زندگی روی حباب عشق و محبت

روز اول که دل من به تمنای تو پر زد
چون کبوتر، لب بام تو نشستم
تو به من سنگ زدی، من نه رمیدم نه گسستم...
بازگفتم که توصیادی و من آهوی دشتم
تا به دام تو در افتم همه جا گشتم و گشتم
تو همه راز جهان ریخته در چشم سیاهت
من همه محو تماشای نگاهت
با تو گفتم: حذر از عشق!؟ ندانم
سفر از پیش تو هرگز نتوانم، نتوانم...
و چه بسا عاشقان دلداده ای که این شعر را عاشقانه نثار یار خود کردند و با تحمل هزاران رنج و سختی های طاق فرسا و به جان خریدن کرشمه ها و اداهای رنگارنگ معشوق ناز پرورده و خانواده گرامی اش بالاخره به وصال یار خود رسیدند واینک پس از گذشت چند ماه از زندگی مشترک تازه فهمیده اند که طرز فکر و شیوه فرهنگ اجتماعی و فردی آنها با یکدیگر فرسنگ ها فاصله دارد و صد البته این عاشق دلداده نگون بخت همینک با اجرای عندالمطالبه مهریه معشوق عزیزتر از جانش رو برو شده و مدت هاست که در سلول های زندان در انتظار گوشه چشمی و نیم نگاهی مهربانانه از سوی دلدار خود است.
امروز حکایت مهریه های سنگین و غیر متعارف در جامعه اسلامیمان آنچنان ریشه دوانده که در بسیاری از خانواده ها کاملاً نهادینه شده است!
سه باغ انار ۵ هزار متری، ۱۳۶۵ سکه تمام بهار آزادی، ۱۰ قیرات برلیان، دو هزار سکه و یک ویلای هزار متری در کلاردشت، ۵ میلیون سکه به نیت ۵ تن! و... نمونه هایی از مهریه های غیر متعارف امروزی است که در میان برخی از خانواده های ایرانی رواج پیدا کرده است.
در این سلسله گزارش ها به واکاوی و آسیب شناسی مهریه های سنگین و دلایل رواج تجمل گرایی و راهکارهای برون رفت از چنین اوضاع و احوالی خواهیم پرداخت.
● آیا مهریه سنگین باعث خوشبختی زوجین می شود؟
یکی از موانع مهم پیش روی ازدواج جوانان کشورمان بالا بودن مهریه خانم ها و افزایش روحیه تجمل گرایی است. به گونه ای که متأسفانه این تفکر غلط در میان بسیاری از خانواده ها جا افتاده که بالا بودن مهریه دختر خانم ها حافظ شخصیت خانوادگی آنها و متضمن بقای زندگی مشترک زوجین خواهد بود.
«سعید حسین پور قزوینی» که به شغل آزاد اشتغال دارد با اشاره به اینکه نگاه برخی از خانواده ها به مهریه به عنوان یک اهرم قدرتمند بر سر داماد است می گوید: «تجمل پرستی و مهریه های بالا دو مانع اصلی بر سر ازدواج جوانان است، به شیوه ای که اگر یک جوان به خواستگاری دختر مورد علاقه اش برود اولین سؤالی که از او پرسیده می شود شغل و میزان درآمد اوست حتی اگر تحقیقاتی هم از جانب خانواده دختر صورت بگیرد بیشتر بر سر مسایل مالی و پولی است و بیشتر می خواهند بدانند که مثلاً آقا داماد چقدر اعتبار پولی دارد و ماشین یا خانه او چگونه است و آیا این موارد به نام خود داماد است یا نه، این در حالی است که هیچگاه با پول نمی توان خوشبختی را برای زوجین به ارمغان آورد.»
«بهنام بهبودی» دانشجوی مدیریت فرهنگی از دانشگاه علمی کاربردی تهران در باره مهریه های سنگین چنین می گوید: «متأسفانه امروز برای برخی افراد همین مهریه بالا به یک منبع درآمد تبدیل شده است.»
وی در ادامه می گوید: «اگر به راهروهای دادگاه خانواده مراجعه کنید خواهید دید که چه افرادی به دلیل همین مهریه سنگین و غیرمتعارف هر روز روانه زندان می شوند، از طرفی هم متأسفانه قوانین جاری کشورمان طوری است که حد و حدود مهریه را مشخص نکرده، همین امر سبب شده تا افراد زیادی با تعیین مهریه بالا توان پرداخت آن را نداشته باشند.»
این دانشجوی مدیریت فرهنگی می گوید: «مهریه بالا سبب شده تا خانم ها با کوچکترین ناراحتی سریعاً به دادگاه مراجعه کرده و مهریه خود را مطالبه نمایند و متأسفانه چون زیرساخت این موضوع در کشورمان روند درست و منطقی ندارد دادگاه نیز در صورت عدم توان مرد در پرداخت مهریه رأی به توقیف اموال می زند .گرچه مهریه حق شرعی و قانونی خانم هاست اما ترویج مهریه سنگین نیز تعادل جامعه و بنیاد خانواده ها را متزلزل می کند و هیچگاه نمی تواند ضامن بقای آن باشد.»
محمدرضا سلطانی، کارمند یکی از ارگان های دولتی نیز در پاسخ به سؤالم درباره مهریه می گوید: «مهریه از زمان حضرت رسول اکرم(ص) بوده و یک امر طبیعی، قانونی و شرعی است اما به این شکل غیرقابل باوری که امروز رواج پیدا کرده قطعاً نمی تواند باعث خوشبختی خانواده ها گردد، بلکه فقط بهانه ای است تا به وسیله آن دادگاه های خانواده شلوغ شوند و زندان ها نیز به همین دلیل پر شود.»
