لوله گاز ایران، پاکستان و هند نیاز سه جانبه

به دنبال شروع مذاكرات صادرات گاز طبیعی ایران به هند ، توافق اولیه احداث خط لوله گاز صادراتی ایران به پاكستان نیز در سال ۱۹۹۵ حاصل شد. در تكمیل این روند، ایران پیشنهاد امتداد خط لوله گاز از پاكستان به هند را مطرح كه به این ترتیب سه كشور ایران، هند و پاكستان از مزایای این خط بهره مند خواهند شد. روابط پرتنش سیاسی دو كشور هند و پاكستان، احداث خط لوله انتقال گاز ایران از مسیر پاكستان به هند را تاكنون به تاخیر انداخته است. پیشنهاد احداث خط لوله گاز از زیر دریا به عنوان راه حل جایگزین این خط به منظور تامین امنیت عرضه گازبه هند پیشتر مطرح شده بود اما نتایج مطالعات فنی و اقتصادی احداث این خط لوله از اعماق دریا مثبت نبود وتلاش دو كشور ایران و هند براحداث خط لوله گاز از مسیر پاكستان متمركز شده است. ایران با در اختیار داشتن ۲۶ تریلیون مترمكعب ذخیره گاز و قرار داشتن در جایگاه دوم جهانی از نظر ذخایر، دارای موقعیت ویژه ای برای تامین نیاز انرژی كشورهای همجوار است. ایران با عملی كردن طرح های توسعه میدان گازی پارس جنوبی در پی یافتن بازارهایی برای صادرات گاز است. درحالی كه سهم گاز طبیعی در سبد انرژی ایران روز به روز به افزایش است و بازار داخلی همچنان در عطش استفاده از این حامل انرژی است . صادرات گاز از سیاستهای محوری وزارت نفت می باشد. به نظر كارشناسان ایرانی، صادرات گاز از طریق خط لوله به كشورهای همسایه و متقاضی گاز از طریق خط لوله به كشورهای همسایه و متقاضی گاز از نظر فنی و اقتصادی از اولویت بالاتری نسبت به طرح های گاز طبیعی مایع شده «ال ان جی» به دلیل دشواریهای بازار آن ، برخوردار است. با این وجود ، مقام های نفتی ایران برای حضور در بازارهای «ال ان جی» نیز تمایل دارند . در این راستا تفاهمنامه ای با مقام های هند برای صادرات سالانه ۵ تا ۵/۷ میلیون تن« ال ان جی» به این كشور امضا شده است . تبدیل این تفاهمنامه به قرارداد همچنان درگیر و دار مذاكرات فنی و تجاری است. از آنجا كه مقامهای هند درخصوص قیمت گاز تحویلی از ایران بسیار چانه زنی می كنند ، به نظر نمی رسد این امر در كوتاه مدت نتیجه دهد.دو كشور هند و پاكستان با وجود در اختیار داشتن منابع نفت و گاز، نیاز شدیدی به واردات گاز برای تامین نیاز فعالیتهای اقتصادیشان دارند. براساس آمار منتشر شده از سوی منابع غربی ، میزان ذخایر گاز طبیعی هند ۹/۲۲ تریلیون فوت مكعب تولید و مصرف گاز آن نیز به ترتییب ۷۶۱ میلیارد و ۷۶ میلیارد فوت مكعب است. آمار مقایسه ای نشان می دهدپاكستان از وضعیت چندان بهتری نسبت به هند برخوردارنیست. میزان ذخایر گاز طبیعی پاكستان ۶/۲۱ تریلیون فوت مكعب ، تولید و مصرف گاز آن نیز هر كدام سالانه ۷۰۰ میلیارد فوت مكعب است . هند از جمله كشورهای در حال توسعه با رشد اقتصادی بالا و متقاضی انرژی به شمار می رود. پیش بینی رشد بالای تقاضای گاز در پاكستان نیاز به همگرایی اقتصادی دو كشور در خصوص واردات گاز از ایران را دو چندان ضرورت می بخشد.در حالی كه طرح احداث خط لوله انتقال گاز ایران به هند از مسیر پاكستان از حدود ۱۵ سال قبل تاكنون به دلیل تنشهای سیاسی دو كشور هند و پاكستان معطل مانده است. با تغییر دولت هند ، مقامهای این كشور از ادبیات ملایم تری نسیبت به پاكستان در خصوص احداث خط لوله انتقال گاز ایران از مسیر پاكستان استفاده می كنند.شاید تقاضای فرآینده دو كشور در زمینه گاز، دیگر مجال از دست دادن فرصتها را به آنها نمی دهد.
