۵ مرداد ـ ۲۷ جولای ـ نگاه بسیار کوتاه به محمدرضا شاه به مناسبت سالروز در گذشت او

۲۷ ژوئیه ۱۹۸۰ (پنجم مرداد ۱۳۵۹) محمدرضا پهلوی، شاه بركنار شده، در قاهره - بیمارستان ارتش مصر، از بیماری سرطان در ۶۰ سالگی درگذشت و در مسجد الرفاعی همان شهر مدفون شد. وی ۲۶ اكتبر سال ۱۹۱۹ به دنیا آمده بود.
شاه از ۱۶ ژانویه سال ۱۹۷۹ (۲۶ دی ۱۳۵۷) كه ایران را ترك كرده بود با در به دری بی سابقه ای رو به رو بود. كشورهای دیگر حتی دوستان سابقش از جمله شاه سابق اردن از پذیرفتن او اكراه داشتند. مكزیك و پاناما به اصرار دولت آمریكا او را موقتا پذیرفته بودند، تازه در آنجا در سایه ترس از ربوده شدن و یا استرداد به ایران جهت محاكمه به سر می برد. دولت آمریكا كه او را برای انجام عمل جراحی به خاک خود پذیرفته بود با تظاهرات و تصرف سفارتخانه اش در تهران و واكنش های شدید دیگر رو به رو شد و پس از انجام عمل جراحی كشور دیگری را برای اقامت او یافت و به آنجا فرستاد.
اگر تاریخ سلطنت ۳۷ ساله پهلوی دوم را مرور كنیم آن را همراه با ضعف ها و اشتباههای متعدد می بینیم كه بزرگترین آنها جلوگیری از تمرین و اجرای دمكراسی در ایران بود که از عوامل ثبات اوضاع یک کشور و پیشرفت همگانی اتباع آن شناخته شده است (در یک دمکراسی، به ندرت کودتا و انقلاب سراسری - مشابه انقلاب فرانسه و روسیه دیده شده است). شاه سابق، جز در دوره دو سال و پنج ماهه حكومت دكتر مصدق که در این دوره کاره ای نبود، عملا مانع از ظهور احزاب واقعی و آموزش و تمرین دمكراسی در ایران شده بود و روزنامه ها در دست و انحصار افرادی معین بودند و با این دو عمل از ظهور شخصیتهای سیاسی بزرگ جلوگیری كرد و سرانجام خود قربانی این اشتباهاتش شد.
از بررسی کارنامه پهلوی دوم چنین بر می آید که وی نه اجازه آزادی عمل كافی به مدیران تراز اول دولتی می داد و نه خودش وقت و امكان رسیدگی به همه كارها را داشت و در سیاست خارجی نیز تنها پیرو یك بلوك بود.
نگاهی کوتاه به رویدادهای دوران سلطنت محمدرضا شاه، وی را مردی دو دل، مردد، و تا حدی ترسو نشان می دهد و در ۲۵ سال آخر از سانسور و سركوب روشنفكران حكایت دارد. به ساواك به قدری آزادی عمل داده شده بود كه اعضای آن برپایه منافع شخصی خود حتی برای وزیران كابینه پرونده سازی می كردند و گزارش دروغ و بی اساس می دادند و افراد دلسوز را از خدمت به وطن باز می داشتند، دلزده و نا امید می كردند. این گزارش های عمدتا مغرضانه بود که پس از انقلاب سند محاکمات، اعدام ها - مجازاتها، اخراج ها و محرومیت ها قرار گرفت و هنوز پس از گذشت دهها سال از انقلاب به این گزارش ها استناد می شود و چون ماهیت محرمانه دارند، افراد نمی توانند به آنها دستیابی داشته باشند و از دادگاه رد آنها را بخواهند و اعاده حیثیت کنند و در نتیجه نمی توانند برای آینده خود برنامه ریزی کنند و موفقیت به دست آورند و هدر می روند. این پرونده سازی ها عمدتا به این دلیل بود که افراد ساواک از صلاحیت لازم و به ویژه ملاحظات اخلاقی برخورد نبودند و استخدام آنان ضابطه دقیق نداشت. بررسی وضعیت دوران سلطنت محمدرضا شاه و تحلیل تاریخی آن برای سیاسیون و دولتمردان بسیار پندآموز است.
محمدرضا در سال ۱۳۲۰ در شرایطی به سلطنت رسیده بود که متفقین ایران را اشغال نظامی و دولت انگلستان پدر او را تبعید و در اختیار گرفته بود و صحبت از تغییر نظام حکومتی بود. این ترس از قدرت بیگانه تا اواخر دهه ۱۹۴۰ شاه سابق را ترک نگفت. اصلاح شتابزده قانون اساسی در پی رویداد ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ به تدریج پای او رابه استبداد کشانید. از رقابت دو ابر قدرت به سود وطن استفاده نکرد. از دو اشتباه پدرش که عدم تغییر الفبای کتابت و پایان دادن به نفوذ چندین خانواده مشخص و استفاده از مهره های معین بود عبرت نگرفت.
پس از بالا رفتن در آمد ایران از نفت از سال ۱۹۷۳ ، از این پول بهره برداری مفید نشد، به خواست بیگانه فروش ارز به بهای ارزان را آزاد گذارد و به دلیل داشتن دستیاران نامطمئن نتوانست استقلال عمل ایران را در داخل بلوک مربوط (غرب) حفظ کند و روی حرفهایش بایستد و یکی از دلایل آن، نبودن احزاب سیاسی آزاد و رسانه های مستقل بود که حقایق را بگویند و .... انعطاف شاه سابق در قبال مسئله بحرین و تغییر ۱۸۰ درجه ای ناگهانی او در قبال این مسئله ضعف وی را در برابر نفوذ دیگران در سیاست ریزی ایران نشان داد و ....

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز