هم به قدر تشنگی، هم بیشتر

شما در روز چند لیوان آب می‌نوشید؟ اغلب با سرد شدن هوا همه ما كمتر از هر زمان دیگری خود را به آب خوردن وادار می‌كنیم. نیاز پایه بدن برای جبران آبی كه از طریق تنفس، تعرق و ادرار در حالت عادی از بدن دفع می‌شود، حداقل ۶/۲ لیتر در روز است. حسب شرایط محیطی و نوع اشتغال، به میزان یاد شده افزوده می‌شود، به طوری كه در هنگام اشتغال به كار سخت در زیر آفتاب و دمای بالای محیط، نیاز بدن به آب به ۲۵ لیتر در روز می‌ر‌سد.
● چه‌قدر آب؟
بنا به نظركلینر (۱۹۹۹) حدود ۳۳ درصد آب مورد نیاز بدن از طریق مواد غذایی تامین می‌شود. سازمان جهانی بهداشت رهنمودهای كیفیت آب آشامیدنی را بر پایه آشامیدن ۲ لیتر آب در روز توسط انسان بالغی به وزن ۶۰ كیلوگرم تدوین كرده است. با احتساب نسبت پیشنهادی كلینر در رهنمود این سازمان جذب روزانه سه لیتر آب توسط انسان بالغ مدنظر بوده است. این سازمان برای گروه‌های خاص انسانی، آشامیدن روزانه یك لیتر آب برای كودكان باوزن ۱۰ كیلوگرم و ۷۵/۰ لیتر‌آب برای نوزادان با وزن ۵ كیلوگرم را در نظر گرفته است.
در كشورهای در حال توسعه، نیاز پایه فیزیولوژیك بزرگسالان به آب در اغلب شرایط محیطی معمول حداقل سه لیتر در روز پیشنهاد شده است. ارتش آمریكا، نیاز به آب در دما و شرایط گوناگون كاری را به شرح زیر اعلام كرده است:
▪ در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد و كار متوسط در زیر آفتاب (نظیر كشاورزی )۴/۵ لیتر در روز
▪ در دمای ۳۰ درجه سانتی گراد و یا كار سخت در زیر آفتاب در دمای ۲۵ درجه‌ سانتی گراد ۶ لیتر در روز
● آب برای گروه‌های خاص
در گروه‌های خاص انسانی نظیر نوزادان، زنان باردار و شیرده، كهنسالان، بیماران خاص و ورزشكاران نیاز بدن به آب با مقادیر گفته شده متفاوت است. در مقایسه با بزرگسالان كه روزانه تنها چهار درصد از مایعات بدن خود را از دست می‌دهند، میزان برون‌رفت آب از بدن نوزادان ۱۵ درصد است.
به همین دلیل یك نوزاد با وزن هفت كیلوگرم برای جبران آب از دسته رفته، نیازمند جذب یك لیتر آب در روز است. زنان باردار علاوه بر نیاز پایه، به آب افزون‌تری برای برآوردن نیازهای جنینی، ازدیاد فضای سلولی و تامین مایع آمینوتیك كیسه جنینی نیاز دارند. موسسه ملی تحقیقات ایالات متحده، آشامیدن روزانه ۳۰ میلی‌لیتر آب در دوران حاملگی و ۱ تا ۷۵/۰ لیتر آب در شش ماهه نخست دوران شیردهی را اضافه بر نیاز پایه توصیه كرده است. با وجود آنكه نیاز به آشامیدن آب در كهنسالان بیشتر از نیاز پایه نیست اما این نگرانی وجود دارد كه مراكز احساس تشنگی آنها از حساسیت كافی برخوردار نباشد.
افزون بر آن یافته‌های برخی محققان گویای آن است كه با افزایش سن توانایی بدن در تغلیظ ادرار فزونی می‌یابد و به همین دلیل توصیه شده است كهنسالان آب بیشتری برای حفظ سلامت دستگاه گوارش و ادراری خود مصرف كنند. نیاز آبی ورزشكاران از دو جنبه جبران نمك‌های از دست رفته و مدیریت بازیابی آب برحسب شرایط جسمی و زمانی مورد توجه است. در بیماران، آشامیدن آب هر دو جنبه مضر و مفید را به دنبال دارد.
