خانواده و فرهنگ کتاب خوانی

در این عصر کسی که نتواند با سرعت ودقت مطالعه کند و علاقه‌مند به مطالعه خواندنی‌های مطالب موردنیاز خود (علمی، فرهنگی، سیاسی و...) نباشد به یقین دچار شکست در زندگی و حرفه خود خواهد شد.
تجربیاتی که توسط مربیان و اساتید به دست می‌آیند در سایه مطالعه و به‌روز کردن اطلاعاتشان از طریق منابع جدید و تخصصی، رنگ و بوی علمی به خود خواهند گرفت وگرنه تجربیات در مقابل علوم جدید و به روز چه جایی برای حرف گفتن دارند.
مشاغل و حرفه‌ها به سرعت در حال افزایش هستند. هر روز شاخه به شاخه، ریل به ریل می‌شوند. برای بررسی هر شاخه، از رشته‌ای خود مستلزم این است که تخصص و توانایی افراد در مورد آن رشته با استفاده از مطالعه و تحقق افزایش یابد.
بدین‌ترتیب به گمان متصدیان مشاغل از میان کسانی انتخاب می‌شوند که در خواندن و درک و فهم و ابداع روش جدید، توانایی اجرایی آن فن و علم را بهتر از همکاران خود داشته باشد.
اکثر صاحب‌نظران و محققین معتقد هستند عادت به مطالعه عامل اصلی در میزان مطالعه افراد جامعه است. عادت به مطالعه چیزی نیست که در یک دوره خاص به وجود آمده باشد، بلکه عادت به مطالعه در درازمدت عملی می‌شود.
نقش آموزش و پرورش و دیگر نهادها و سازمان‌های آموزشی و اجتماعی در ایجاد انگیزه و عادت به مطالعه دانش‌آموزان بر هیچ کسی پوشیده نیست و همین‌طور خانواده به‌عنوان اولین نهادی که کودک در آن متولد می‌شود و پایه‌های اولیه شخصیت او در این محیط به وجود می‌آید.
با توجه به موارد ذکر شده و اهمیت این موضوع که مطالعه نقش بسزایی در ارتقای سطح فرهنگ، اقتضا و آگاهی‌های سیاسی و... دارد و احساس نیاز قشر عظیم دانشجویان و دانش‌آموزان و سایر افرادی که در این امر (مطالعه) درگیر هستند، بر این شدم که به بررسی عوامل تاثیرگذار روی میزان مطالعه در بین دانشجویان که تعداد زیادی از افراد تاثیرگذار در رشد فرهنگ و رشد پایه‌های علوم مختلف در کشور را بر دوش دارند بپردازم.
هدف اصلی این تحقیق، بررسی عواملی که به نظر دانشجویان روی میزان مطالعه تاثیرگذار است، را شناسایی کند. آیا در محتوای کتاب‌ها و نوشته‌ها نقصی وجود دارد و طرز صحیح چیدمان مطالب رعایت نشده است؟ آیا دیگران (دوستان، فامیل، معلمان واساتید) در بهبود یا ضعف میزان مطالعه دخیل هستند یا نه؟
نقش والدین در میزان مطالعه به چه اندازه است؟
و سوالات این گونه و مشابه در ذهن بسیاری از افراد که محصول تحصیل و کسب علم در هر جامعه‌ای هستند را مشغول کرده است و در پی یافتن جواب برای سوالات اینچنین هستند.
نتایج تحقیقات و پژوهش‌های گذشته بر این واقعیت تلخ که سرانه میزان مطالعه کتاب و مجله و... در کشور ما اسفبار است، صحه گذارده است.
این نتایج نه تنها روش‌ها و متد آموزشی کشور ما را زیر سوال می‌برد، موید ادعای فوق است و این مسائل گریبانگیر والدین، مسئولان و سردمداران نظام آموزشی ما می‌باشد.
این تحقیق در میان دانشجویان یکی از دانشگاه‌های معتبر کشور اجرا گردیده است و به‌طور یقین نمی‌تواند تمام مسائل و مشکلات را در برگیرد (به دلیل کوچک بودن جامعه و نمونه آماری و محدودیت‌های زمانی، مالی و تخصصی)‌ولی آنچه را در نتایج تحقیق از نظر‌سنجی و مصاحبه از دانشجویان به دست آمد به سمع و نظر شما می‌رساند.
یافته‌های مربوط به نقش والدین (تشویق، مهیا کردن کتابخانه و محیط و...)
۸۸ درصد دانشجویان معتقدند که اهمیت دادن خانواده به مطالعه و گسترش این فرهنگ (مطالعه در خانواده) تاثیر زیادی در میزان مطالعه دارد.
بیش از ۷۸ درصد دانشجویان اعتقاد داشتند که خواندن کتاب توسط والدین برای کودک، عامل موثری بر میزان مطالعه کودک در بزرگسالی دارد.
