دستم را بگیر تا در راه پاکی قدم بگذاریم

می گویند، خانه خورشید در محل دروازه‌غار شوش است، شوش نامش هم برایم کمی ناآشناست، ولی باید بروم، چاره‌ای ندارم!.
با مترو تا ایستگاه شوش آمدم ولی بعد از آن پیدا کردن مرکز گذری کاهش آسیب اعتیاد زنان کمی سخت به نظر می‌رسید، محله‌ای قدیمی که بوی کهنگی از در و دیوارش می‌بارید، از نظر ظاهری هم انگار نه انگار که در تهران هستی بلکه در شهری از قرون گذشته قدم می‌زنی، خیابان‌های پیچ در پیچ و تنگ که هر رهگذر نا آشنایی را برای یافتن راه و مسیر درست گیج می‌کند، جوی‌های کنار خیابان که نگو و نپرس مملو از آشغال و آب گندیده است، انگار که کسی هم یادش نیست این محله هم بخشی از تهران پایتخت ایران است، بالاخره با هر زحمتی که بود خانه خورشید رو پیدا کردم، پلاک ۲۵ خیابان شهید معروف‌خانی، تابلوی جالبی بر درش نصب شده بود، «مرکز گذر کاهش آسیب اعتیاد زنان خانه خورشید تحت نظارت سازمان بهزیستی» صدای همهمه از در ورودی هم شنیده می‌شد، کسی متوجه ورود ما نشد، خانمی میانسال در دفتر را تمیز می‌کرد و دیگری مشغول کپی گرفتن بود، خانمی باحوصله راهنمایی می‌کرد عزیزم اینطوری کپی بگیر، بالاخره مدیر مرکز ما را با خوشرویی پذیرفت.
لیلا ارشد، مددکار اجتماعی و مدیر خانه خورشید که ۳۰ سال سابقه مددکاری اجتماعی دارد، هدف از راه اندازی خانه خورشد را کاهش آسیب‌های فردی و اجتماعی مواد مخدر و روابط پر خطر متعدد برای زنان و کودکان زیر ۱۸ سال آنها عنوان کرد و گفت: خانه خورشید اولین DIC مرکز گذری کاهش اعتیاد زنان است که از بهمن ماه سال ۱۳۸۵ فعالیتش را در منطقه دروازه غار آغاز کرده است، برای دستیابی به این هدف مراجعین خدمات بهداشتی درمانی و حمایتی به صورت رایگان توسط پزشکان، روانشناسان، مددکاران و نیز گروهی از زنان بهبود یافته که خود سابقه مصرف مواد مخدر را داشته‌اند به صورت رایگان ارائه می‌شود.وی افزود: فعالیت‌های خانه خورشید توسط سازمان بهزیستی و نیز دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مورد ارزشیابی و پایش قرار می‌گیرد.تاسیس چنین مراکزی برای پیشگیری از شیوع بیماری‌هایی نظیر ایدز و هپاتیت و کاهش آسیب‌های فردی و اجتماعی ضرورتی اجتناب ناپذیر است؛ با توجه به اینکه درصد ابتلای زنان به بیماری اعتیاد روز به روز رو به افزایش است.
این مددکار اجتماعی علت تاسیس مرکز گذری کاهش آسیب در محله دروازه‌غار شوش را این گونه توصیف کرد: محله شوش از جمله محله‌های آسیب‌زاست و تا محل زندگی مددجویان فاصله چند دقیقه‌ای دارد، بنابراین در ایاب و ذهاب آنها مشکلی ایجاد نمی‌کند و در تشویق آنان برای مراجعه بعدی موثر است از این رو برای ارائه خدمات بهتر و سریع‌تر ما این محل را انتخاب کردیم.ارشد در پاسخ به این سوال که خدماتی که خانه خورشید به زنان معتاد می‌دهد اصولا با چه هدفی صورت می‌گیرد و چه مواردی را شامل می‌شود، گفت: هدف کلی ما کاهش آسیب اجتماعی و فردی مواد مخدر و پیشگیری از بیماری‌هایی نظیر هپاتیت و ایدز است و ارتباطی که به نوعی مربوط به اعتیاد زنان مثل رفتار‌های پر خطری که برای هزینه‌های مواد شان می‌توانند داشته باشند یا رفتارهایی که منجر به اقامت و حضور آنان در زندان یا مراکزی باشد که هزینه فراوانی برای دولت دارد، مراکزی مانند خانه خورشید خدماتی را به زنان ارائه می‌دهد مثل مشاوره، مددکاری و روانشناسی.وی افزود: مراجعین به ما ابتدا پرسشنامه‌ای را پر می‌کنند و بعد آنها را به پزشک ارجاع می‌دهیم برای اینکه روی مصرف داروی متادون که جایگزین مواد مخدر است قرار بگیرند، بنابراین پرونده‌ای از سوی پزشک برایش تشکیل می‌شود و شخص معتاد می‌تواند روزانه برای دریافت متادون به ما مراجعه کند.ارشد در خصوص محاسن مصرف متادون گفت: متادون می‌تواند جایگزین خوبی برای مواد مخدر باشد و حسن خوبی در کنترل آسیب‌ها دارد، کسانی که برای دریافت متادون به ما مراجعه می‌کنند و متادون می‌خورند برای دولت قابل شناسایی هستند، در حالی که وقتی آنها در جامعه پراکنده هستند ما هیچ ارزیابی از تعداد آنها نداریم، از طرف دیگر داروی متادون در آزمایشگاه‌ها و لابراتوراها ساخته می‌شود و پزشکان می‌دانند که چه خصوصیاتی دارد در حالی که مواد مخدری که در بازار تهیه می‌شود در زیر پله‌ها و مکان‌های غیر بهداشتی و با افزودنی‌های بسیار خطرناک ساخته می‌شود و خطرات بسیاری را برای
مصرف کنندگان در پی دارد.این مددکار اجتماعی در ادامه یادآور شد: ویژگی دیگر متادون این است که زنی که متادون مصرف می‌کند دیگر نگران مسائل مالی به‌دست آوردن درآمدی برای خرید مواد مخدر نیست، چون ما همه خدمات را رایگان در اختیارش قرار می‌دهیم بنابراین دیگر نگران نیست از چه راهی کیف‌زنی، قاپ‌زنی و جیب‌بری کند تا هزینه موادش را تامین کند.
البته جامعه ما نیازمند ایجاد خانه‌های خورشید دیگری هم هست تا زنان آسیب دیده از اعتیاد و فاقد سرپناه بتوانند با مراجعه به آنجا خود را بازیابند چرا که آموزش‌های گوناگون در حین مراجعه به این مراکز و رفع نیاز آنان می‌تواند آنها را برای بازگشت به جامعه و نیز سلامت از دست رفته کمک کند. برگزاری کلاس‌های آموزشی از جمله بهداشت فردی در خانه خورشید می‌تواند ضریب کاهش آسیب را بالا ببرد چرا که فرد در اینجا یاد می‌گیرد چگونه از خودش مراقبت کند و بیماری را انتقال ندهد ودر عین حال یاد می‌گیرد که از کسی بیماری نگیرد.
مدیر مرکز خورشید آمد ورفت زنان معتاد به این مرکز را در تشویق آنها به ترک اعتیاد اثر گذار دانست و گفت: افرادی که به خانه خورشید مراجعه می‌کنند با دیدن افرادی که تجربه مواد مخدر داشته‌اند و بعد از بهبودی به عنوان فردی سالم در مرکز خدمت می‌کنند، الگوی خوبی برای آنها ترسیم می‌کند و عملا مورد تشویق قرار می‌گیرند که شرایط خودشان را بهتر کنند البته اگر تمایل داشته باشند ما آنها را به گروه‌های «ان‌ای» ارجاع می‌دهیم.ارشد افزود: در منطقه شوش مرکز ان‌ای و خانه‌های بهبودی زنان را
راه اندازی کردیم تا زنان معتاد با مراجعه به آنجا تحت آموزش‌های لازم قرار گیرند و با مشاوره‌های فردی و گروهی گرفتن برای باز یافتن سلامتی خود گام بر دارند.
