تشخیص صرع

هنگامی كه یك پزشك برای اولین بار با بیماری كه نشانه های وجود بیماری صرع را دارد مواجه می شود، دو سؤال برای او مطرح می گردد. سؤال اول این است كه آیا بیمار بطور مشخص دارای حملات صرعی می باشد یا خیر و سؤال دوم این می باشد كه اگر حملات این بیمار از نوع صرعی می باشد، علت ایجاد صرع در او چیست؟
آیا این بیماری صرع است؟
بسیاری از بیماریها می توانند با حملات صرعی اشتباه گرفته شوند. در بزرگسالان شایعترین مشكلاتی كه با بیماری صرع اشتباه گرفته می شوند عبارتند از: سنكوپ (از حال رفتن)، میگرن، حملات هیپروانتیلاسیون و پانیك (هراس) و حملات كاذب.
در كودكان، سایر مشكلاتی كه همچنین می توانند با صرع اشتباه گرفته شوند شامل حملات بند آمدن تنفس و كابوسهای شبانه می باشند.
سنكوپ
سنكوپ یك اصطلاح پزشكی است كه برای توصیف از حال رفتن یا غش كردن بیماران بكار می رود و هنگامی كه خون به اندازه كافی به مغز نمی رسد ایجاد می گردد. شایعترین نحوه ایجاد سنكوپ، بصورت یك حمله وازوواگال (Vasovagal) در پاسخ به مواردی مثل دیدن یك چیز ناخوشایند (مثلاً دیدن خون)، دردهای شدید یا ایستادن به مدت طولانی در یك فضای محصور و گرم ایجاد می شود. گاهی اوقات سنكوپ بعلت اختلالی در قلب (مثلاً به علت نامنظم بودن ضربان قلب) ایجاد می شود. همچنین در هنگام بعضی از كارها مثل سرفه كردن یا ادرار كردن نیز ممكن است سنكوپ ایجاد شود.از حال رفتن (غش كردن) برای همه ما موضوعی شایع و شناخته شده است و نباید آن را با حملات صرع اشتباه گرفت. در هنگام غش كردن، شخص احساس سرگیجه، گرما و تهوع می كند و صورتش كاملاً رنگ پریده و سفید می شود. چشمهایش سیاهی رفته و سپس بطور ناگهانی به زمین سقوط می كند. وقتی فرد به زمین می افتد، خون بیشتری به مغزش خواهد رسید و خیلی سریع دوباره حالش خوب خواهد شد. در نگاه اول، ممكن است مشكل باشد كه این وضعیت را با حملات صرعی كه در فصل قبل توضیح دادیم اشتباه بگیریم. با این حال، د هنگام سنكوپ نیز ممكن است مقداری پرش اندام دیده شود. این پرش اندامها معمولاً طول خواند كشید اما به ندرت مشابه تشنج تونیك-كلونیك خواند بود. در بعضی از حملات پارسیل، شخص ممكن است همان احساسهایی را كه در هنگام سنكوپ دیده می شود را احساس نماید و در چنین مواقعی تشخیص این دو وضعیت از یكدیگر آسان نخواهد بود.
میگرن
همانطور كه اكثر افراد می دانند، میگرن اغلب با اختلالات بینایی آغاز می شود و یا اینكه می توان با احساس گزگر در دستها یا صورت و به ندرت اختلال در صحبت كردن شروع شود. تشخیص این نوع میگرنها از حملات پارسیل ساده می تواند مشكل باشد، بخصوص اینكه غیر شایع نمی باشد كه بعد از بروز یك تشنج، سردرد هم ایجاد شود. با این حال، در میگرن هیچگان بیمار از هوش نمی رود. همچنین در اختلالات بینایی كه در میگرن و صرع پدید می آید تفاوتهایی وجود دارد. اختلالات بینایی در میگرن معمولاً در چند دقیقه بوجود می آیند و دارای شكل ساده ای هستند و مثلاً بیمار اظهار می دارد كه نقطه های روشن یا دایره های نورانی در مقابل چشمانش ظاهر می شوند. اما اختلالات بینایی در صرع خیلی سریعتر و بیمار بیان می كند كه شكلهای رنگی، مناظر و یا صورتهایی را مشاهده می كند. بعلاوه در مواردی كه گزگز دستها هم وجود داشته باشد، در افراد دچار میگرن، این گزگز دست به آهستگی به سمت بالا و بازو می رود در حالیكه در صرع، این حالت بسیار شایع اتفاق می افتد. در اكثر موارد، تشخیص بین میگرن و صرع راحت می باشد و شك خیلی كمی در افتراق این دو وجود دارد، اما گاهی اوقات ممكن است تشخیص این دو بیماری از یكدیگر مشكل باشد
نفس نفس زدن و حملات هول و هراس
نفس نفس زدن بیش از حد یا اصطلاحاً "هیپرونتیلاسیون" (Hyperventilation) زیاد هم غیر شایع نمی باشد و مخصوصاً در افرادی كه تحت استرس و فشار عصبی قرار دارند و یا كسانی كه دچار حملات هول و هراس قرار می گیرند، بسیار دیده می شود. در چنین مواردی اینگونه افراد معمولاً اظهار می دارند كه بطور ناگهانی در نفس كشیدن دچار مشكل می شوند و یك احساس هول و هراس در آنها ایجاد می شود (گرچه این احساس هول و هراس همیشه ممكن است وجود نداشته باشد). در هنگامی كه یك شخص، بیش از حد نفس نفس بزند مقدار زیادی از دی اكسید كربن ریه هایش را به بیرون می فرستد و وقتی چنین اتفاقی می افتد، تغییراتی در اسیدیته خون پدید می آید. تغییر در میزان اسیدیته خون بر روی فعالیت عصبی تأثیر می گذارد و می تواند باعث احساس گزگز شدن، اسپاسم و گرفتگی عصلات دستها، احساس سبكی در سر و حتی از حال رفتن شود. چنین حملاتی را می توان بخوبی با تمرینات تنفسی و ایجاد آرامش درمان نمود. تنفس كردن در یك پاكت كاغدزی در چنین مواقعی، شخص را قادر می سازد كه دی اكسید كربن از ریه هایش خارج گردد را دوباره به داخل ریه هایش بفرستد و بنابراین از اثرات یا عوارض ناخوشاند نفس نفس زدن پیشگیری نماید.
حملات كاذب
تشخیص حملات كاذب از حملات واقعی در بعضی موافع بسیار مشكل می باشد. این حملات بعلت مشكلات روحی و روانی ایجاد می شوند، ولی با این حال معمولاً بصورت غیراختیاری و بدون هیچگونه انگیزش آگاهانه ای رخ می دهند. گاهی اوقات شخص وانمود به تشنج كردن می كند، اما در اكثر موارد، بیمار كنترل كمی بر روی تشنج خود دارد. شخص بیمار ممكن است به زمین سقوط كند و به نظر برسد كه بیهوش شده است و سپس شروع به دست و پا زدن كند و یا اینكه بی حركت دراز بكشد.این تشنج ها اغلب دارای ریشه های عمیق هیجانی و روانی هستند و ممكن است نیاز به درمان روانپزشكی داشته باشند. داروهای ضد تشنج كه در صرع مصرف می شوند برای این بیماران مناسب نمی باشد. هنگامی كه تشخیص حملات كاذب از حملات حقیقی مشكل باشد، لازم است كه برای تشخیص صحیح بیماری، چندروزی بیمار را در بیمارستان بستری نماییم تا بررسی های لازم را بعمل آوریم.
حملات بند آمدن تنفس
متأسفانه كودكان می توانند نفس خود ار تا حدی كه دچار كبودی شوند بند آروده و آن را نگهدارند. كودكان ممكن است از این روش برای رسیدن به خواسته های خود استفاده نمایند. معمولاً حملات بند آمدن تنفس، بدون مشكلی متوقف می شوند اما در بعضی كودكان ممكن است به بیهوش شدن آنها نیز منجر شود. چنین كودكانی نیاز به درمان دارویی ندارند و این حملات معمولاً بعد از مدتی متوفق خواهد شد.
وحشت شبانه
وحشت شبانه معمولاً در كودكان كمتر از پنج سال دیده می شود. چند ساعت بعد از اینكه كودك به خواب فرو می رود، ممكن است با ترس و وحشت از خواب بیدار شده بطوریكه به سختی بتوان او را آرام نمود. صبح كه كودك از خواب بیدار می شود معمولاً از اتفاقاتی كه در نیمه شب اتفاق افتاده است، چیزی به خاطر نمی آورد. گرچه این مشكل ممكن است نگران كننده باشد، اما مسئله مهمی نبوده و نیاز به درمان خاصی هم ندارد.
تشخیص وضعیت
مهمترین ابزار تشخیصی برای پزشك به منظور رسیدن به وضعیت بیمار، گرفتن شرح حال از او و پرسیدن یك سری از سوالات می باشد. پزشك سعی خواهد نمود كه تعیین نماید كه آیا وضعیتی كه برای بیمار پیش آمده است آیا واقعاً یك حمله صرعی بوده است یا خیر.
پرسیدن جزئیات اتفاقاتی كه در هنگام حمله برای بیمار ایجاد شده است و اینكه آیا هوشیاری بیمار در آن هنگام از بین رفته است بسیار مهم می باشد. پرسیدن سوالاتی از كسی كه در هنگام تشنج همراه بیمار بوده است نیز بسیار مفید می باشد.پزشك علاقه مند است كه بداند علت بروز این حملات در بیمار چه می باشد و بنابراین سوالاتی در مورد این كه آیا بیمار قبلاً سابقه ضربه به سر داشته است، مشكلاتی در هنگام تولد داشته است، آیا بیمار دچار مننژیت بوده است، آیا الكل مصرف می كند و آیا افراد دیگری از خانواده او دچار صرع بوده اند، خواهد پرسید. پزشك همچنین مایل است بداند كه آیا بیماری صرع در نحوه زندگی فرد تأثیر داشته است یا خیر، بنابراین در مورد شغل بیمار و زندگی خانوادگی او سوالاتی خواهد نمود. سرانجام پزشك بیمار را معاینه می كند و به دنبال نشانه هایی از وجود اختلالات زمینه ای مغزی در بیمار خواهد گشت و ممكن است همچنین قلب بیمار را نیز بررسی نماید (مخصوصاً اگر مشكوك به سنكوپ باشد). یك معاینه كامل عبصی شامل بررسی چشمها، صورت، تعادل بدن، قدرت و احساس اندام ها و رفلكس های دست و پاها می ابدش. به غیر از آمایش خون و سایر آزمایشهای معمول، سه آزمایش ویژه هم وجود دارد كه پزشك ممكن است آنها را هم برای بیمار درخواست نماید كه عبارتند از: نوار مغزی (الكتروآنسفالوگرافی EEG)، سی تی اسكن (توموگرافی كامپیوتری CT) و ام.آر.آی (MRI).
نوار مغزی (الكتروآنسفالوگرافی EEG)
برای گرفتن نوار مغزی یا لكتروآنسفالوگرافی (EEG) باید سیمهایی را به قسمتهای مختلف سر بیمار متصل نمود. این سیمها سپس به یك تقویت كننده یا آمپلیفایر متصل می گردد تا سیگنال ها یا پیامهای كوچكی كه از مغز می رسد را تقویت و بزرگ نموده و آنها بر روی كاغذ ثبت نماید. بنابراین نوار مغزی فقط ثبت الگوهای الكتریكی داخل مغز می باشد. گرفتن نوار مغزی، یك آزمایش بی خطر و بدون درد برای بیمار می باشد كه اطلاعات زیادی را برای پزشك مهیا می سازد.
بطور زبیعی خطوطی كه برروی كاغذ رسم می شوند نشان دهنده الگوی امواج (امواج مغزی) هستند كه در هریك دهم ثانیه، یك موج رخ می دهد. امواج مغزی در حین خواب آهسته تر می شوند و در هنگام بیداری تشدید می گردند. اگر بیمار مستعد ابتلاء به صرع باشد، الگوی الكتریكی مغزش ممكنا تس تفاوتهایی داشته باشد و بخصوص نشان دهنده موجهای بلند نوك تیز و نیزه ای باشد. در نیم از بیماران مبتلا به صرع، امواج بلند نوك تیز در یك نوار مغزی، به احتمال ۹۹ درصد آن شخص دارای صرع می باشد. گاهی اوقات در حین خواب اقدام به گرفتن نوار مغزی می شود زیرا احتمال بیشتری دارد كه امواج بلند نوك تیز در طی خواب ایجاد و ثبت می شوند.یك الگوی ویژه در نوار مغزی به نام "سه موج بلند نوك تیز در یك ثانیه" وجود دارد كه از اهمیت زیادی برخوردای است. این الگوی ویژه در صرع كوچك مشاهده می گردد و نیازمند درمان خاصی می باشد كه نتیجه درمان آن نیز خوب می باشد.
یك نوار مغزی كه در هنگام تشنج از بیمار گرفته شود و بخصوص اگر در همان هنگام نیز از بیمار یك فیلم ویدئویی گرفته شود، در تشخیص بیمارانی كه به وجود صرع در آنها مشكوك هستیم بسیار مفید و با ارزش می باشد. چنین آزمایشی را اصطلاحاً "ویدیو تله متری" می نامند. برای انجام چنین آزمایشی، بیمار باید چند روز در بیمارستان بستری باشد و بطور دایم سیمهای مخصوص نوار مغزی بر روی سرش نصب شده باشد و كی دوربین ویدوئویی هم دائماً از او فیلم بگیرد. گاهی اوقات، همچنین لازم است كه داروهای ضد تشنج او را كم یا قطع نماییم تا سپپ شویم كه تشنج در او ایجاد شود.
سی تی اسكن
سی تی اسكن یا توموگرافی كاپیوتری (CT scan) اصطلاحاً به گرتفن تصویرهایی از برش های مغزی و ارزیابی آنها با كامپیوتر گفته می شود. در این روش تشخیصی از اشعه ایكس استفاده می وشد، با این حال برخلاف روشی كه در گرفتن یك عكس رادیوگرافی از جمجمه استفاده می شود و اشعه ایكس به سمت بدن فرستاده می شود و سپس توسط گیرنده هایی گرفته می شود. اطلاعاتی كه ازاین گیرنده ها بدست می آید توسط یك ماپیوتر ارزیابی می شوند و سنگنال ها یا علائم اشعه ایكس را بصورت یك سری از تصاویر برشی از جمجمه و مغز نشان می دهد.با استفاده از سی تی اسكن، می توان اختلالات مغزی همانند غده های مغزی، سكته های مغزی، خونریزی های مغزی و یا بیماری آلزایمر را شناسایی نمود. گرچه امروزه به تدریج سی تی اسكن جای خود را در تشخیص علل بروز صرع به دستگاه پیشرفته تر ام.آر.آی می دهد. ام آر آی دستگا/ه بسیار حساس تری بوده و تصاویر واضح تری در اختیار پزشكان قرار می دهاده.در طی انجام سی تی اسكن، بیمار باید دراز كشیده و سر خود را در یك محل مشخص به مدت چند دقیقه ثابت نگه دارد. سی تی اسكن یك آزمایش كاملاً بدون درد باشد. گاهی اوقات برای اینكه بعضی از قسمتهای مغز بهتر در تصاویر دیده شوند، یك ماده رنگی (ماده حاجب) از طریق در ورید دست تزریق می شود.