كم آبی بدن در هنگام بیماری از آن رو كه سبب تقلیل درد و كاهش نیاز به دفع دردآور ادرار به ویژه در بیمارانی كه دفع ادرار آنان به دشواری انجام می‌شود، مفید است. در حالی كه ‌آشامیدن آب افزون بر ممانعت از عارضه‌های ناشی از كم‌آبی و سوء تغذیه از عوارض جانبی بیماری به ویژه آسیب به دستگاه گوارش پیشگیری می‌كند. تجویز آشامیدن آب در بیماران برحسب نظر پزشك و اغلب از طریق خوراكی و همراه با غذا و یا سرم‌های تغذیه‌ای صورت می‌گیرد.
● اگر آب نباشد...
ابتلا به اسهال شدید، مصرف زیاد الكل، ازدیاد دما و كاهش رطوبت محیط می‌تواند سبب از دست رفتن آب بدن (كم آبی) شود. موسسه ملی ایالات متحده در سال ۲۰۰۲:
▪ ‌ كم‌آبی در حالتی كه نقصان وزن بدن، سه تا پنج درصد باشد، خفیف
▪ در كاهش ۶ تا ۱۰ درصد وزن، متوسط
▪ هنگامی كه این كاهش به ۹ تا ۱۵ درصد برسد، كم آبی شدید است كه با عنوان <فوریت پزشكی> طبقه بندی شده است.
كلینر در سال ۱۹۹۹ كم آبی خفیف بدن را معادل یك تا دو درصد كاهش وزن از طریق خروج مایعات ازبدن و بیش از این مقدار را كم آبی شدید دانسته است. كم آبی خفیف با آشامیدن مایعات، به ویژه محلول‌های حاوی املاح (آب‌لیمو و...) از بین می‌رود. در حالی كه جبران كم‌آبی شدید، تنها با آشامیدن آب ممكن نبوده و اغلب نیازمند مصرف غذا و سایر مواد اسمولار است و در یك دوره ۲۴ ساعته بهبود می‌یابد.
افزایش احتمال ایجاد سنگ كلیه در افراد مستعد، افزایش احتمال ایجاد سرطان‌ مجاری ادراری، از عارضه‌های نسبت داده شده به تقلیل آب بدن است. در صورتی كه حجم ادرار دفع شده كمتر از یك لیتر در روز باشد، احتمال تشكیل سنگ در مجاری ادراری فزونی می‌یابد، در حالی كه افزایش حجم ادرار به بیش از ۲ تا ۵/۲ لیتر در روز، از تشكیل سنگ جلوگیری خواهد كرد. برخی دیگر از محققان توصیه كرد‌ه‌اند برای كاهش خطر تشكیل سنگ كلیه، حجم مایعات مصرفی باید به اندازه‌ای باشد كه در هر روز حداقل ۵/۱ لیتر ادرار از بدن دفع شود. مطالعه خان و همكارانش در سال ۲۰۰۲ در دانشگاه كالیفرنیا نشان می‌دهد كه میزان ابتلا به بیماری عروق كرونر قلب در مردان با آشامیدن روزانه پنج لیوان و یا بیشتر و در زنان با نوشیدن روزانه‌ سه تا چهار لیوان آب، در مقایسه با همتایان خود كه هر روز دو لیوان و یا كمتر آب، آشامیده‌اند به میزان بسیار چشم‌گیری كمتر بوده است. بر مبنای یافته‌های كلینر در سال ۱۹۹۹، با افزایش مصرف مایعات، احتمال ابتلا به سرطان پستان و رود‌ه‌ی بزرگ نیز كاهش قابل توجهی می‌یابد. این در حالی است كه محققان بر تاثیر كم آبی بدن بر عملكرد قوه ادراكی هم عقیده نیستند.