مقامهای دهلی نو بهمن ماه ۸۳ برای مذاكره با اسلام آباد در خصوص عملی كردن این طرح اعلام آمادگی كردند.این اظهار نظر مقامهای هندی نه فقط با واكنش مثبت مقامهای پاكستانی رو به رشد، بلكه مطبوعات از آن به عنوان تحولی مثبت در روابط اسلام آباد و دهلی نو یاد كردند. « زنگنه » وزیر نفت ایران نیز در اظهار نظری از تصمیم هیئت دولت هند برای شروع مذاكره رسمی با پاكستان در مورد احداث خط لوله گاز ایران به هند از طریق پاكستان، ابراز خرسندی كرد. وی این اقدام دولت هند را حاكی از اراده آن كشور برای تقویت مناسبات اقتصادی بین كشورهای منطقه و گام دیگری در جهت پیشبرد همكاریها و تامین ، امنیت عرضه گاز ایران به هند به خصوص در بخش پاكستانی آن به طول ۷۶۰ كیلومتر همچنان از نگرانی های هند بوده است. به طوری كه مقامهای دولت قبلی هند حاضر به انجام مذاكره با مقامهای پاكستانی در این خصوص نبودند و معتقد بودند كه موضوع دو جانبه ایران و هند را نمی توان سه جانبه كرد. مقامهای دولت جدید هند حاضر به مذاكره با مقامهای پاكستانی شده اند.اما اعلام كرده اند كه ما گاز را از ایران در مرز هند تحویل می گیریم . این همان حرف دولت قبلی است اما با ادبیات نرمتری بیان می شود. آنها مایل هستند كه تضمین امنیت این خط را ایران به عهده گیرد. به طوری كه اگر هر زمان به دلیل بروز مشكل با پاكستانی ، این كشور اجازه عبور گاز از این خط لوله را به سمت هند نداد،ایران احتمالاً خسارت عدم تحویل گاز به هند را با تحویل نفت كوره به هند با قیمت گاز پرداخت كند.
لذا سفر وزیر نفت هند به پاكستان كه قرار است در اواخر ماه میلادی جاری صورت گیرد. می تواند دورنمایی از سرنوشت این خط سه جانبه را ترسیم كند. .وزیر نفت ایران نیز به تازگی ابراز امیدواری كرد این سفر زمینه ملاقات وزرای نفت ایران ، هند و پاكستان و برگزاری نشست سه جانبه را فراهم كند. بیژن زنگنه وزیر نفت ایران نیز گفته است : مذاكره و توافق سه جانبه به طور قطع منافع دراز مدت و بیشتری از نظر سیاسی و اقتصادی برای سه كشور در پی خواهد داشت. ا زمزایای احداث این خط لوله برای دوكشور هند و پاكستان علاوه بر تامین نیاز آنها به گاز طبیعی ، كسب درآمد از محل حق عبور به میزان ۶۰۰ میلیون دلار در سال برای پاكستان و كاهش ۳۰۰میلیون دلاری هزینه واردات كار هند در سال می باشد.
برای انتقال گاز ایران به دو كشور هند و پاكستان چند گزینه مطرح است. گزینه اول احداث خط لوله ای از ایران به پاكستان به منظور رفع نیاز داخلی پاكستان در آینده گزینه دوم احداث دو رشته خط لوله جداگانه یكی برای تغذیه بازار پاكستان و دیگری بازار هند و گزینه سوم احداث یك رشته خط لوله واحد برای تغذیه هر دو كشور هند و پاكستان است. مقامهای ایران گزینه سوم را بهترین و ارزانترین روش برای ارسال گاز به این دو كشور می دانند. به طوری كه چندی پیش اعلام كرده اند كه احداث خط لوله انتقال گاز ایران به پاكستان و هند در اولویت نخست است. گزینه دوم به هیچ وجه اقتصادی نیست ، اما اجرای گزینه اول از سوی تهران و اسلام آباد می تواند قابل بررسی باشد. حجم گاز قابل انتقال از این گزینه ۱۰ میلیادر مترمكعب در سال برآورد شده است. وزیر نفت ایران به تازگی انجام مذاكرات دو جانبه با پاكستان و احداث خط لوله گاز به این كشور را قابل بحث دانست ، اما بردستیابی به توافق سه جانبه تاكید كرد هزینه احداث یك خط لوله انتقال گاز سه جانبه به طول حدود ۲۷۰۰ كیلوكتر تا ۵/۴ میلیارد دلار برآورد شده است. به نظر كارشناسان انتقال گاز از این خط به میزان كمتر از ۲۵ میلیارد متر مكعب در سال ، اقتصادی نیست. در سفر وزیر خارجه آمریكا به هند نیز در روزهای پایانی سال گذشته موضوع احداث خط لوله گاز ایران به هند مطرح شد و مقامهای آمریكایی تمایل خود را به محقق نشدن این طزح ابراز كردند ، اما برخی نگران تاثیر گذاری فشار آمریكا بر اجرا نشدن این طرح هستند. مقامهای هند ضمن تاكید بر متعهد بودن كشورشان در احداث این خط لوله، بارها روابط و مشاركت راهبردی با جمهوری اسلامی ایران را جایز اهمیت دانستند.
منبع : عصر اقتصاد ، مژگان توانا ، سه شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۴

منبع : نمایشگاه بین‌المللی