ام آر آی
در ام آر آی به هیچوجه از اشعه ایكس استفاده نمی شود. در این روش، یك آهن ربای بزرگ و قدرتمند در اطراف سر بیمار قرار داده می شود. اتمهای مغز، هم جهت با این میدان مغناطیسی می گردند. سپس امواج رادیویی به سمت بدن شلیك می گردد و باعث لرزاندن و تكان دادن اتمهای هیدروژن در مغز می شوند. همچنان كه اتمهای هیدروژن به تدریج به حالت سكون و استراحت خود می رسند، امواج رادیویی توسط گیرنده هایی گرفته می شوند و توسط یك كامپیوتر ارزیابی می گردند. به این طریق تصاویر دقیق و واضحی از مغز بدست می آید. این روش كاملاً بی خطر بوده و هیچگونه دردی برای بیمار ندارد. گرچه برای انجام چنین آزمایشی، بیمار باید برای مدتی (معمولاً ۱۰ تا ۲۰ دقیقه) در داخل دستگاه دراز بكشد كه بصورت یك تونل می باشد و برای بسیاری از بیماران، ترسناك و ناخوشایند است. همچنین بخاطر میدان مغناطیسی قدرتمندی كه در این دستگاه وجود دارد، افرادی كه دارای ایمپلنتهای فزی در بدنشان هستند (مثل كسانی كه دارای پیس میكر در قلبشان و یا سیمها یا كلیپس هایی در مغزشان هستند) را نمی توان بوسیله ام آر آی، تصویر برداری نمود. با روش ام آر آی می توان بسیاری از اختلالات كوچك و جزئی را كه با سی تی اسكن نمی توان آنها را تشخیص داد، كشف نمود. همچنان كه روشهای ام آر آی توسعه می یابد، علل زمینه ای بروز صرع در بسیاری از بیماران مشخص می گردد. روش ام آر آی، بخصوص برای ارزیابی بیمارانی كه به درمان دارویی پاسخ نمی دهند و بهتر است تحت عمل جراحی قرار بگیرند، بسیار سودمند و با ارزش است. همچنین با استفاده از ارزیابی كامپیوتری ام آر آی، اغندازه نسبی ساختمانهای مختلف مغز محاسبه می گردند. برای مثال اندازه گیری و بررسی بعضی از قسمتهای مغز (بخصوص قسمتی كه به هیپوكامپ معروف است) كه در صورت صدمه دیدن، می تواند باعث بروز حمله شود، بسیار اهمیت دارد.
علل بروز صرع در افراد
همانگونه كه قبلاً هم اشاره كردیم، صرع یك بیماری نیست بلكه یك علامت است. علل بسیاری مثل عفونتها، صدمات و ضربات وارده بر سر، غدد یا تومورهای مغزی، صدمات مغزی در هنگام تولد و بیماریهای ارثی در بروز صرع نقش دارند. گاهی اوقات، صرع می تواند بعد از چند سال كه از بروز حادثه و صدمه می گذرد، رخ دهد. برای مثال، غیر شایع نیست كه افرادی كه در سنین كودكی دچار ضربه یا صدمات مغزی شده اند، در سنین حدود ۲۰ سالگی به صرع مبتلا شوند.
برای بسیاری از مبتلایان به صرع (حدود ۷۰ درصد) هیچگونه علت مشخصی برای بروز صرع در آنها پیدا نمی شود. در صرعای ژنرالیزه، عوامل ژنتیكی احتملاً نقش دارند و بعضی از صرع ها، ارثی می باشند اما در اكثر موارد، چنین نیست (برای مثال نمی توان گفت كه آیا این ضربه مغزی كه به شما وارد شده، ارثی می باشد؟) بغیر از بعضی از موارد اندك صرع كه بصورت ژنتیكی به ارث می رسند، خطر انتقال صرع از والدین به فرزندان، واقعاً بسیار ناچیز می باشد.
علل بروز صرع از تولد تا پیری
- بیماریهای مغزی ارثی (مثل توبروس اسكلروز)
- صرع‌های ارثی (مثل صرع ژنرالیزه اولیه)
- صدماتی كه در هنگام تولد به نوزاد وارد می‌آید
- تشنج‌های تب‌دار
- عفونت‌های مغزی (مثل مننژیت، آنسفالیت، آبسه‌های مغزی)
- مصرف الكل و داروهای محرك (مثل كوكائین، آمفتامین‌ها، اكستازی)
- ضربه‌های مغزی
- اختلالات شیمیایی خون (مثل پایین بودن كلسیم، منیزیوم یا قندخون)
- خونریزیهای مغزی
- غده‌های مغزی (مثل گلیوما، مننژیوما)
- سكته‌های مغزی
- دمانس یا زوال عقل (بیماری آلزایمر)

منبع : پایگاه الکترونیکی خدمات پزشکی ایران