اخلاق پزشکی (سوگند نامه بقراط)

علم اخلاق یا ethics در دنیا تاریخچه ای طولانی با سابقه بیش از ۲۵۰۰ سال دارد. در قرون قبل از میلاد مسیح(ع) فرهنگ یونانی و رومی كه تحت تاثیر فرهنگ ایرانیان و تمدن شرق بود در غرب گسترش داشته است.در آن دوران به دلیل عدم گستردگی علوم زمان، پزشكان معمولا سایر علوم و حكم مانندنو فلسفهو را نیز فرا می گرفتند لذا تاریخچه اخلاق پزشكی با تاریخچه فلسفه در قرون قبل پیوند خورده است. اما اخلاق پزشكی بیش از همه با اندیشه ها و تفكرات فلاسفه بزرگی چون سقراط افلاطون و ارسط در قرون چهارم وپنجم قبل از میلاد پیوند نزدیكی داشته است. این متفكران یونانی علم اخلاق را دركنار علم پزشكی فرا گرفته بودند و آن را به عنوان ”هنر زیستن“ و ”مراقبت و مواظبت از نفس“ توصیف می نمودند و از سوی دیگر ”عقل سالم را در بدن سالم“ می دانستند .
كلیات فلسفه اخلاقی سقراط، افلاطون و ارسطو قبلا در مباحث فلسفه اخلاق بیان گردید. در همان دوران، بقراط كه او را پدر علم طب نیز نامیده ‌اند. سوگند نامه معروف خود را تنظیم نمود. بقراط اولین كسی بود كه مبانی اخلاقی را در قابل قسمت نامه با طبابت در آمیخت ، و به عبارتی، بزرگترین سهم بقراط در زمینه پزشكی، اعتقاد او به اصول اخلاقی بود كه سوگند نامه معروفش تبلور آن است.
سوگند نامه بقراط قدیمی ترین قوانین اخلاق پزكشی را در متن خود دارد و هنوز هم در بسیاری از كشورهای جهان به عنوان تعهد نامه پزشكان هنگام اتمام دوره تحصیل قرائت می شود. البته قبل از بقراط نیز برخی مقررات وجود داشته از جمله قوانین حمورابی كه در آن به مجازات پزشكان خطاكار اشاره شده است اما جنبه های اخلاقی را مطرح ننموده است . سوگند نامه بقراط در حقیقت به منزله یك تعهدناهم اخلاقی برای قبول و به كار بستن اصول اخلاقی حرفه پزشكی است. متن ترجمه شده سوگندنامه بقراط در ذیل آورده می شود.
● متن سوگند بقراط
”من به آپولون، پزشك آسكلیپوس، هیژیا و پاناكیا سوگند یاد میكنم و تمام خدایان و الهه ها را گواه می گیریم كه در حدود قدرت و بر حسب قضاوت خود مفاد این سوگند نامه و تعهد كتبی را اجرا نمایم. من سوگند نامه و تعهد كتبی را اجرا نمایم. من سوكندو یاد میكنم كه شخصیو را كه به من حرفه پزشكی خواهد آموخت مانند والدین خود فرض كنم و در صورت كه محتاج باشد درآمد خود را با وی تقسیم كنم و احتیاجات وی را مرتفع سازم.
پسرانش را مانند برادران خود بدانم و در صورتی كه بخواهند به تحصیل پزشكی بپردازند بدون مزد یا قراردادی حرفه پزشكی را به آنها بیاموزم.
اصول دستورهای كلی، دروس شفاهی و تمام معلومات پزشكی را جز پسران خود، پسران استادم شاگردانی كه طبق قانون پزشكی پذیرفته شده و سوگند یاد كرده اند به دیگری نیاموزم.
پرهیز غذایی را بر حسب توانایی و قضاوت خود به نفع بیماران تجویز خواهنم كرد نه برای ضرر و زیان آنها و به خواهش اشخاص به هیچ كسو داروی كشنده نخواهم داد و مبتكر تلقین چنین فكری نخواهم بود. همچنین وسیله سقط جنین در اختیار هیچ یك از زنان نخواهم گذاشت.
با پرهیزگاری و تقدس زندگی وحرفه خودر ا نجات خواهم داد. بیماران سنگ دار را عمل نخواهنم كرد و این عمل را به اهل فن واگذار خواهم نمود. در هر خانه ای كه باید داخل شوم برای مفید بودن به حال بیماران وارد خواهم شد و از هر كار زشت ارادی و آلوده كننده به خصوص اعمال ناهنجارو با زنان و مردان خواه آزاد و خواه برده باشندو اجتناب خواهم كرد.
آنچه در حین انجام دارد حرفه خود و حتی خارج ازو آن درباره زندگی مردم خواهم دید یا خواهم شنید كه نباید فاش شود به هیچ كس نخواهم گفت زیرا این قبیل مطالب را باید به گنجینه اسرار سپرد.
اگر تمام این سوگندو نامه را اجرا كنم و به آن افتخار كنم از ثمرات زندگی و حرفه خود برخوردار شوم و همیشه بین مردان مفتخر و سربلند باشم، ولی اگر آن را نقص كنم و به سوگند عمل نكنم از ثمرات زندگی وحرفه خود بهره نبرم و همیشه بین مردان سرافكنده و شرمسار یاشم.“
اعلامیه ژنو كه پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۸ توسط انجمن پزشكی جهانی (WMA) تهیه گردید در حقیقت سوگند نامه روزآمد شده بقراط می باشد.
پس از میلاد مسیح(ع) برخی اخلاقیون مسیحی از جمله اكونیاس، در قرون سوم و چهارم پس از میلاد، فلسفه اخلاق دینی را در مقابل حكمت رواقی كه فلسفه ای مادی گرایانه (قرون سوم ق.م تا قرن سوم ب.م) بود بیان و تدوین نمودند. اخلاق فلسفی مبتنی بر مسیحیت در جهان غرب تا اوایل عصر جدید فرهنگ مغرب زمین را تحت سیطره داشت. قرون ۱۷ و ۱۸ بعد از میلاد تقریبا دوران گذر از قرون وسطی به عصر جدید پیشرفت های علمی بشر در جهان غرب محسوب می شود. در این دوران هیوم ، كانت بنتام مهم ترین نظریات تاثیر گذار بر اخلاق پزشكی را در غرب ارائه نمودند كه در فصول قبل مورد اشاره قرار گرفت. سپسو میل راس و مور در دهه های بعد به بیان دیدگاههای فلسفی خود در حیطه اخلاق پرداختتند كه در موضوع اخلاق پزشكی نیز تاثیراتی داشته است اما قرن نوزدهم و سپس قرن بیستم همزمان بود با علمی شدن طب كه تغییر و تحولات عمیقی را در اخلاق پزشكی در پی داشته است.
در این دوران گسترش دانش طب، ایجاد تكنولوژی های نوین و پیدایش موضوعات اخلاقی جدید باعث ایجاد تحولاتی ضروری در اخلاق پزشكی سنتی گردید. اخلاق پزشكی سنتی طی دهه های اخیر همانگونه كه در مبحث آموزشی و اخلاق پزشكی بیان شد، با اخلاق پزشکی کاربردی نوین جایگزین گردیده است. درحال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان اخلاق پزشکی نوین به صورت علمی وعملی با شیوه های جدید مبتنی بر حل مساله مطرح و به درجات متفاوت فعال می باشد.
در برخی کشورهای غربی و اروپایی طی سه دهه اخیر کمیته های بالینی اخلاق پزشکی (CECS) با سیر رو به رشدی تشکیل شده و به فعالیت پرداخته اند. این کمیته ها به طور موثر و مطلوبی بر الگوی مراقبت ها تاثیر گذار هستند و عملکرد آنها شامل شکل دهی سیاست بیمارستان در موضوعات و مسائل اخلاقی - قانونی نظارت بر مشاوره های فردی در موارد بالینی خاص و مشکل و سازماندهی تعلیم وتربیت متخصصین امر اخلاق پزشکی می باشد .

نویسنده:برگرفته از سایت خانه پزشکان

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی درمانگر