ارشد در خصوص تعداد مراجعین به خانه خورشید و میانگین سنی زنان معتاد گفت: روزانه بیش از ۹۰ زن معتاد و ۱۵ الی ۱۶ بچه به ما مراجعه می‌کنند و ما به آنها خدمات می‌دهیم، این خدمات متادون، غذای گرم، لباس، لوازم بهداشتی که شامل صابون، شامپو گال و شپش.. کمک هزینه زندگی، آموزش، مشاوره و درمان را شامل می‌شود، البته میانگین سنی این زنان بین ۳۰ تا ۳۵ سال است.البته ارتقای کیفی زندگی زنان مصرف کننده مواد و دارای رفتارهای پر خطر و زنان فاقد سرپناه ضرورتی اجتناب ناپذیر برای دولت‌هاست، از این رو ایجاد زمینه برای بازگشت به خانواده و جامعه در
مصرف کنندگان بی‌خانمان و دارای رفتارهای پر خطر امری ضروری است، چرا که کاهش عوارض ناشی از مصرف مواد در معتادان دارای رفتار پر خطر و تلاش برای پیشگیری از شیوع بیماری‌های عفونی مرتبط با مصرف مواد جز با همکاری نهادها و سازمان‌های حمایتی امکان پذیر نمی‌باشد. ارشد در پاسخ به این سوال که خانه خورشید با چه هدفی مشاوره فردی به زنان معتاد می‌دهد، گفت: من مشاوره وی‌سی‌تی به آنان می‌دهم تا تشویقشان کنم که آزمایش ایدز بدهند، حتی برای تشویق آنها از زنانی که اچ‌ای وی داشتند و زندگی عادی دارند دعوت کردم برای آنها صحبت کند، بنابراین با این کار ما می‌توانیم بیماری را بشناسیم و مراقبت بیشتری کنیم تا دیر‌تر به فاز آخر بیماری برسند، جلسات مشاوره‌های گروهی روان درمانی و فردی بهبود یافته‌های ما با این زنان معتاد با این رویکرد صورت می‌گیرد که آنان ببینند زنانی که با آنها تجربه مشترکی داشتند الان در شرایط بهتری هستند. البته تشویق ما بر این است که حداقل روی مصرف متادون بمانند.این مددکار اجتماعی ارتقای کیفیت زندگی زنان مصرف کننده مواد را هدف اصلی مشاوره برشمرد و افزود: خیلی از این زنان فاقد
سر پناه هستند و می‌توانند رفتارهای پر خطری داشته باشند ما می‌خواهیم کمکشان کنیم که به خانواده برگردند، مشکلاتی که این زنان دارند مشکل خودشان به تنهایی نیست.
ارشد اضافه کرد: شما می‌دانید که آسیب‌های اجتماعی یک چرخه است و به نوعی به بقیه افراد خانواده مرتبط می‌شود، بنابراین با توجه به اینکه ما مرکز گذری کاهش آسیب اجتماعی هستیم وقتی آنها به ما می‌گویند دیشب به خاطر اینکه همسرم مواد مصرف می‌کرد نتوانستم تا صبح بخوابم به خاطر اینکه وسوسه می‌شدم، من از آنها خواستم که همسرانشان را بیاورند، وقتی آنها علاقه‌مندند که به آنها کمک کنم من با آنها مصاحبه انگیزشی انجام می‌دهم و آنها را تشویق می‌کنم ولی متاسفانه مراکز گذری کاهش آسیب‌های اعتیاد مردان فقط به کارتن‌خواب‌ها و معتادان تزریقی خدمات می‌دهد، خیلی سخت است که همراه
مراجعین مان آنها را بپذیرند و به آنها کمک کند که روی متادون بمانند، چون مساله اعتیاد در آن خانواده نمی‌تواند برای یک نفر باشد، شما نمی‌توانید اقداماتی انجام دهید که برای یک نفر جواب بدهد، باید یک کار خانواده درمانی سیستمی برای همه خانواده باشد، تا بهتر جواب دهد.شناسنامه سند هویت یک فرد است و نداشتن آن عواقبی را برای فرد به همراه دارد، بیشتر زنان معتاد فاقد شناسنامه هستند از این رو مراکز حمایتی دولتی هم از دادن خدمات به این افراد معذورند، بنابراین اگر بخواهیم آسیب‌های اجتماعی را به حداقل برسانیم باید فکری هم به حال شناسنامه این افراد و کودکانشان کنیم چرا که این زنان هم بخشی از جامعه را تشکیل می‌دهند که نمی‌شود آنها را از نظر دور داشت.