● خوشبختی در تفاهم
براساس پژوهش های کارشناسان خانواده، مهریه های سنگین نتوانسته است باعث کاهش آمار طلاق گردد، چه بسا افرادی که مهریه ای نجومی را تعیین کرده اند اما به دلیل مشکلات متعددی که پس از ازدواج میان زوجین پیش آمده از هم جدا شده اند و عروس خانم هم برای رهایی از مهلکه از مهر و تمامی حق و حقوق خود گذشته است و به قانون عامیانه «مهرم حلال و جانم آزاد» پناه برده است. دکتر اکبر نعمت الهی، استاد دانشگاه و کارشناس علوم ارتباطات اجتماعی در تحلیل این مسئله در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان می گوید: «امروز با این واقعیت روبرو هستیم که معیارهای سنگین برای تعیین مهریه خانم ها هیچ اعتباری به زندگی زناشویی نخواهد داد، در مقابل این موضوع، سبک گرفتن مهریه نیز نمی تواند ضامن بقا و تداوم یک زندگی مشترک زیبا و عاشقانه باشد.»
دکتر نعمت الهی در پاسخ به این سؤال که چه چیزی می تواند یک زندگی مشترک را انسجام دهد می گوید: «متأسفانه به غلط یک فرهنگ در میان بسیاری از خانواده های ما حاکم شده و مثلاً می گویند دخترت را ارزان به شوهر نده، مهریه پایین سبب می شود تا مرد به همسرش بی توجه یا کم توجه باشد، یا بالا بودن مهریه سبب می گردد تا مرد قدر زنش را بیشتر بداند و... که تمام این موارد در حد رویا و غیر واقعی است، بلکه تنها چیزی که سبب دوام و بقای زندگی زوجین جوان خواهد بود تفاهم زوجین و هم سطح بودن خانواده های آنهاست، چون اگر زوجین با هم تفاهم نداشته باشند به راحتی هیچگونه سکه و پول و مال و املاکی نمی تواند آنها را زیر یک سقف و بر سر یک سفره نگه دارد و قطعاً شاخص های سنگین و سخت برای تعیین مهریه هیچگاه تاکنون دلیل بر زندگی هیچ زن و مردی نبوده و در آینده هم نخواهد بود، یعنی زندگی ها و انسجام و بقای آن براساس مهر و محبت و عشق و علاقه زوجین نسبت به هم است نه براساس میزان سکه و طلاها و املاکی که به عنوان مهریه تعیین می شود، زنی که از ترس مهریه اش او را به عنوان شریک زندگی نگه دارید، آن دیگر زندگی نیست بلکه جهنمی است که آتش آن هر دو طرف را می سوزاند.»
● فرهنگسازی براساس معیارهای دینی
دکتر نعمت الهی در پاسخ به این سؤال که چگونه می توانیم درباره تعیین میزان مهریه به یک معیار مشخص در جامعه برسیم، می گوید: «گرچه تحقق این موضوع سخت و دشوار است اما با فرهنگسازی و گسترش مبلغان تأثیرگذار فرهنگی و اطلاع رسانی توسط رسانه های جمعی و گروهی می توانیم این مسئله را که به صورت لجام گسیخته در حال گسترش است کنترل کنیم، به عنوان مثال افرادی مثل آقای قرائتی که مبلغ بسیار قوی و تأثیرگذاری در جامعه امروز ماست بسیار کم هستند، شاید دانشمند و واعظ زیاد باشند اما مبلغی که با زبان عامه سخن بگوید کم داریم، چون مثلاً حرف های فلان شخصیت مهم دینی یا اجتماعی به دلیل بالا بودن سطح سخنرانی ها شاید نتواند با اقشار مختلف مردم به راحتی ارتباط برقرار کند، اما سوای موارد مذکور برای هر نوع فرهنگسازی باید اول از همه از نهاد خانواده و سپس از آموزش و پرورش شروع کرد و زمانی می توانیم فرهنگ مهریه متعارف و معقولانه را در جامعه جا بیندازیم که زمینه های فرهنگی و فکری آن را از درون خانه ها و بعد از میان مدارس و دانشگاه ها آغاز کنیم.»
● رسانه ها موفق نبوده اند
بسیاری از کارشناسان مسائل اجتماعی رسانه های گروهی کشورمان خصوصاً رسانه ملی رادیو و تلویزیون را مقصر در عدم آگاهی مردم درباره پیامدهای منفی مهریه های سنگین و تجمل گرایی می دانند.
دکتر نعمت الهی دراین باره می گوید: «به عقیده من اساسی ترین دلیلی که سبب گسترش فرهنگ تجمل گرایی در جامعه ما شده است برنامه ها و سریال هایی است که از صدا و سیما پخش می شود، خانه های شیک و مجلل، مبلمان آنچنانی، منازل ویلایی با حیاط بزرگ و باغ و استخر، لباس های گران قیمت و حتی درسال های اخیر حجاب نامناسب برخی از بازیگران زن و مرد به این معضلات افزوده شده، مثلا دختر یا پسر نوجوانی که در یک سریال تلویزیونی می بیند نوجوان هنر پیشه در منزل یک اتاق شخصی با تخت خواب و دکوراسیون آنچنانی زندگی می کند قطعاً آرزوی داشتن چنین اتاقی را خواهد داشت و از اینجا فشار به والدین برای تهیه چنین تجملاتی آغاز می شود، این درحالی است که حضرت امام خمینی(ره) صدا و سیما را دانشگاهی نامیدند که باید مروج فرهنگ ایرانی اسلامی باشد.»