۶۷ درصد از افراد پاسخ‌دهنده بر این باور بودند که وجود کتاب و کتابخانه در محیط منزل عامل افزایش‌دهنده میزان مطالعه محسوب می‌شود.
اغلب دانشجویان معتقدند تشویق والدین عامل موثری در افزایش رغبت دانشجویان به مطالعه است.
والدینی که کتاب می‌خوانند، احتیاجی به مجاب شدن ندارند، چرا که ارزش مطالعه را به خوبی می‌دانند.
والدینی که مطالعه آنها محدود است، ارزش کتاب را به درستی نمی‌شناسند و نمی‌توانند اهمیت کتابخوانی و فواید آن را بدانند.
● یافته‌های مربوط به امکانات و محیط:
▪ ۹۵درصد پاسخ‌دهندگان قیمت کتاب را در میزان مطالعه بین دانشجویان بسیار موثر دانسته‌اند.
▪ ۸۵ درصد پاسخ‌دهندگان براین عقیده‌اند که فضا و جو حاکم بر محیط تاثیر خیلی زیادی در میزان مطالعه دارد.
▪ ۷۸ درصد از دانشجویان استفاده چندانی از کتابخانه نداشتند.
عوامل مطرح شده فوق در این پژوهش، در تحقیقات و پژوهش‌های گذشته نیز با کمی تغییرات در شاخص‌ها می‌توان مشاهده کرد اما ذکر عواملی که این پژوهش را از سایر تحقیقات جدا می‌کند بررسی و تحلیل ۲ عامل ذیل بوده است که بیشترین تاکید و فراوانی‌های مربوط به یافته‌ها، در سوالات تشریحی و باز پاسخ مربوط به این ۲ عامل است.
الف) عامل انگیزه درونی
عبارت است از افکار واندیشه‌هایی که برای مقاصد مطالعه فرد مزاحمت ایجاد می‌کند.
انگیزه درونی فرد، مانند روحیه، اراده ، علاقه وداشتن هدف ، تمرکز و دقت مشغله فکری و آرامش خاطر و ...
همان طور که در بخش قبلی اشاره شد مطالعه ثمربخش در سایه علاقه‌مند بودن نسبت به مطلب خواندنی به وجود می‌آید.
انگیزه مقدمه شروع حرکت است و روحیه نیز تداوم دهنده مطالعه می‌باشد .
کسی که هدف و برنامه ندارد ، کارنامه ندارد .
سرسری گرفتن مطالب و بی‌علاقگی واحساس کسلی کردن از جمله عواملی است که مانع بر یادگیری ومطالعه است .دلزدگی ،‌نداشتن علاقه به مطلب مورد نظر، سبب کاهش تمرکز حواس می‌گردد .(سیف علی اکبر ، ۱۳۷۹)
اکثر دانشجویان موردمطالعه اعلام کرده‌اند که داشتن علاقه وانگیزه از مهمترین عوامل موثر بر افزایش مطالعه است و نبود انگیزه و روحیه وعلاقه فردی ونداشتن هدف مانع بزرگی بر راه مطالعه وکتابخوانی است .
ب) عامل انگیزه بیرونی:
شواهد ذکر شده به خوبی حاکی از آن است که محیط چه تاثیراتی در میزان مطالعه دارد . نخست محیط فقیر ومحدود از نظرامکانات که سبب می‌شود استعداد کودکان شکوفا نشود ومورد دوم محیط غنی و دارای امکانات که می‌تواند توانایی‌های بالقوه را به ظهور برساند.
در زندگی بعضی از والدین نیز کتاب اصولا معنا و مفهومی ندارد، خورد وخوراک و پوشاک ومسائل مادی تمام روزهای آنان را پر می‌کندو مجالی برای کتاب و تفکر باقی نمی‌گذارد به همین دلیل معتقدند که لزومی ندارد بچه‌ها چیزی بیشتر از کتاب‌های درسی خود بدانند.
درمقوله قیمت وبهای کتب از نتایج گزارشات و مصاحبه‌هایی که ازدانشجویان انجام شد باور اکثریت آنان بر این بود که بهای زیاد کتاب‌ها باعث کاهش خرید ودر نتیجه کاهش میزان مطالعه است.
اغلب دانشجویان بیان داشته‌اند که امکانات و تمکن مالی از جمله مهمترین محرک‌هایی است که میزان مطالعه را افزایش می‌دهد و خلل و مانع در این مقوله مانع بزرگی در راه مطالعه و امر کتابخوانی محسوب می‌شود .
● پیشنهادات :
▪ به اعتقاد بسیاری از بزرگان تعلیم وتربیت و روانشناسان اولین عاملی که در ایجاد عادت به مطالعه تاثیرگذار است خانواده است .