لیلا ارشد اکثر زنان مراجعه کننده به خانه خورشید را فاقد شناسنامه دانست و گفت:مشکل عمده زنان معتاد نداشتن شناسنامه است و به دلیل نداشتن شناسنامه امکان دریافت کمک و خدمات از کمیته امداد امام خمینی برایمان خیلی محدود است، برای اینکه وقتی کسی شناسنامه نداشته باشد، آنها حمایت نمی‌کنند حتی اگر سرپرست خانواده باشد، خود سازمان بهزیستی هم می‌گوید به زنی که فاقد شناسنامه است نمی‌تواند کمک کند.این مددکار اجتماعی در پاسخ به این سوال که علت نداشتن شناسنامه این زنان چیست، گفت:یا شناسنامه را فروختند یا گم کردند و یا گرو گذاشتن و الان نمی‌توانند شناسنامه بگیرند، البته بچه‌های حاصل از ارتباطات زنان معتاد هم فاقد شناسنامه‌اند، وقتی به آنها می‌گویی برای بچه شناسنامه بگیر، می‌گوید من شناسنامه ندارم، البته ثبت احوال تا شناسنامه مادر نباشد به کودک شناسنامه نمی‌دهد، بنابراین یک پروسه خیلی طولانی و نفسگیر باید طی شود تا ما بتوانیم برای اینها شناسنامه بگیریم. وی امکان دسترسی دولت به مصرف‌کنندگان عمده را از محاسن مراکزی مثل خانه‌های خورشید برشمرد و تاکید کرد: دولت از طریق این مراکز می‌تواند اینها را بشناسد و نیازهایشان را شناسایی کند و به آنها خدمات ارائه دهد، این زنان مشکلات متعددی دارند، بچه‌های این زنان بیماری دارند، مدرسه نمی‌روند به دلیل اینکه شناسنامه ندارند. این مددکار اجتماعی در مورد شناسنامه به مورد جالبی اشاره کرد وگفت: یک خانم و آقا که از شهرستان با هم فرار کردند وهر دو تا فاقد شناسنامه‌اند و به نظر ازدواج کردند و خانم هم باردار است، بچه‌ای هم که قرار است به دنیا بیاد، شناسنامه ندارد، این زن برای شناسنامه به پدرش مراجعه کرده و پدرش گفت اگر ۸۰۰ هزار تومان پول به من بدی شناسنامه به تو می‌دهم، چطوری خانمی که برای امرار معاش خودش و شوهرش تو خیابون کبریت و فال می‌فروشه می‌تونه این پول را برای پدرش جور کنه، به‌طور کلی اکثر اینها خانواده منسجمی ندارند و خانواده‌ها هم درگیر اعتیادند.لیلا ارشد که خانه خورشید را تحت نظارت سازمان بهزیستی اداره می‌کند، می‌گوید: در اساسنامه ما قرار بود که بهزیستی بخشی اعظمی از بودجه را تامین کند ولی الان حدود ۷ ماه است که ما هیچ کمکی از بهزیستی دریافت نکردیم، خانه خورشید نیازمند حمایت‌های قانونی و بین بخشی است.این مددکار اجتماعی در پاسخ به این سوال که آیا تا الان کمیته امداد حمایتی از خانه خورشید کرده یا نه و نیز آِیا نهاد وسازمان‌هایی هم به این مرکز کمک کرده است، گفت: نه تا الان ما کمکی از کمیته امداد دریافت نکرده‌ایم، اما شهرداری و شورایاری محله خیلی از ما حمایت کردند، به هر حال آنها هم محدودیت‌های خود را دارند.داشتن سرپناه و خانه از نیازهای ضروری انسان است از این رو باید توجه داشت نداشتن آنچه اثرات زیانباری را به پیکره اجتماع می‌تواند وارد کند، از آنجا که زنان آسیب پذیر‌تر از مردان هستند نداشتن سر پناه و حریم امن برای آنان چه خطرات و عواقبی را نه تنها به خود آنان بلکه به اجتماع می‌تواند وارد کند، برنامه ریزی دولت برای حمایت از اقشار آسیب پذیر می‌تواند در کاهش ناهنجاری‌های اجتماعی علی الخصوص برای زنان اثرگذار باشد.لیلا ارشد، سرپناه را نیاز اساسی زنان آسیب دیده از اعتیاد عنوان کرد و گفت:یکی از اقدامات اساسی که دولت باید آن را در راس کارهای خود قرار دهد، ایجاد سر پناه برای زنان خود سرپرست و فاقد شرایط است، اینها اگر امروز ۱۹ نفرند فردا صبح می‌تواند ۲۱ باشند، اکثر اینها یا جایی ندارند اگر هم دارند زیر پله‌ای است که برای آن شبی ۳ هزار تومان پول پرداخت می‌کنند، بنابراین اگر نتواند پولی برای صاحب خانه تهیه کند فردا صبح می‌تواند این سر پناه را نداشته باشد، بر این اساس دولت باید حداقل امکانی را برای سر پناه این زنان فراهم کند.
شما گفتید که بهزیستی ۷ ماه است که به شما بودجه‌ای نداده است، چگونه هزینه‌های مرکز را تامین کردید؟ من متاسفانه خودم و خانواده‌ام حمایتم کردند برای اینکه بتوانم اینجا را نگه دارم البته خیرین هم به من کمک کردند ولی بیشتر کمک شان به صورت مواد غذایی خشک بود، چون اینجا روزی ۱۰۰ نفر را غذای گرم می‌دهیم.
برای متادون و هزینه‌های موسسه ماهی چقدر هزینه می‌کنید؟
برای خرید متادون ماهی ۶۰۰ هزار تومان و برای اجاره و پول آب برق و گاز و تلفن هم ماهی ۴۰۰ هزار تومان پرداخت می‌کنم.
چون حالت حمایتی دارید آیا بیمه دریافت می‌کنید؟
نه، بیمه دریافت نمی‌کنیم، فقط می‌توانیم از سازمان بهزیستی مقرری ماهانه داشته باشیم به اضافه کمک‌های مردمی.
لیلا ارشد علت ندادن ۷ ماه کمک از سوی سازمان بهزیستی به خانه خورشید را اینطوری بیان کرد: مسوول پیشگیری سازمان بهزیستی می‌گوید، ستاد مبارزه با مواد مخدر پول نداده است و من هم نمی‌توانم پولی به شما بدهم، با ستاد مبارزه با مواد مخدر هم صحبت می‌کنم می‌گوید، پول را فرستادم ولی من عملا از بهزیستی چیزی دریافت نکرده‌ام.این مددکار اجتماعی در پاسخ به این سوال که آیا از وزارت بهداشت هم کمک می‌گیرید، نیز گفت: مراکز گذری کاهش آسیب اعتیاد از جمله خانه خورشید که برای زنان معتاد است خدماتی مثل متادون را از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خریداری می‌کنیم که زیر نظر وزارت بهداشت است، یک بخش کار ما با دانشگاه شهید بهشتی است و بخش اعظم آن با سازمان بهزیستی.ارشد نیازهای دندانپزشکی را از مهمترین و ابتدایی‌ترین نیازهای زنان آسیب دیده از اعتیاد برشمرد و خواستار حمایت بیشتری از سوی مراکز درمانی برای پذیرش آنها شد و گفت: کمبود امکانات و تجهیزات دندانپزشکی و بالا بودن هزینه آن امکان درمان رایگان آنها را غیرمکن می‌کند.مدیر خانه خورشید در خصوص آمار مبتلایان به ایدز و هپاتیت گفت: در آزمایشی که از آنان گرفتیم مشخص شد که اچ‌آی‌وی دارند، ولی تعدادشان خیلی کم است. تعداد مبتلایان به هپاتیت بیشتر است و هزینه درمان این بیماری بسیار گران است، ۲ نفر از این زنان که هپاتیت C دارند را هنوز نتوانسته‌ام از مکان‌های دولتی خدمات بگیرم که درمان آنها را رایگان انجام دهد. حفظ کرامت و شان انسانی از جمله سفارش‌های دین اسلام است که بزرگان دین همواره بر آن تاکید داشتند، اما متاسفانه تلاش برای حفظ کرامت و شان انسانی فقط در حد شعار باقی مانده است، دیدن انسان‌های آسیب دیده‌ای که می‌توانستند در مقام نوعروس، مادریا مادر بزرگ، مادری نمونه باشند اما حال به جای مادری شبیه سایه مادرند و نیازمند توجه و محبت، به قدری تاسف برانگیز است که دل هر انسانی را به درد می‌آورد، با این حال آیا تاسف خوردن گره‌ای را از این معضل باز می‌کند یا خیر، به گفته زنان آسیب دیده‌ای که همه در خانه خورشید جمع می‌شوند تا با حرف‌های امید بخش و خدماتی که اینجا به آنها ارائه می‌شود، سلامتی از دست رفته خود را باز یابند و همه از این مکان و حسن عزت و احترامی که شاید سالیان سال آن را از دست داده‌اند را در اینجا پیدا کند، آیا فکر می‌کنید در این شهر تنها همین خانه خورشید می‌تواند برای زنان آسیب دیده کافی باشد.
هنوز صدای همهمه و موسیقی و بوی دود سیگار آزارم می‌دهد اما جمله‌ای زیبا نظرم را جلب کرد «دست‌هایم را بگیر تا با هم در راه پاکی‌ها قدم برداریم».

لیلا ضامنی

منبع : روزنامه تهران امروز