زنان و نهضت حسینی

كوثر زلال "عاشورا" در متن زندگی شیعه و در عمق باورهای پاك او جریان داشته و در طول چهارده قرن سیراب كننده جانها بوده است.
اینك نیز عاشورا پرگاری است كه عشق را ترسیم می‏كند و كانونی است كه ارزش‌ها، احساس‌ها، عاطفه‏ها، خردها و اراده‏ها برگردش می‏چرخند.
بی‏شك، محتوا، انگیزه‏ها، اهداف و درسهای آن، حماسه عظیم فرهنگی ناب و الهام بخش را تشكیل می‏دهد. از اینرو در حوزه وسیع تشییع و دلباختگان اهل بیت، پیروان عترت همه با "فرهنگ عاشورا" زیسته‏اند و برای آن جان باخته‏اند. آنان در آغاز تولد كام نوزاد را با تربت سیدالشهدا(ع) و آب فرات بر می‏دارند و هنگام خاكسپاری، تربت كربلا را با میت همراه می‏كنند.آنان از روز ولادت تا هنگامه مرگ به حسین بن‏علی(ع) عشق می‏ورزند و برای شهادتش اشك می‏ریزند و این مهر مقدس، با شیر وارد جان می‏شود و از جان به در نمی‏رود.
عاشورا از دیرباز تجلی‏گر روز درگیری حق و باطل و روز فداكاری و جانبازی در راه دین و عقیده، شناخته شده است. حسین(ع) در این روز با یارانی اندك ولی با ایمان و صلابت و عزتی بزرگ و شكوهمند، با سپاه سنگدل و بی‏دین حكومت ستم یزیدی به مقابله برخاست و كربلا را به صحنه همیشه زنده عشق خدایی و آزادگی مبدّل ساخت.
عاشورا اگر چه یك روز بود، اما دامنه تأثیر آن تا ابدیت كشیده شد و چنان در عمق دلها اثر گذاشته است كه همه ساله دهه محرم و به ویژه روز عاشورا، اوج عشق و اخلاص نسبت به معلّم حرّیّت و اسوه جهاد و شهادت، حسین بن‏علی(ع) می‏گردد و حتی غیر شیعیان نیز در مقابل عظمت آن آزادمردان سر تعظیم فرود می‏آورند.
عاشورا نشان دهنده معنای "حسین مِنّی و اَنَا مِن حسین" بود كه دین رسول خدا با خون سید الشهدا آبیاری شد و به تعبیر امام خمینی(ره) عاشورا، قیام عدالت خواهان با عددی قلیل و ایمان و عشقی بزرگ در مقابل ستمگران كاخ‏نشین و مستكبران غارتگر بود.۱ و اگر عاشورا نبود، منطق جاهلیت ابوسفیانیان كه می‏خواستند قلم سرخ بر وحی و كتاب بكشند و یزید، یادگار عصر تاریك بت‏پرستی كه به گمان خود با كشتن و به شهادت كشیدن فرزندان وحی امید داشت اساس اسلام را بر چیند و با صراحت و اعلام "لا خبرٌ جاءَ وَ لا وَحیٌ نَزَل" بنیاد حكومت الهی را بر كند نمی‏دانستیم بر سر قرآن كریم و اسلام عزیز چه می‏آمد.۲
حماسه عاشورا را زنان و مردانی ساختند كه مرگ سرخ و شهادت را بر زندگی ذلّت‏بار ترجیح دادند تا گلواژه آزادی و آزادگی همواره در تاریخ سبز بماند.
در این حماسه خونین بیشتر به نقش آفرین مردان و یارانی كه در ركاب حضرت به فوز عظیم شهادت نایل شدند توجه شده است و نقش زنان كمتر مورد توجه بوده است. تنها در حماسه عاشورا از اسوه صبر و مقاومت زینب كبری (س) و نقش وی در پیام رسانی صحبت شده است و نقش دیگر زنان حماسه شعور و شرف و آزادگی مورد غفلت واقع شده است، از این رو در این مقاله به معرفی اجمالی زنان حماسه‏ساز در نهضت عاشورا می‏پردازیم.