▪ چنانچه می‌دانید عادت به مطالعه یک امر اکتسابی است در نتیجه این عادت مانند الگوهای رفتاری دیگر در روند اجتماعی شدن کودک در او ایجاد می‌شود .اگر پدر و مادرعادت به مطالعه داشته باشند و بخشی از شبانه‌روز را به مطالعه کتاب یا روزنامه اختصاص بدهند و کودک در طول روزها وشب‌هایی که با آنها می‌گذارند ببیند که پدر و مادرش کتاب می‌خوانند وببیند که در مورد کتاب‌ها و نکته‌های خاص از آنها بحث و اظهارنظر می‌کنند کودک خیلی زود با کتاب آشنا می‌شود اول تقلید و سپس با دیدن کتاب‌های تصویری که در آنها است اشیای پیرامون خود را پیدا می‌کند (بازشناسی)
▪ بازشناسی به او کمک خواهد کرد که ناخودآگاه به سوی کتاب جلب شود واین امر به تدریج در او به صورت یک عادت در می‌آید.
▪ چنانچه کودک از بازی کردن خوشش می‌آید بعد از این از تماشای کتاب لذت خواهد برد.
این گونه کودکان که مراحل اولیه و در عین حال اسامی آشنایی با کتاب را در خانواده گذرانیده‌اند در محیط مدرسه خیلی زود وبدون مشکل به کتاب ومطالعه عادت می‌کنند و این عادت خیلی زود و بدون کمترین اصراری در وجودشان جایگزین می‌شود و پایدار می‌ماند.
در نتیجه بحث‌های فوق یادآور می‌شود بهترین تشویق برای ایجاد عادت به مطالعه درکودکان این است که خودوالدین اقدام به مطالعه کنند. این کار باید به صورت عملی انجام شود زیرا با تشویق زبانی نمی‌توان در کودک ایجادانگیزه نمود. خانواده باید مواظب دوستان فرزندانشان باشد دوستی که اهل مطالعه وکتاب خواندن باشد حتما در گرایش کودک به مطالعه موثر خواهد بود.
والدین به‌عنوان جایزه به فرزندان خود کتاب‌های مورد علاقه آنها و مخصوص سن کودک هدیه بدهند. ساعات مشخصی از روز را به مطالعه اختصاص دهند. مخصوصا به مطالعه کتاب‌های غیردرسی ایجاد کتابخانه‌های کوچک خانواده می‌تواند درایجاد علاقه و انگیزه به مطالعه در کودک کمک نماید.
● پیشنهاداتی برای مسئولین وعوامل ستادی واجرایی :
▪ فرصتی فراهم شود که دانش‌آموزان و دانشجویان با فعالیت‌های مطالعه و کتابخوانی سایر کشورها آشنا شده و به دنیای خارج از محدوده زندگی خود ومحیط‌شان رانظر کنند. مقایسه تطبیقی ضمن تقویت انگیزه باعث می‌شود فرد الگوی مناسبی برای خود اخذ کند.
▪ ایجاد ساعات مطالعه غیردرسی در بین ساعات کلاسی .
عنوان واحد درسی “ روش‌های مطالعه ویادگیری” که طبق نظر دکتر اوتیس.دفرو درکتاب چگونه مطالعه کنیم تا دانشجویی موفق باشیم مهمترین عامل موفقیت دانشجویان در امر مطالعه وکتابخوانی ،یادگرفتن شیوه‌های صحیح مطالعه است.
▪ ایشان در ادامه مطلب بیان می‌کنند که این امر به دانشجویان کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای مطالعه و کتابخوانی وتحصیل موفق را در حیطه قدرت خود بیاورند.
▪ تجهیز کتابخانه‌ها وایجاد محیط سالم و آرام در کتابخانه‌ها آسان‌تر کردن شرایط اخذ کتاب واستفاده از کتابداران فعال ،‌جوان وخوش اخلاق.
▪ ایجاد نمایشگاه‌های دایمی کتاب درمدارس ودانشگاه‌ها .
▪ ایجاد محافل ادبی با شرکت نویسندگان ، منتقدین و سخنرانی و بحث در مورد ‌آثار و زندگینامه‌ها و...
▪ استفاده از دیدگاه‌ها ونظرات دانش‌آموزان و دانشجویان در مورد احساس نیاز ‌آنها وتهیه مجلات ،‌روزنامه‌ها براساس این دیدگاه‌ها .
▪ نکته دیگر اینکه اگر برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌های دولت در امر آ‌موزش طوری طراحی شود که در همه سطوح جامعه به افراد با سواد و با معلومات زیاد ارزش ومنزلت بدهد قطعا شاهد تحول اساسی در افزایش میزان مطالعه در کشور خواهیم بود .
لذا در اولین قدم در این مورد شناسایی و ‌آگاهی از وضع موجود بالاخص وضعیت مطالعه در بین نوجوانان و جوانان است.
موارد بالا یکی ازکارکردهای اساسی و وظایف پیچیده و مهم اجتماعی آموزش و پرورش ودیگر نهادها و سازمان‌های آموزشی است .

مصطفی‌ جوادزاده
لیسانس مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی

منبع : روزنامه رسالت