
۵. Marlow D Textbook of pediatrics nursing. Philadelphia: W.B.Saunders;۱۹۹۹.
۶. اکبری محمد اسماعیل. بخشنامه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران. شماره ۱۰۸۰۴/۲_۱۳۷۷.
۷. Kabir HR, Hamedani JD, et al: Reasons for failure of breast-feeding counseling; Mothers. ۱۹۹۷;۷۵:۳
۸. اداره کل بهداشت خانواده. گروه آمار وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی. ارزیابی برنامه ترویج تغذیه با شیر مادر. تهران. انتشارات وزارت بهداشت. ۱۳۷۶.
حکیمه حسین رضایی _ مربی, عضو هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامائی دانشگاه علوم پزشکی کرمان
دکتر علیرضا ظهور _ دانشیار، عضو هیئت علمی گروه اپیدمیولوژی و آمار دانشگاه علوم پزشکی ایران

منبع : مجله پزشکی هرمزگان، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی هرمزگان