اما حجت الاسلام والمسلمین موسی قربانی نماینده مردم قائنات و عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سؤال که آیا تعیین مالیات برای مهریه های نامتعارف اقدام مناسب و بازدارنده ای است می گوید: «بنده درباره تعیین مالیات برای مهریه های سنگین نظر مساعدی ندارم، چرا که مهریه یک حریم اخلاقی و خانوادگی محسوب می شود و بعید به نظر می رسد که ضوابط قانونی بتواند دراین امر دخیل باشد.»
این عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی می گوید: «تعیین مالیات برای مهریه های سنگین به عنوان یک عامل بازدارنده اقدام خوبی محسوب می شود اما ضمانت اجرایی لازم دراین زمینه وجود ندارد.»
● مهریه را کی داده، کی گرفته!
حتماً شنیده اید که معمولا در هنگام تعیین مهریه در مراسم نامزدی و خواستگاری از طرف اطرافیان عروس و داماد این جمله «مهریه را کی داده، کی گرفته» به راحتی رد و بدل می شود.
اما برای صحت و سقم این جمله بد نیست به آمارهای ارایه شده از سوی مدیرکل زندان های استان تهران توجه کنید که فقط در تهران ۲۶۰ نفر به دلیل عدم توانایی درپرداخت مهریه در زندان به سرمی برند.
سهراب سلیمانی، دراین باره به فارس می گوید:«۱۶۶ نفر هم به دلیل موضوع نفقه در زندان هستند که در مجموع ۴۲۶ نفر در زمینه نفقه و مهریه در زندان هستند به عبارتی یک سوم زندانیان در رابطه با مهریه و نفقه هستند.»
مدیرکل زندان های استان تهران می گوید: «معمولا زندانیانی که به دلیل مهریه های سنگین زندانی شده اند افرادی هستند که مهریه همسر خود را براساس تاریخ تولد تعیین کرده اند و یا حتی افرادی هستند که مهریه را ۱۷۰۰ شاخه گلی معین کرده اند که در ژاپن وجود دارد و هزینه تامین آن نیز گزاف است.»
در تهران زندانیانی که به خاطر مهریه و نفقه در زندان به سر می برند به زندان فردیس منتقل می شوند. این زندان مختص جرایم غیرعمدی است و در آن کارگاه هایی وجود دارد و زندانیان در طول روز کار می کنند ضمن اینکه حقوقی نیز به آنها پرداخت می شود.
سلیمانی در پاسخ به این سؤال که حقوق این زندانیان چقدر است می گوید: «حقوقی ناچیز و درحدی است که بتوانند مایحتاج خود را تامین کنند، این زندانیان کار تولیدی ندارند و کارگر بخش حرفه آموزی هستند.» مدیرکل زندان های استان تهران می گوید: «معمولا افرادی که با مهریه پایین هستند بوسیله ارتباطی که با خیرین داریم و همچنین وجود قضاتی که ناظر هستند و پیگیری می کنند سعی می شود سریع آزاد شوند و در زندان مدت طولانی نمانند. زندان و مسئولین زندان و همچنین مددکاری زندان پیگیری می کنند و معمولا دادگاه به صورت اقساط برای آنها شرایط پرداخت مهریه را فراهم می کند.»
به دلیل وجود ولادت ائمه اطهار علیهم السلام و اعیاد و جشن های خاصی که در ماه های رجب و شعبان وجود دارد، این دو ماه از سال را می توان ماه برگزاری عروسی ها و جشن های ازدواج نامید.
این روزها مغازه های البسه، آیینه و شمعدان، کیف و کفش، لباس عروس، هتل ها و سالن های پذیرایی از رونق خاصی برخوردارند و معمولا در بازارها و بازارچه ها می توان به راحتی عروس و دامادهایی را ملاحظه کرد که عاشقانه به دنبال تهیأ وسایل مراسم عروسی هستند و با حساسیت و وسواس بیش از حد و دقت بسیار بالا مغازه ها را یکی پس از دیگری بازدید می کنند. اما با این حال باید اذعان داشت امروزه یکی از معضلاتی که ازدواج جوانان را در چالشی جدی و اساسی قرار داده تجملات غیرمتعارف، چشم و هم چشمی، مهریه های سنگین و توقعات نابجا و بیش از حد برخی از خانواده ها است. داشتن شغل مناسب، بالا بودن مهریه حتی تا رقم های نجومی، تهیه مسکن، برگزاری مراسم مجلل و از جمله موانع پیش روی ازدواج جوانان محسوب می شود.
● تجملات رنگارنگ
ازدواج سنت حسنه و پسندیده ای است که در دین مبین اسلام توصیه های مکرری دربارأ آن صورت گرفته تا جایی که پیامبر اعظم(ص) می فرماید: هر کس ازدواج کند ۰۵درصد دین خود را حفظ کرده است. با توجه به اهمیت ازدواج و تأکیدات مکرر ائمه اطهار علیهم السلام متأسفانه چشم و هم چشمی و فراگیر شدن تجملات رنگارنگ در زندگی امروزی این امر مقدس را با مشکلات لاینحلی روبرو ساخته است.
