دنبلان

به فارسی « دنبلان » و « دمبلان » و به اذربایجانی « طملان » و دركتب طب سنتی با نامهای « نبات الرعد » و نوعی « سماروغ » و « شحم الارض » و « نوعی فطر » امده است. از قارچهای خوراكی زیر زمنی است كه به فرنسوی انواع ان را به طور كلی Truffe و به انگلیسی Truffle گویند .
انواعی این این نوع قارچ دمبلان بیشتر در اروپا بخصوص در فرانسه می رویند .
انواعی از دمبلان نیز در مناطق مختلفه ایران می رویند. این دو دسته دمبلان از لحاظ جنس مختلف هستند كه شرح انها در زیر داده می شود.
● دمبلانهای اروپایی
این دمبلانها از راسته Tuberale طبقه Ascomycetes خانواده Tuberaceae هستند و اغلب انها از رستنی های دارویی می باشند.
● مشخصات
قارچی است كروی شكل مانند غده كه معمولا در زیر خاك رشد می كند. پوتسه خارجی ان ناصاف و زگیلداار است. از نظر ابعاد بر حسب گونه های مختلفه متفاوت است و از یك فندق تا حجم یك مشت دست فرق می كند. این قارچ در گونه های مختلف به رنگهای قرمز تیره ، خاكستری ، سفید ، بنفش و سیاه دید ه میشود ولی لذیذترین و بهترین انها معمولا دارای رنگ پوسته خارجی سیاه است. این قارچها نوعا در عمق حدود سی سانتیمتری خاك به طور گروهی و نزدیك ریشه های گیاهان و درختها بخصوص درخت بلوط می رویند .
سابقا در فرانسه مرسوم بود كه زاررعین توسط سگهای تربیت شده ، محل وجود این قارچها را در زیر خاك یافته و بیرون می اوردند.
معمولا هر دمبلان اروپایی شامل دو قسمت است. یكی پوسته ناصاف و زگیلی ان كه دنگین و سخت و محتوی اسپرهای قارچ است. ودیگری گوشت ان كه اغلب سفید رنگ می باشد ، ولی رنگهای تیره هم دارد.
دمبلانهای اروپایی دارای گونه های خوراكی اهلی و گونه های وحشی غیر خوراكی ولی در عین حال غیر سمی است.
● دمبلانهای خوراكی
۱)دمبلان سیاه Tuber Melanosporum : پوسته ان ناصاف زگیلدار به رنگ تیره حنایی و رنگ گوشت ان پس از رسیدن بنفش تیره مایل به سیاه است. بزرگی ان در حدود یك تخم مرغ استت. این دمبلان در پاییز میرسد و از بهترین و لذیذ ترین نوع دمبلان است.
۲) Tuber uncinatum : بزرگی ان متوسط ، پوسته خارجی سیاه خیلی ناصاف و ناهموار و رنگ گوشت ان قهوه ای است. این گونه نیز لذیذو خوش طعم و خوش بو است و معمولا در پاییز می رسد.
۳) Tuber hiemale : پوسته خارجی مایل به سیاه ، غده ان كروی شكل ، بزرگی ان در حدود یك گردو می باشد این نوع نیز خیلی لطیف و لذیذ است و در ردیف دو گونه فو می باشد.
۴) دمبلان تابستانی Tuber aestivum : شكل غده ها متغیر ، بزرگی انها درحد یك گردو رنگ پوست سیاه و زگیلهای ان درشت است و سرانجام دمبلان كوهی tuber Montanum به طور ی كه گفته شد دمبلانهای اروپایی اغلب در نزدیكی ریشه درختان و گیاهان خاصی می رویند واین گیاهان را گیاهان دمبلانزا مینامند از جمله درختانی كه بیشتر مورد علاقه دمبلان است دو نوع بلوط است.
