گل زعفران زینتی

●گل زعفران زینتی(کُروکُوس) CROCUS
گل زعفران زینتی یا کروکوس Crocus جنسی از گیاهان خانواده زنبق ها Iridaceae و دارای دو گروه : بهاره C.Vernus و پائیزه ، C.Sativus می باشد و بیش از ۷۵ گونه و واریته های بیشتری از آن تا بحال شناخته شده است .
الف - گروه بهاره : گروه کروکوس زینتی ورنوس .
ب – گروه پائیزه : کروکوس زینتی ساتیوس.
نوع بهاره آن از اواخر اسفند تا اواسط اردیبهشت ماه و نوع پائیزه آن از اواسط شهریور تا اواخر مهرماه در مناطقی که هوای معتدل دارند گل می دهد .
موطن اولیه آن در اطراف کوههای آلپ بوده و هنوز هم بیش از چهل نوع آن اطراف کوههای مزبور یافت میشود .
در صورتیکه خوب و مناسب کشت شود و از آن مواظبت کامل بعمل آید از هر پیاز میتوان انتظار ۳ – ۴ گل را داشت .
در گونه های وحشی معمولا گلها برنگ سفید و زرد میباشد . ولی انواع تربیت شده آن رنگهای متنوعی دارد . که در جای خود از آن بحث خواهیم کرد .
معمولا گلهای کروکوس بشکل جام لبه بلند است و در بعضی از انواع آن پشت جام دو تا سه کاسبرگ کوچک میتوان دید .
در کروکوس ها معمولا گلها قبل از برگ ظاهر می شوند ولی در تعداد محدودی از گونه های آن برگ قبل از گل آشکار می گردد .
ارتفاع ساقه گل در انواع آن فرق می کند . ولی بطور کلی ارتفاع ساقه بین ۵ تا ۷سانتیمتر میباشد .
●احتیاجات گیاه :
این گیاه احتیاج به خاک معمولی با کمی کود پوسیده دامی دارد و حد اقل پیاز آن باید ۵ سانتیمتر زیر خاک باشد و مقدار آب آن مانند گلهای دیگر باغچه میباشد .
●روش کاشت و تکثیر :
این گل به دو روش کاشتن پیاز در خاک و یا پرورش پیاز آن در آب زیاد میشود .
الف – کاشتن پیاز در خاک : برای کشت ابتداء حفره ای با عمق ۵ سانتیمتر احداث کنید و بعد پیاز را داخل آن گذارده بطریقی که سر پیاز به طرف بالا قرار گیرد و بعد خاک و کودی را که آماده کرده اید روی آن و اطراف آن بریزید و آبیاری کنید .
ب – پرورش در آب : کشت در آب و یا ظرفهای سفالی سوراخدار میباشد. پس از انتخاب ظرفهایی که برای کشت پیاز اختصاص داده اند بهتر است ۳ تا ۴ پیاز را در یک ظرف آب قرار دهید .
هنگامیکه پیاز مستقیما در آب کاشته میشود باید پیرامون و زیر پیاز مقداری پنبه قراردهید تا زودتر ریشه کند .
توجه داشته باشید که مقدار آبی که در ظرف می ریزید همیشه پائین تر از سر پیاز باشد و طوری پیازها را قرار دهید که سر آنها از آب بیرون باشد و هر روز دقت نمائید که کسری آب را تامین کنید .
▪کروکوس های معروف عبارتند از :
۱ – کروکوس گوزیانوس C.gusianus: برنگ زرد طلائی میباشد که در باغها اصطلاحا آنرا قبا طلائی می گویند .
این گونه کروکوس در جنوب شوروی زیاد دیده میشود .
ارتفاع گلهای آن ۶ تا ۷ سانتیمتر است و از قدیمیترین نوع شناخته شده میباشد .
۲ – کروکوس ایمپراتی C.imperati: رنگ گلهای آن بنفش روشن با پشت برگهای کرم با خطوط بنفش تیره و یا قهوه ای میباشد و در ناپل و جنوب ایتالیا زیاد دیده میشود
۳ – کروکوس ورنوس C.vernus : که در یونان زیاد دیده میشود. رنگ گلها طلائی و سفید میباشد و اول بهار گل می دهد.
۴ – کروکوس موئزیاکوس C.moesiacus: که در یونان زیاد دیده میشود ، پیاز آن بلندتر و نازکتر از انواع دیگر است . رنگ گلهای آن طلائی و سفید برفی است و از انواع مشهور بهاره میباشد که اواخر زمستان و اوائل بهار گل می دهد.
۵ – کروکوس ساتیووس C.sativus: یا زعفران که بر خلاف سایر گونه ها برگها قبل از گلهای آن و اواسط مهرماه ظاهر میشود .
گلبرگ های آن قرمز زعفرانی است و گاهی برنگ نارنجی هم دیده شده است .
گلها یکدفعه و همزمان باز می شوند و پیاز آن سالها در زمین باقی می ماند .
این گیاه بومی جنوب اروپا و آسیای میانه میباشد و بیشتر مصرف داروئی دارد و همانطور که از موطنش پیداست احتیاج به هوای گرم مدیترانه ای دارد .
در کشور ما در نقاط معتدل گرم مانند قائن و بیرجند وجود دارد و مصرف غذائی و طبی دارد .