همین تجملات رنگارنگ را می توان در مغازه های البسه و لوازمات مربوط به مراسم عروسی ملاحظه کرد.
در یکی از مغازه های لباس عروس در حوالی میدان ولیعصر(عج) رقم های بسیار بالایی برای کرایأ یک شب لباس عروس به چشم می خورد. وارد مغازه می شوم و با آقای مغازه دار سر صحبت را باز می کنم.
«عباسی پور» می گوید: «کرایه لباس عروس از چهارصد هزار تومان تا یک میلیون تومان موجود است، آنهم فقط برای یک شب!»
وی قیمت خرید لباس عروس را دو برابر کرایأ آن اعلام می کند و می گوید: «دلیل متفاوت بودن قیمت لباس به تزییناتی است که بر روی آنها صورت گرفته.»
از او می پرسم که بیشتر مشتریان شما طالب کدام نوع لباس عروسی هستند، پاسخ این مغازه دار جالب و قابل تأمل است، وی می گوید: «لباس هایی که قیمت پایین تری دارند از مشتری کمتری هم برخوردارند، چون معمولا مشتریان ما به دنبال لباس های جدیدتر با قیمت بالا هستند، حتی برخی ها هم اصلا به نوع لباس توجهی ندارند بلکه بالا بودن قیمت آن برایشان مهم است.»
وی در ادامه سخنانش به نکته ای مهم اشاره می کند و می گوید: «در بیشتر مراجعاتی که داریم عروس و داماد بر سر انتخاب یک لباس به تفاهم می رسند اما چون بعضا قیمت اجارأ آن شاید کمتر از لباس های دیگر باشد مادر و خواهران آنها که معمولا همراه عروس و داماد مراجعه می کنند آنقدر از نحوأ عروسی و نوع و کرایأ لباس عروس فلان دوست و فامیل سخن می گویند تا آنها را پشیمان نمایند و در شک و تردید قرار دهند، یعنی به اعتقاد من بسیاری از عروس و داماد ها که تاکنون به مغازه ما مراجعه کرده اند شاید تمایلی به کرایه یا خرید لباس عروس گران قیمت نداشته اند اما به درخواست اطرافیان و چشم و هم چشمی مجبور به تهیأ لباس گران قیمتی شده اند.»
اما کرایأ لباس عروس در کوچه برلن از صد تا پانصد هزار تومان است و البته به قول فروشندأ این مغازه هرچقدر که به طرف پایین شهر تهران می روید قیمت ها کمتر و مناسب تر می شود. این مغازه دار بیشتر مشتریان خود را از اقشار متوسط جامعه می داند. اگر در کنار لباس عروس، تجملات دیگری از جمله تزیین ماشین عروس، غذای میهمانان و را اضافه کنیم ارقام نجومی به دست می آید که به گفته یک مرکز تدارک مراسم عروسی در حوالی خیابان میرداماد تهران هزینه سالن پذیرایی، ۰۲ نوع غذا و سالاد و نوشابه ، گروه موسیقی و چیزی در حدود ۰۲ تا ۵۲ میلیون تومان تمام می شود! این مبلغ سوای هزینه فیلمبرداری است که عالی ترین نوع فیلمبرداری از مراسم عروسی با تهیأ ۰۶ صفحه ژورنالی عکس از مراسم، بیش از هفت میلیون تومان در بالا شهر تهران هزینه دارد!
ضمنا کرایه ماشین هم متفاوت است، کمری، سانتافه، بنز الگانس و که البته به گفته مدیر یک آژانس ماشین در سعادت آباد، کرایه یک شب اتومبیل کمری پانصد هزار و بنز الگانس ۰۰۷ تا ۰۰۸ هزار تومان است!
حال تمام این موارد را در کنار مهریه های سنگین قرار دهید آنوقت است که به خوبی می توان دلایل ازدواج نکردن برخی از جوانان را فهمید.
● مهریه براساس تاریخ تولد
یکی از مهریه های رایج امروزی در میان خانواده ها مهریه ای است که براساس تاریخ تولد عروس خانم تعیین می شود.
«فرزانه رقیبی نژاد» وکیل دادگستری و مشاور در امور خانواده به سرویس گزارش روز کیهان می گوید: «به نظر من باید تمام تلاش ما در جهت آگاه سازی خانواده ها باشد، چون امروز بسیاری از دختر خانم هایی که مدعی مهریأ بالا هستند و این موضوع را نشان شخصیت و شأن خانوادگی خود می دانند از این مسئله بی اطلاع اند که سبک یا سنگین بودن مهریه هیچگاه نمی تواند پایه گذار یک زندگی آرام و بی دغدغه باشد.»
وی می گوید: «یک نوع مهریه که در سال های اخیر رواج پیدا کرده تعیین سکه بر اساس تاریخ تولد عروس خانم است و معمولا ۰۶۳۱ به بالاست که انتخاب چنین رقمی نه معقولانه است و نه منصفانه و قطعا بسیاری از آقا دامادها توان پرداخت چنین مهریه ای را ندارند.»
این کارشناس مسائل خانواده در پاسخ به این سوال که چگونه می توانیم خانواده ها را در این باره آگاه کرده و راه ازدواج جوانان را هموار کنیم، می گوید: « از طریق رسانه های تاثیرگذار خصوصا رادیو و تلویزیون به خوبی می توانیم به اطلاع رسانی در این باره بپردازیم، یعنی دختر خانم ها و خانواده های آنها باید بدانند که هیچگونه عشق و علاقه ای را با پول و سکه نمی توان خرید و هیچ زندگی را شما نمی بینید که از ترس مهریه تداوم داشته باشد، فقط مهریه سنگین در سالیان اخیر سبب شده تا از یک طرف دادگاه های خانواده و مراکز مشاوره شلوغ و پررفت و آمد باشند و از طرف دیگر زندان ها نیز لبریز از دامادهایی باشد که به دلیل عدم توان پرداخت مهریه در زندان بسر می برند.»
وی درباره اینکه میزان مهریه چقدر و چگونه باید تعیین شود می گوید: «مهریه حق زن است و اسلام نیز بر ادای آن توسط مرد تاکید کرده اما باید میزان مهریه به گونه ای تعیین شود که مرد توان پرداخت آن را در هر شرایطی داشته باشد.»
● عندالاستطاعه به جای عندالمطالبه
عندالمطالبه به این معناست که در هر لحظه ای طرف مقابل باید خواسته تعیین شده را پرداخت نماید، عندالمطالبه بودن مهریه نیز به این شکل است که زن در هر لحظه ای می تواند مهریه خود را از مردش طلب کند و مرد نیز بدون هیچگونه چک و چانه ای عینا آن را به همسرش پرداخت کند.
اما عندالاستطاعه بدین معناست که هرگاه طرف مقابل توان ادای دین خود را داشته باشد می تواند برای انجام آن اقدام نماید.
برخی از کارشناسان معتقدند که مهریه های سنگین و نامتعارف نباید به صورت عندالمطالبه تعیین شود بلکه باید با راهکارهای تعریف شده قانونی آن را به عندالاستطاعه تغییر داد.
دکتر محمدرضا حیدری، جامعه شناس و استاد دانشگاه می گوید: «باید مسئولان برای مهریه های بالا چاره ای اساسی بیندیشند، مثلا پنج هزار سکه بهار آزادی یا ویلایی هزار متری در فلان نقطه شمال کشور به اضافه میزان سکه ها برابر تاریخ تولد خانم قطعا یک مهریه غیرمعقول به حساب می آید و کمتر فردی وجود دارد که از عهده پرداخت آن برآمده باشد، با این حال هنگامی که به عینه مشخص است تعیین مهریه سنگین که پرداخت آن در توان مرد نیست هیچگونه توجیه عقلی ومنطقی ندارد و فقط سبب پر کردن زندان های کشور می شود لازم و ضروری به نظر می رسد تا مسئولان دولتی خصوصا نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی به دنبال راهکار قانونی این موضوع باشند تا مهریه های نامتعارف را از عندالمطالبه به عندالاستطاعه مبدل نمایند، یعنی مرد در پرداخت مثلا ۵ هزار سکه بهارآزادی که به عنوان مهریه همسر انتخاب کرده، در صورت درخواست مهریه از سوی خانم، هرگاه که توان پرداخت آن را داشت، مهریه را به همسرش تقدیم نماید.»
این جامعه شناس می گوید: «نمایندگان مجلس باید راهکارهایی را تعریف و مشخص کنند تا جلوی آمارهای نجومی مهریه های نامتعارف گرفته شود و دولت نیز در این باره نقش مهم خود را ایفا کند و مثلا اعلام کنند که اگر تعیین مهریه از میزان مشخص شده بالاتر باشد خود به خود عندالمطالبه به عندالاستطاعه تغییر خواهد کرد.»
دکتر حیدری مزایای این طرح را چنین بیان می کند: «اگر این مسئله به صورت قانونی در دستور کار قرار بگیرد از یک طرف زندان ها از زندانیان مهریه خلوت می شود و از طرف دیگر خانواده ها به معیار متعارف و معقولانه ای درباره مهریه خواهند رسید و از همه مهمتر این مسئله که یکی از بزرگترین موانع پیش روی ازدواج جوانان کشورمان محسوب می شود خودبه خود حل شده و دیگر شاهد مهریه های نجومی نخواهیم بود.»
● تعیین سقف برای مهریه
بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران امور خانواده بر این باورند که اگر مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی سقف مشخصی را برای مهریه تعیین کنند می توان امیدوار بود که دیگر کمتر دامادی را در زندان و به خاطر عدم توانایی در پرداخت مهریه مشاهده کرد.
همین موضوع را با حجت الاسلام والمسلمین موسوی قربانی، نماینده مردم قائنات و عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی در میان می گذاریم، پاسخ ایشان چنین است: «به عقیده بنده اساسا ورود به امورات خانوادگی و محدود کردن مسائلی مثل مهریه آن هم با راهکارهای قانونی نمی تواند تغییری در رویه های جاری ایجاد کند و اینکه می گویید باید برای مهریه سقف خاصی مشخص کرد فکر نمی کنم این مسئله خیلی موثر واقع شود.»
قربانی می گوید: «اگر به تجربه تصویب قوانین گذشته درباره خانواده در مجلس توجه کنیم خواهیم دید که راهکارهای قانونی که درباره حقوق زن و مرد و مسئله ازدواج در مجلس و تا امروز به تصویب نمایندگان رسیده نتوانسته استحکام خانواده ها را بیشتر کند، از طرفی هم باید گفت که محدود نمودن مسائلی مثل مهریه و آن را در چارچوبی خاص و محدود قرار دادن نمی تواند ضمانت اجرایی داشته باشد، چون این موضوع مسئله ای خانوادگی و شخصی تلقی می شود، اما اینکه چرا مهریه های نامتعارف به یک عرف در جامعه مبدل شده این مهم را باید در شیوه های فرهنگ سازی جامعه جستجو کرد.»
«بهمن محمدیاری» نماینده تالش، رضوانشهر و ماسال نیز در پاسخ به سرویس گزارش روز کیهان می گوید: «باید مهریه ها برابر شرایط روز تعیین شود اما وقتی که یک مهریه بسیار سنگین مشخص می شود و مرد حتی اگر اموال و دارایی های صد نفر از خانواده اش را روی هم جمع کند باز هم توان پرداخت نیمی از آن را ندارد مشخص است که چنین مهریه ای نمی تواند مصداق عینی داشته باشد، اما اینکه شما می گویید عندالمطالبه را به عندالاستطاعه تغییر دهیم، پیشنهاد جالبی است و باید از لحاظ حقوقی توسط کارشناسان و صاحب نظران مورد بررسی قرار گیرد و موارد ضعف و قوت آن مشخص شود.»
این نماینده مردم در مجلس در ادامه می گوید: «باید برای تعیین مهریه به آگاه سازی خانواده ها بپردازیم و راهکاری را برای این موضوع مشخص کنیم، چون متاسفانه در حال حاضر چشم و هم چشمی در جامعه به حدی رسیده که مهریه خیلی از دخترخانم ها در باور هیچ مردی نمی گنجد و مشخص نیست که واقعا هدف از تعیین چنین مهریه ای چیست، چرا که مهریه سنگین هیچگاه برای زوجین خوشبختی به ارمغان نمی آورد.»
مهریه سپردن تعهد از سوی مرد به زن به منظور تامین زندگی اوست. ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی تصریح می کند هر چیزی را که مال قابل تملک باشد می توان مهریه قرار داد و مرد پس از جاری شدن صیغه عقد دائم، در صورت درخواست زن باید مهریه او را بپردازد.
اما یکی از معضلاتی که در عرف جامعه امروز ما به صورت لجام گسیخته و غیرقابل کنترل در حال گسترش است رواج مهریه های سنگین و نامتعارف است، به گونه ای که این مسئله پایه های بسیاری از خانواده ها را سست کرده و آسایش و آرامش روحی و روانی زوج های جوان را تهدید می کند. اگر به راهروهای مجتمع قضایی خانواده مراجعه کنید با صف های طولانی زنان و مردان جوانی روبرو می شوید که با افسردگی تمام بر در شعب به نوبت ایستاده اند و در انتظار حکم قاضی هستند.
با این حال لازم و ضروری به نظر می رسد تا مسئولان دولتی و نمایندگان مردم در خانه ملت به فکر چاره ای اساسی برای کنترل بی محابای مهریه های سنگین در میان خانواده های ایرانیان باشند، چرا که طبق گفته کارشناسان و صاحب نظران امور خانواده هیچگاه مهریه های سبک یا سنگین نتوانسته ضامن خوشبختی زوج های جوان باشد.
● مهریه سنگین یک آسیب اجتماعی است
مواد ۱۰۷۹ و ۱۰۸۰ قانون مدنی تصریح می کند، مهریه باید میان دو طرف معلوم باشد و تعیین مقدار مهریه منوط به رضایت دو طرف است و بر همین اساس زن نمی تواند بدون رضایت همسرش یک جانبه مهریه خود را تعیین کند و میزان مهریه با توجه به ملاک هایی چون شرایط اجتماعی و خانوادگی زن و شرایط اقتصادی مرد تعیین می شود.
«احسان اورنگیان» کارشناس و صاحب نظر در امور اجتماعی و مدرس تربیت معلم در گفتگو با سرویس گزارش روز کیهان درباره عندالمطالبه بودن مهریه می گوید:«مهر هدیه ای است از طرف شوهر، یعنی یک هدیه ای معمولی و متعارف که هم زن بتواند از آن بهره ببرد و هم مرد در هر زمانی توان پرداخت آن را داشته باشد به همین خاطر آن را عندالمطالبه قرار داده اند، اما متاسفانه باید اذعان داشت که در سالیان اخیر بیشتر ازدواج ها رنگ و بوی احساسی به خود گرفته و کمتر معیارهای عقلی و منطقی برای زوجین ملاک قرار می گیرد، به عنوان مثال تعیین مهریه های نامتعارف و غیرقابل باور هیچگاه نمی تواند توجیه منطقی داشته باشد از همین رو ازدواج ها به سمت احساسی محور پیش می رود که این مسئله می تواند زنگ خطری جدی برای زندگی زناشویی زوج های جوان باشد.»
وی درباره تغییر رویه ها و شرایط ازدواج در دوران اخیر می گوید:« به عقیده من مهریه سنگین امروز یک آسیب اجتماعی تلقی می شود و متاسفانه به عنوان اولویت اول شناخته شده، این در حالی است که حدود ۲۰ سال پیش اولویت اصلی برای ازدواج تدین طرفین بود و اولین سوالی که از طرف خانواده عروس و داماد پرسیده می شد متدین بودن زوج ها بود، حتی یکی از دوستانم در همان دوران دفاع مقدس با لباس نظامی سپاه به خواستگاری رفت و آن تیپ و لباس را افتخار می دانست، اما الان متاسفانه مسائل دینی و اسلامی بسیار کمرنگ شده و حتی به گزینه پنجم و ششم مبدل شده، یعنی اول از درآمد و شغل داماد، میزان مهریه، منزل مسکونی، ماشین و ... می پرسند، که باید گفت این مسائل هیچگاه ضامن بقای یک زندگی شیرین و لذت بخش نبوده و نیست و اصلاح این رویه ها نیز نیاز به کار فرهنگی دارد.»
«اورنگیان» می گوید: «به نظر من برای کنترل مهریه های بالا خود عاقدین هم می توانند نقش داشته باشند، به عنوان مثال شنیده شده که رهبر معظم انقلاب خطبه عقد میان زوجین را تا سقف ۱۴ سکه بیشتر نمی خوانند که این مهم درس بزرگی به زوج های جوان ، خانواده های آنان و افرادی است که در محضرهای ازدواج خطبه عقد را جاری می سازند از اینکه با الگوپذیری از حضرت آیت الله خامنه ای می توانند در مهار این معضل و آسیب اجتماعی نقش مهم و مؤثری را ایفا نمایند.»
وی می گوید: «اگر بتوانیم مهندسی فرهنگی کشور را تدوین و ترسیم نماییم قطعاً مسئله مهریه های سنگین نیز از این شکل غیر متعارف امروزی بیرون خواهد آمد.»
● رشد ۱۱ درصدی ازدواج
بنابر آمار منتشر شده از سوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ازدواج های انجام شده در ۲ ماهه اول سال جاری تعداد ۱۶۷ هزار و ۹۱۴ فقره است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۱۱ درصد افزایش یافته است.
براساس گزارش سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، طلاق های انجام شده در دو ماهه اول امسال نیز تعداد ۱۴ هزار و ۸۷۴ فقره است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل که ۱۴ هزار و ۱۱۷ فقره بوده، ۵ درصد افزایش نشان می دهد.
«محمد حسین فرهنگی» نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی در پاسخ به سؤالم درباره دلایل افزایش مهریه در جامعه امروز می گوید: «متأسفانه امروز مهریه به محوری برای چشم و هم چشمی مبدل گردیده و از عرف واقعی آن خارج شده است که ادامه این روند زمینه را برای انواع ناهنجاری ها و کدورت ها در میان زوجین و خانواده های آنها فراهم می کند.»
از این نماینده مردم تبریز می پرسم که با چه راهکارهایی می توانیم روند صعودی مهریه های نامتعارف را در جامعه کنترل کنیم، می گوید: «در احکام شرعی و دینی و قوانین جاری کشور معیار و سقفی برای مهریه مشخص نشده و تا حدودی هم می توان گفت این مهم ربطی به قانون و شرع ندارد بلکه یک موضوع عرفی است که به فرهنگ خانواده ها برمی گردد، با این حال قبل از اینکه با ابزارهای قانونی یا شرعی به جنگ چنین مهریه های نامتعارفی برویم لازم است که به فرهنگسازی در درون خانواده ها بپردازیم و در این میان رسانه های جمعی کشورمان نقش مهمی را باید ایفا نمایند.»
«فرهنگی» به ضرب المثل «مهریه را کی داده، کی گرفته» اشاره می کند و می گوید: «این ضرب المثل در میان بسیاری از خانواده ها رایج است و زوج های جوان و خانواده های آنان شاید فکر کنند که مهریه یک موضوع تشریفاتی و نشان شأن و شخصیت خانوادگی است، این در حالی است که از نظر قانونی مهریه یک مسئله کاملاً جدی است و پس از جاری شدن خطبه عقد زن می تواند بلافاصله مهریه را از مرد طلب کند.»
از این نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی می پرسم که آیا می توان با طرح قوانینی خاص برای مهریه سقف تعیین کرد و در مواردی عندالمطالبه بودن مهریه به عندلاستطاعه تغییر یابد، پاسخ فرهنگی چنین است: «شاید در این باره با مشکل شرعی روبرو باشیم چون در شرع مقدس برای مهریه هیچگونه سقفی تعیین نشده است، اما اخیراً سازمان ثبت بخشنامه ای را از طریق دستگاه قضایی تنظیم کرده و به دفاتر ثبت ازدواج ارسال نموده که براساس توافق طرفین مهریه عندالمطالبه، عندلاستطاعه باشد که این موضوع بسیار بجا است و لازم است دفترخانه های ثبت ازدواج به اطلاع رسانی این موضوع بپردازند چرا که شاید بسیاری از خانواده ها در این باره کمترین اطلاعی نداشته باشند.»
نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی به اقدام دیگر دستگاه قضایی اشاره می کند و می گوید: «یکی از موارد دیگری که مطرح شده بحث اخذ مالیات از مهریه های سنگین است، یعنی اگر مهریه ای بسیار سنگین باشد باید به آن مالیات تعلق بگیرد و زوجین در هنگام جاری شدن خطبه عقد مالیات مهریه را نیز بپردازند، که البته انتقادهایی به این طرح وارد است از اینکه وقتی هنوز مهریه ای از سوی زوجه مطالبه نشده چگونه می توان برایش مالیات تعیین کرد، که بررسی این موضوع نیز نیاز به تحقیق و پژوهش و کارکارشناسی شده دارد.»
● مهریه های دست نیافتنی
آمارهای موجود نشان می دهند که علت بسیاری از مراجعات زنان به دادگاه های خانواده را ازدواج مجدد مردان تشکیل می دهد.
«شهلا رضوانی نیا» کارشناس امور خانواده و وکیل دادگستری که وکالت بسیاری از پرونده های شکایت زوجین را بر عهده داشته درباره ازدواج مجدد مردان می گوید: «ازدواج مجدد به وسیله قوانین مدنی محدود شده و مردها نمی توانند هر زمان که خواستند مبادرت به ازدواج کنند بلکه تنها در شرایط خاصی که قانون آن را تعریف نموده می توانند ازدواج دوم داشته باشند. که البته اجازه همسر اول یا اجازه دادگاه از شروط اساسی آن می باشد.»
این وکیل دادگستری در امور خانواده عمده دلیل مراجعات زنان برای دریافت مهریه و نفقه را ازدواج مجدد همسرشان اعلام می کند و می گوید: «در کنار معضلات موجود، ازدواج مجدد آقایان نیز سبب شده که بسیاری از خانم ها یا درخواست طلاق نمایند و یا مهریه خود را به مرحله اجرا درآورند.»
وی به قابل دسترس بودن مهریه برای خانم ها اشاره می کند و می گوید: «طبق مواد قانونی باید مواردی به عنوان مهریه تعیین شود که قابل دسترسی باشد مانند سکه طلا، پول نقد، زمین، آپارتمان و... اما متاسفانه دیده شده که مهریه هایی مثل گل های نایاب و کمیاب، هوا، اعضای بدن انسان و حتی دیده شده که عروس خانم، دست و پا و چشم و قلب داماد را به عنوان مهریه تعیین کرده که این مهریه ها دست نیافتنی و ناممکن هستند، گرچه در این زمینه ها قوانین با صراحت حد و مرزی را مشخص نکرده اما نباید با تعیین چنین مهریه های غیرمعمولی زمینه رواج مهریه های نامتعارف را در جامعه گسترش دهیم.»
خانم رضوانی نیا رواج مهریه های سنگین را از موانع ازدواج، بالا رفتن سن ازدواج و روانه شدن جوان ها به سوی زندان می داند و می گوید: «شاید برایتان عجیب باشد چندی پیش پرونده شکایتی را در دست بررسی داشتم که مهریه دختر خانمی سه شاخه گل محمدی هر یک به وزن ۳ کیلوگرم طلای ۱۸ عیار بود، یا مهریه خانم دیگری ۵۰۰ سکه طلا و ۳۰۰ هزار دلار بود، که در این باره باید گفت این مسائل در زندگی زناشویی زوج های جوان بسیار مشکل ساز است.»
وی به عوامل گرایش جامعه به تعیین مهریه های نامتعارف اشاره می کند و می گوید: «در آسیب شناسی این معضل باید به دو عامل مهم اشاره کنم؛ یکی رواج سنت های غلط اجتماعی و دوم ناآگاهی خانواده ها و خصوصا زوج های جوان از قوانین جاری، با کمال تاسف در بسیاری از خانواده ها برای جلوگیری از کسر شأن و بالا بردن منزلت اجتماعی مهریه های سنگینی برای دختران خود تعیین می کنند، از طرفی هم مردان جوان نیز بدون در نظر گرفتن عواقب این مسئله و حتی بدون کمترین اطلاعی از نحوه اجرای قانون درباره مهریه، زیر بار مهریه های سنگین می روند، این در حالی است که به استناد ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی در صورتی که مرد محکوم به پرداخت مهریه شود، باید تا زمانی که مهریه را پرداخت نکرده در زندان باقی بماند.»
به گفته کارشناسان جامعه شناسی، مواردی که به تعادل زندگی اجتماعی انسان ها آسیب وارد کند و یا در مسیر تعادل قرار نگیرد، آسیب اجتماعی محسوب می شود، چرا که آسیب های اجتماعی سلامت جامعه را به خطر می اندازد و اجتماع و خانواده ها را از داشتن زندگی آرام، متین و عادلانه محروم می کند، با این حال مهریه های نامتعارف نیز که مرد از پرداخت آن عاجز است به نوعی آسیب اجتماعی محسوب می شود.
● ۹۱ درصد جوانان مخالف مهریه سنگین هستند
براساس نتایج نظرسنجی سازمان ملی جوانان بیش از ۹۱ درصد جوانان با این که مهریه سنگین تضمین کننده زندگی مشترک باشد مخالفت کرده اند.
این نظرسنجی که اردیبهشت ماه امسال در میان جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال انجام شده و براساس یافته های آن، نیمی از جوانان معتقدند که در جریان زندگی، مادیات اهمیت زیادی دارد اما ۷۲ درصد از آنان با اختصاص تشریفات به عنوان ضرورت مراسم ازدواج مخالف هستند.
بهترین محیط های همسرگزینی از دیدگاه جوانان، دانشگاه و محیط آموزش، اقوام و دوستان اعلام شده است و بیش از ۸۷ درصد از آنان به پذیرش نظر بزرگترها برای انتخاب همسر و ۴۰ درصد به ازدواج های سنتی اعتقاد دارند.
یافته های این نظرسنجی در ارتباط با معیارها و ملاک های ازدواج جوانان نشان می دهد که مهمترین ملاک جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال برای انتخاب همسر، اخلاق، صداقت، خانواده سالم، تناسب فرهنگی و متانت بوده است و در مقابل کمترین توجه این جامعه آماری در جریان انتخاب همسر به فامیل بودن و آشنایی و دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج اختصاص داشته است.
جامعه آماری این نظرسنجی بیشترین موانع ازدواج را اشتغال، مشکلات اقتصادی و مسکن اعلام و فرار از مسئولیت، تنوع طلبی و آزادیخواهی را از جمله دلایل عدم گرایش جوانان به ازدواج عنوان کرده اند.

ایرج نظافتی

منبع : روزنامه کیهان