بدون تردید در طول تاریخ اسلام و به ویژه تشییع زنان از سهم بسزایی برخوردار بوده‏اند و عاشورا نیز برهه‏ای از همین تاریخ سراسر صبر و ایثار و مقاومت و خودآگاهی است. زنان مسلمانان از بدو تولّد اسلام به جهانیان نشان دادند كه از آگاهی و شناخت و شعور برخوردارند و بر خلاف آنچه سردمداران دفاع حقوق زن می‏پندارند، زن مسلمان نه عروسك حرمسرا و نه موجودی به دور از واقعیّتها و مسایل اجتماعی و سیاسی و نظامی است و تاریخ عاشورا بیانگر این واقعیّت است، چنانكه زمانی كه افرادی چون عمر سعد در انتخاب صراط مستقیم راه را گم كردند و افرادی چون زهیر بن قین كه در یاری امام دچار تردید شده بودند، زنانی چون دلهم ( همسر زهیر ) شوهرش را به یاری امامش دعوت كرد و او را از تنگنای امتحان سرفراز بیرون آورد. نیز زنانی چون ام وهب و بانوی غیریه قاسطیه كه شجاعت در ركابشان مردانگی آموخت.
در حقیقت نقش زنان در حماسه عاشورا همچون خود عاشورا جاوید خواهد ماند و آنان برای همیشه تاریخ بر بار شیعه بهترین الگوی ایمان و ایثار و اخلاص و فداكاری خواهند بود.
كوثر زلال "عاشورا" در متن زندگی شیعه و در عمق باورهای پاك او جریان داشته و در طول چهارده قرن سیراب كننده جانها بوده است.
●زنان در عاشورا
نقش زنان در حادثه خونبار عاشورا از ابعاد گوناگونی برخوردار است كه به بعضی از آنها اشاره می‏شود:
۱ـ مشاركت در جهاد
شركت در جبهه پیكار و همدلی با نهضت مردانه امام حسین(ع) و مشاركت در ابعاد مختلف آن، از جلوه‏های این حضور است. از همكاری طوعه در كوفه با نهضت مسلم و همراهی همسران برخی از شهدای كربلا گرفته تا اعتراض و انتقاد برخی همسران سپاه كوفه به جنایتهای شوهرانشان مثل خولی نمونه‏هایی از این دست است.
۲ـ آموزش صبر
روحیه مقاومت و تحمل زنان در مقابل شهادت مردان اسلام در كربلا از درسهای نهضت عاشورا بود كه اوج این صبوری در رفتار زینب كبری(س) جلوه‏گر شد. آموزش صبر و مقاومت حماسه عاشورا در زنان آگاه و مبارز متجلی شده و در طول جنگ تحمیلی زنان مبارز و فداكار انقلاب اسلامی ایران نشان دادند كه آموزش صبر و مقاومت را از شیر زنان كربلا به خوبی آموخته‏اند.
۳ـ پیام رسانی
افشاگری جنایات یزیدیان چه در سفر اسارت و چه پس از بازگشت به مدینه، به معنای پاسداری از خون شهدا بود. افشاگری بانوان به دو صورت، خطبه و گفتگوهای پراكنده صورت پذیرفت، و اگر پیام رسانی زینب كبری(س) و بقیه زنان نبود، امروز حماسه عاشورا به این روشنی برای شیعه تجلی نمی‏كرد و چه بسا آن واقعه عظیم عقیم می‏ماند.
۴ـ روحیه بخشی
یكی از مسایل مهمی كه در هر جنگی مورد توجه بوده است، روحیه جنگاوران است و زنان این مهم را بر عهده داشتند چه در جنگهای صدر اسلام و چه در جنگهای دیگر.
زنان اهل بیت، با آنكه اسیر بودند و لباسها و خیمه‏هایشان غارت شده بود و با وضع نامطلوب در معرض دید تماشاچیان بودند، اما اعتراض‏كنان، بر حفظ عفاف تاكید می‏ورزیدند.
در كربلا نیز حضور تشویق‏آمیز زنان در جبهه به رزمندگان روحیه می‏بخشید و همسران و مادران شهدا آنها راتشویق به یاری امام معصوم می‏كردند، مانند ام وهب كه خودش وارد میدان شد و با سر جگرگوشه‏اش یكی از یزیدیان را به هلاكت رساند و این روحیه بخشی بعد از چهارده قرن در هشت سال مقاومت جنگ ایران علیه كفر باعث شد كه زنان ایرانی درسی را كه از زینب(س) و زنان عاشورا گرفته بودند، به نحو احسن باز پس دهند.
۵ـ پرستاری
رسیدگی به بیماران و مداوای مجروحان از دیگر نقشهای زنان در جبهه‏ها، از جمله در حماسه عاشورا است.نقش پرستاری و مراقبت حضرت زینب (س) از امام سجاد(ع) یكی از این نمونه‏هاست.
۶ـ مدیریت
بروز صحنه‏های دشوار و بحرانی، استعدادهای افراد را شكوفا می‏سازد. نقش حضرت زینب (س) در نهضت عاشورا و سرپرستی كاروان اسرا، درس مدیریت در شرایط بحران را می‏آموزد. وی مجموعه بازمانده را در راستای اهداف نهضت، هدایت كرد و با هر اقدام، خنثی كننده نتایج عاشورا از سوی دشمن مقابله كرد و نقشه‏های آنان را خنثی ساخت.
۷ـ حفظ ارزش‌ها
درس دیگر زنان قهرمان در كربلا، حفظ ارزشهای دینی و اعتراض به هتك حرمت خاندان نبوت و رعایت عفاف و حجاب در برابر چشمهای آلوده بود. زنان اهل بیت، با آنكه اسیر بودند و لباسها و خیمه‏هایشان غارت شده بود و با وضع نامطلوب در معرض دید تماشاچیان بودند، اما اعتراض‏كنان، بر حفظ عفاف تاكید می‏ورزیدند. ام كلثوم در كوفه فریاد كشید كه آیا شرم نمی‏كنید برای تماشای اهل بیت پیامبر جمع شده‏اید؟ وقتی هم در كوفه در خانه‏ای بازداشت بودند، زینب اجازه نداد جز كنیزان وارد آن خانه شوند. در سخنرانی خود در كاخ یزید نیز به گرداندن، شهر به شهربانوان،اعتراض كرد و فرمود: "آمِنَ الْعَدلِ یَابْنَ الطُّلقاء تَخْد یركَ حَرائِرُكَ وَ اِمائَكَ وَ سَوْقَكَ بَناتِ رسولِ اللّه سَبایا قَدْ هَتَكّتَ ستُورَهُنَّ وَ اَبْدَیتَ وُجُوهُهنَّ یَحِدّوبهنَّ الاعداء من بلد الی بلد و یَستَشْرِفْهُنَّ اَهْلَ المَناهِلِ وَ المَكاتِلِ و یَتَصَفّحُ وُجُوهُهنَّ الْقریبَ وَ البَعیدَ وَ الغائِبَ وَ الشَّهیدَ"(۳)
ای پسر آزاد شده، آیا در پشت پرده قرار دادن زنان و كنیزان خود و جلو انداختن دختران رسول خدا به صورت اسیر از عدل است. تو پرده آنان را دریدی، چهره‏هایشان را آشكار ساختی، از شهری به شهری می‏رانی، رهگذران و بام‏نشینهابه تماشایشان می‏ایستند و آشنا و بیگانه و حاضر و غایب به سیمای آنان خیره می‏شوند.
۸ـ تغییر ماهیت اسارت
آنان اسارت را به آزادی تبدیل كردند و در قالب اسارت، به اسیران واقعی درس حریت و آزادگی دادند و مفهوم اسیر در اذهان را به گونه‏ای دیگر تغییر دادند.
۹ـ عمق بخشیدن به بعد عاطفی و تراژدیك كربلا
گریه‏ها، شیونها، عزاداری بر شهدا و تحریك عواطف مردم به ماجرای كربلا عمق بخشید و بر احساسات تأثیر گذاشت و از این رهگذار ماندگارتر شد.

پاورقیها:
۱ - صحیفه نور. ج ۹. ص ۵۷
۲ - همان. ج ۱۴. ص ۲۶۵ ، عوالم (امام حسین) ص ۳ و ۴ ، حیاهٔ الامام الحسین، ج ۳، ص ۳۷۸.
منبع:نشریه فرهنگ كوثر ، شماره ۱۴

نویسنده:مرضیه مشكوری

منبع : خبرگزاری فارس