۶ – کروکوس اسپسیوسوس C.speciosus: در جنوب شرقی اروپا و آسیا و ایران زیاد یافت می شود و آب و هوای این منطقه برای رشد و نمو و تکثیر آن بهتر از سایر نقاط است .
ارتفاع گلهای آن بین ۱۰ تا ۱۲ سانتیمتر است. رنگ گلها آبی و زرد با رگه های بنفش و بهترین نوع آن در مهرماه گل می دهد و بیشتر انواع آن در باغهای قدیمی و در لابلای چمن یافت میشود .
یکی از بی نیازترین گونه های کروکوس است که بدون زحمت و مراقبت رشد کرده و تکثیر میشود . برگهای آن پهن تر از انواع دیگر و متمایل به رنگ آبی است و پیاز آن کمی از گونه های دیگر درشت تر میباشد .
۷ – کروکوس آستوریکوس C.asturicus: در شمال ایتالیا زیاد یافت می شود .
۸ – کروکوس اورنوس C. aureus: در شمال ایتالیا زیاد است.
۹ – کروکوس ایتئوس iuteus: در این گونه گلها به رنگ زرد و نارنجی و بلندی آن از ۷ سانتیمتر تجاوز نمی کند . این گل و گل پاپیتال از گیاهان مناسب برای کاشتن در ماه اسفند میباشند .
۱۰ – کروکوس بالانسا C.balansae: در آسیای میانه زیاد دیده میشود . رنگ گل آن نارنجی و ارتفاع ساقه آن از ۵ تا ۷ سانتیمتر است .
۱۱ – کروکوس لیانتیکوس C.lianaticus: در اطریش زیاد دیده میشود .
۱۲ – کروکوس ایریدیفلوروس C.iridiflorus: در اطریش زیاد دیده میشود .
۱۳ – کروکوس هیجانتیوس C.hijantinus: در اطریش زیاد دیده میشود .
این سه گونه اخیر از گونه های خاص میباشند که پشت جام و پشت گلبرگهای بهم چسبیده سه گلبرگ اضافی وجود دارد .
بلندی این گلبرگها از بلندی جام بیشتر میباشد .
بلندی ساقه این کروکوس ها ( گل زعفران زینتی ) بین ۸ تا ۱۲ سانتیمتر است .
۱۴ – کروکوس بیفلوروس C.biflorus یا ( کروکوس اسکاتلندی ): در ایتالیا و اطراف دریای سیاه یافت میشود .
۱۵ – کروکوس بادامی C.badamii: در کوههای اطراف مدیترانه فراوان یافت میشود .
رنگ گل آن سفید برفی و حاشیه برگهای آن تیره تر از داخل گلبرگ میباشد .
۱۶ – کروکوس آدامیکوس C.adamicus: این گونه نیز مشخصاتی مشابه گونه قبلی دارد .
۱۷ – کروکوس ولدمی C.b.weldemii: این گونه کمی کوچکتر از این دو گونه قبلی و حاشیه گلبرگ آن زرد تیره میباشد .
۱۸ – کروکوس نقره ای C.b.argentinus: در یوگوسلاوی و بلغارستان بحد وفور یافت میشود و رنگ گلبرگ آن سفید خالص میباشد .
۱۹ – کروکوس بیزانتینوس C.byzantinus: در یونان – آسیای میانه – فلسطین – ایران یافت میشود .
۲۰ – کروکوس کونسلاتوس C.concellatus: در یونان – آسیای میانه – فلسطین – ایران یافت میشود .
۲۱ – کروکوس نودیفلورروس C.nudiflorus: در یونان – آسیای میانه – فلسطین – ایران یافت میشود .
۲۲ – کروکوی اشیمپری C.schimperi: در یونان – آسیای میانه – فلسطین – ایران یافت میشود .
۲۳ – کروکوس کانیدوس C.canidus: در شرق ترکیه فراوان است . برگها با گل بهاره ظاهر میشود .
معمولا رنگ گلبرگ آن سفید و اغلب داخل کاسبرگ زرد نارنجی و یا نارنجی میباشد .
بلندی ساقه ۸ تا ۱۰ سانتیمتر است .
۲۴ - - کروکوس سولی فلوروس C.suliflorus: مشخصاتی مشابه گونه کانیدوس C.canidus داشته ، فقط داخل کاسبرگ آن برنزه میباشد .
۲۵ – کروکوس شری سانتوس C.chrysanthus: در یونان و ترکیه فراوان است .
برگها با گل بهاره ظاهر میشود . برگهای آن نازکتر و ریزتر از سایر گونه ها است .
ارتفاع گلها بین ۶ تا ۷ سانتیمتر است .
این گونه در نواحی معتدل در بهمن ماه گل می دهد و گلهای آن برنگ زرد طلائی است و برای کشت در فضای بسته گلخانه سرد مناسب است .
بعضی از انواع آن دارای گلبرگهای زرد با انتهای طلائی و پشت گلبرگها آبی روشن است .
بغیر از گونه های یاد شده بیش از ۵۰۰ گونه دیگر کروکوس CROCUS وجود دارد که تقریبا مشابه با گونه های ذکر شده میباشد و اختلاف آنها در رنگ و مشخصات گیاه شناسی آنها است که توضیح آن باعث طول کلام خواهد بود .

بر گرفته از کتاب : گل ها و گیاهان زینتی
نوشته : مهندس منوچهر کارگر