یكی به نام علمی Quercus pubescens كه از واریته ای از : Quercus robur sessiliflora می باشد و دیگری Quercus ilex و همچنین شاه بلوط Castanea vulgaris و فندق به نام علمی Corylus avellana و به طور كلی طبق مطالعاتی كه شاتن گیاه شناس فرانسوی نموده است یكی از روشها برای شناسایی اراضی كه دمبلان در ان وجود دارد ، وجود درختانی كه فوقا ذكر شد وهمچنین گیاهان و درختانی نظیر زالزالك و سرو كوهی و ارس وگوجه وحشی و خمان صغیر یا اقطی و گل سنگها و بوصیر و بومادران و حلبوب و ابرون صغیرو نووعی سی سنبر یا سر پوله و ازربه واكلیل كوهی است.
به علاوه شاتن معتقد است : خاكی كه غنی از مواد الی ، اهك ، پطاس ، اسید سولفوریك و پروكسیات دوفر باشد مناسبترین خاك برای رویش دمبلان است.
۱ ) بلوط دمبلانزا Quercus pubescens در جنگلهای جنوب فرانسه و سایر مناطق اروپا می روید واواریته ای از ان به نام :
Quercus pbescens Brot . var iberica Wenzig در جنگلهای شمال ایران میروید این بلوط كه به فرانسوی Chene pubescent و Chene blanc گفته می شود ، در دره تالار و در ارتفاعات گدوك و در نور و كجور و سیاه بیشه و در جنگلهای هرزویل انتشار دارد. درخت بزرگی است با شاخه های خزی ، برگهای چرمی با تضار یس قوسی در كناره برگها . روی برگ صاف و براق به رنگ سبز تیره و پشت برگ سبز روشن پوشیاده از كرك سفید است. نام محلی ان در حسن اباد دشت نظیر « سفید مازو » و « سفید بلوط » است . ملاحظه می شود كه نام محلی ان نیز ترجمه طبیعی ازنام فرانسه است.
۲) Quercus ilex كه ان را بلوط سبز Chene vert می نامند در اروپا می روید و در ایران فق در باغها به عنوان زینت كاشته میشود. برگها با دندانه های تیز و ریز كه در انتهای داندانه ها خار كوچكی است . روی برگ سبز تیره براق و پشت برگها كركدار سفید است و معمولا تا سه سالگی خزان نمی كند. اغلب به صور درختچه استولیدر خاكهای قوی بلندی ان به ۱۵ – ۱۰ متر می رسد .
● دمبلان در ایران
در ایران در اغلب مناطق از جمله فارس ، منطقه تهران و كوهستانهای شهرستان تهران ، اذربایجان ، خوی و غرب ایران درهمدان و كرمانشان دمبلان می روید .دمبالنهای ایران نی مانند سایر دمبلانها در زیر خاك می رویند. نام محلی ان در كرمانشاه « چمه » ودر اذربایجان « طملان » است. ، در تهران « دمبلان » نامیده میشود.
رنگ پوست انها اغلب بر خلاف دمبلانهای اروپایی روشن و خاكستری روشن است و به بزرگی فنرق تایك گردو و گاهی بزرگتر است.
این دمبلان را به فرانسوی Terfex و Tuffe de lion می نامند و به عربی «ترقاس » گفته می شود. این دمبلانها از جنس متفاوتی با دمبلانها ی اروپایی هستند. سه گونه از این دمبلانها طبق مطالعات اقای شاتن در ایران شناخته شده كه نام علمی انها به شرح زیر است:
۱)Terfezia aphroditis chatin كه در سال ۱۸۹۷ در اذربایجان دیده شده است.
۲) Terfezia hafizii chatin كه در فارس و اطراف تهران دیده شده است.
۳) Terfezia hanotauxii chatin كه باز در سال ۱۸۹۷ در كوههای اطراف تهران شناسایی شده است.
از نظر تركیبات شیمیایی و خواص و كاربرد دارویی خیلی شبیه قارچها ی خوراكی هستند ولی این نوع قارچها ی زیرزمینی بیشتر مصرف خوراكی دارند.

استادمیرحیدر

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار