تولید انرژی از منابع حاصل از فعالیت های آتشفشانی

غول های نفتی آمریكا از قیبل شورون تگزاكو (ChevronTexaco) و یونوكال (Unocal) دو دهه پیش كار اكتشاف منابع فوق العاده عظیم انرژی نهفته شده در دل آتشفشان های اندونزی را آغاز كردند. در آن زمان، دولت جاكارتا برای اولین بار درهای این بخش از انرژی خود را به روی سرمایه گذاران خارجی باز كرد.
مجمع الجزایر اندونزی متشكل از ۱۷۰۰۰ جزیره كوچك و بزرگ كه پل اتصال مناطق آتشفشانی جنوب شرق آسیا موسوم به «حلقه آتش آسیا- پاسیفیك» محسوب می شود، عملاً دارای بیشترین تعداد آتشفشان در جهان است. هم اینك برآورد می شود كه حدود ۵۰۰ كوه آتشفشان در اندونزی وجود داشته باشد كه ۱۲۸تای آنها هنوز فعال هستند؛ ضمن اینكه نام ۶۵ تای آنها در فهرست «آتشفشان های خطرناك» ثبت شده است.
اما چیزی كه در این میان بیش از همه جلب نظر می كند، تلالو این واقعیت مهم است كه: وجود این تعداد آتشفشان ]اعم از فعال و غیرفعال[ باعث شده است تا اندونزی به عنوان تنها كشور بزرگی در جهان مطرح شود كه قادر است ۱۰۰ درصد برق مورد نیاز خود را از ذخایر پاكیزه و بی پایان «انرژی زمین گرمایی» (Geothermal Energy) استحصال كند. با این حال، پس از گذشت ۲۰ سال از زمان تصویب قوانین احیا كننده و آغاز مراحل اكتشافی، امروزه فقط چند نیروگاه كوچك زمین گرمایی در اندونزی به چشم می خورد كه یكی از آنها نیروگاهی است كه با سرمایه گذاری مستقیم یكی از شركت های معین غول «شورون تگزاكو» به نام «آموسیس اندونزی» (Amoseas Indonesia Inc) احداث و راه اندازی شده است.
وضعیت نه چندان مناسب موجود به تدریج در حال تغییر كردن است.
ژوئن گذشته، دولت اندونزی مفاد «پروتكل كیوتو» را كه یك معاهده بین المللی با هدف كاستن از شتاب فعلی گرم شدن زمین است، رسماً به تصویب رساند و با این كار خود شرایط لازم را برای بهره مند شدن از میلیون ها دلار كمك اقتصادی در قالب اعتبارات و سوبسیدهای مالی برای انجام پروژه های متعدد با هدف كاهش انتشار گازهای گلخانه ای فراهم كرد. «آموسیس» درخواست حدود ۵ میلیون دلار كمك اعتباری را به دولت اندونزی ارائه كرده است كه در صورت دریافت مبلغ یاد شده خواهد توانست طرح ۱۰۰ میلیون دلاری توسعه فعالیت های پیشین خود را در محدوده آتشفشان درجات (Darajat) در جاوه غربی به مورد اجرا گذارد، و توان تولیدی نیروگاه فعال در آن منطقه را به بیش از دو برابر میزان كنونی و تا سطح ۳۳۰ مگاوات برق افزایش دهد؛ این میزان برق (در صورت تحقق) برای رفع نیاز یك شهر متوسط به توان الكتریكی كافی خواهد بود. البته این كار، به رغم ابعاد وسیع اجرایی آن، كار چندان بزرگی نخواهد بود، اما در عین حال، گامی عملی به سوی احیای طرح های اصیل نیروگاهی در زمینه «انرژی زمین گرمایی» در اندونزی محسوب خواهد شد.
اكنون و به فاصله هفت سال پس از بروز بحران اقتصادی ویران كننده در آسیا كه تأثیر مستقیمی بر روند اجرایی طرح تاسیس ۱۱ نیروگاه زمین گرمایی در اندونزی با هدف تولید ۳۴۱۷ مگاوات برق داشت و آن را به طور كامل نابود كرد. به نظر می رسد كه مقامات حكومتی بلندپایه این كشور از جمله خانم «مگاواتی سوكارنوپوتری» رئیس جمهور پیشین اندونزی نهایتاً انجام تغییراتی را در نوع نگاه عمومی به این قضیه لازم دانسته اند.
بهره برداری از توان حرارتی نهفته در اندرون یك آتشفشان دربردارنده مراحلی از قبیل حفر چاه های عمیق با هدف دستیابی به بخارات آب داغی است كه بر اثر جابه جایی مواد مذاب در اعماق زمین ایجاد می شود؛ خطرپذیری یا ریسك این قبیل طرح ها نسبتاً بالا و دوره بازگشت سرمایه آنها نیز طولانی است. وقتی بحران اقتصادی سال ۱۹۹۷ موجبات سرنگونی حكومت دیكتاتوری «سوهارتو» رئیس جمهور اسبق اندونزی را فراهم ساخت و اقتصاد این كشور را در گرداب عظیمی فرو برد، ۷ طرح از مجموع ۱۱ طرح مقاطعه ای برنامه ریزی شده به حالت تعلیق درآمد. با وجود این، هم اكنون، چند تا از طرح های یازده گانه مذكور و در رأس آنها طرح نیروگاه زمین گرمایی «آموسیس» در دست بازسازی و احیا قرار دارند.
كمپانی های چند ملیتی نسبت به راه و روشی كه «سوهارتو» در اقتصاد اندونزی برگزیده بود ایرادات و انتقادات فراوانی داشتند كه برخی از آنها طی سالیان بعد مرتفع شد. تصویب یك قانون جدید در سال ۲۰۰۱ برای همیشه به «لزوم شراكت طرف های سرمایه گذار با شركت نفت دولتی (Partamina) در زمینه اكتشاف منابع زمین گرمایی» پایان داد. طی دوران حاكمیت سوهارتو، دولت اندونزی همچنین مجریان و توسعه دهندگان طرح های ژئوترمال را مجبور می ساخت تا حتماً یك شریك اندونزیایی را برای همكاری با خود برگزینند كه این امر غالباً به معنای همكاری با یكی از پسران دیكتاتور به نام «تامی» بود.
هم اكنون، «تامی» به جرم طرح ریزی توطئه قتل یك قاضی در زندان به سر می برد، اما قانون شراكتی یاد شده همچنان به قوت خود باقی است. ضمناً، روند پرداخت سوبسیدهای دولتی به برخی شركت های خاص به منظور تسهیل شرایط آنها در مناقصه های عمومی باعث ایجاد سوءظن شدید نسبت به عملكرد مقامات حكومتی شده است. همانطوری كه «امیل سلیم» وزیر پیشین محیط زیست اندونزی هشدار می دهد، «تا وقتی كه این قبیل تبعیض ها و جانبداری ها به طور كامل از جامعه سنتی اندونزی رخت برنبندند، هیچ تغییر عمده ای در وضعیت بهره برداری از منابع انرژی زمین گرمایی رخ نخواهد داد.»
«آموسیس» در سال ۱۹۸۴ قراردادی را با شركت نفت دولتی اندونزی به منظور احداث یك نیروگاه زمین گرمایی در محدوده آتشفشان «درجات» منعقد كرد، اما جالب اینجاست كه هنوز موفق به جبران هزینه سرمایه گذاری اولیه خویش نشده است. مقامات این شركت می گویند كه اجرای طرح های بعدی «آموسیس» در گرو دریافت اعتبارات لازم در چارچوب «معاهده كیوتو» است؛ نیروگاه های زمین گرمایی در مقایسه با نیروگاه هایی كه از زغال سنگ به عنوان سوخت خام اولیه استفاده می كنند ۱۸۰۰ بار و در مقایسه با نیروگاه های نفت- سوز ۱۶۰۰ بار كمتر دی اكسید كربن تولید می كنند.
اكنون، بار دیگر، به نظر می رسد كه بوروكراسی حاكم بر سیستم اداری اندونزی در حال به تعویق انداختن طرح های توسعه ای در زمینه نیروگاه های زمین گرمایی است؛ اندونزی تازه باید آژانسی را به منظور برطرف ساختن موانع اجرایی بر سر راه توسعه این قبیل نیروگاه ها تأسیس كند، همچنان كه سازمان ملل متحد باید سیستمی را به منظور تخصیص اعتبارات لازم برای اجرای طرح های دارای توجیه اقتصادی در اندونزی راه اندازی نماید. شاید سال ها یا حتی دهه ها به طول بیانجامد كه كشوری همچون اندونزی بتواند از سد موانع موجود عبور كرده و انرژی لازم را از منابع حاصل از فعالیت آتشفشان های متعددش استحصال كند.

نوشته: پیتر یانسن
ترجمه: علی عبدالمحمدی