● املا‌ح باارزش
اطلاعات علمی پیرامون عارضه‌های ناشی از آشامیدن آب فاقد املاح، بر پایه داده‌های مشاهده‌ای و تجربی منتج از حیوانات آزمایشگاهی، داوطلبان، توزیع آب فاقد املاح حاصل از دستگاه‌های آب شیرین‌كن در اجتماعات انسانی و نوزادانی كه غذای آنها با آب مقطر تهیه شده است، می‌باشد. به دلیل محدودیت اطلاعات، قضاوت در خصوص عارضه‌های بهداشتی محتمل، از یافته‌های اپیدمیولوژیك در مقایسه اجتماعات با مصرف آب حاوی املاح كم (سبك) و املاح زیاد نیز بهره گرفته شده است. بر این اساس عارضه‌های بهداشتی محتمل مستقیم و غیرمستقیم مرتبط بر مصرف آب با محتوای املاح كم به شرح زیر خلاصه شده است:
▪ تاثیر مستقیم بر غشای مخاطی روده‌ها، خو‌ن‌سازی و سایر فعالیت‌های بدن
▪ جذب نشدن كلسیم و منیزیم
▪ جذب اندك سایر عناصر تغذیه‌ای
▪ از دست رفتن كلسیم، منیزیم و سایر عناصر تغذیه‌ای از ماده‌ی غذایی، در آماده سازی غذا
▪ افزایش احتمالی جذب فلزات سنگین ناشی از لوله‌های حامل آب
▪ تقویت احتمالی رشد مجدد باكتری‌‌ها
از مطالعات اخیر در روسیه چنین استنباط می‌شود كه آشامیدن آب حاوی مواد معدنی كم، احتمال ابتلا به فشارخون و بیماری‌های عروق كرونر قلب، زخم معده و اثنی‌عشر، گواتر، عارضه‌های حاملگی و عارضه‌های متعدد در نوزادان و اطفال نظیر یرقان، كم خونی و آسیب‌های ساختاری در رشد را فزونی می‌بخشدد.
بر این اساس گروه‌ تحقیق كارشناسان سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۸۰، حداقل TDS آب آشامیدنی را ۱۰۰ میلی گرم بر لیتر و مقدار مناسب(Optimom) آن را در آب‌های سولفاته و كلروره در محدوده ۲۰۰ تا ۴۰۰ و دامنه آن را در آب‌های بیكربناته ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلی گرم بر لیتر توصیه كرد‌ه‌اند. پیشنهاد این گروه تحقیق بر پایه تجربه‌های میدانی حاصل از اندازه‌گیری متغیرهای تغییرات وزن بدن، متابولیسم نیتروژن و سایر عناصر پایه تغذیه‌ای، فعالیت آنزیم‌ها، خون‌سازی و تنظیم آن، محتوی املاح معدنی در خون و بافت‌ها، هماتوكریت و فعالیت آنزیم ADH در افراد داوطلب، سگ و موش صحرایی بوده است.
گروه تحقیق كارشناسان سازمان جهانی بهداشت، علاوه بر TDS، حداقل محتوی كلسیم آب‌های نمك‌زدایی شده را ۳۰ میلی گرم بر لیتر دانسته‌اند. این غلظت پایه عوارض بحرانی بدن، ناشی از تغییرات هورمونی در متابولیسم كلسیم و فسفات رخ می‌دهد كه با لحاظ داشتن حد اشباع املاح معدنی در بافت استخوانی به دست آمده است. این گروه حداقل غلظت یون بیكربنات در آب‌های نمك‌زدایی شده را برای حفظ جنبه‌های زیبایی شناختی و پذیرش عمومی و كاهش خورندگی آب، ۳۰ میلی گرم بر لیتر پیشنهاد كرده‌اند.
از سال ۱۹۸۰ به بعد پژوهش‌های علمی برای تعیین حداقل و مقدار مناسب املاح معدنی در آب‌های نمك‌زدایی شده همچنان ادامه یافت. به عنوان نمونه نتایج دو بررسی اپیدمیولوژیك جداگانه در چهار شهر در منطقه جنوب سیبری كه در آنها ۴۶۰ و ۵۱۱ زن با محدوده‌ سنی ۲۰ تا ۴۹ سال، آب‌های با غلظت‌های متفاوت كلسیم و منیزیم مصرف كرده‌اند، نشان داد كه موارد ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی، فشارخون بالا، سردرد و سرگیجه و بیماری‌های استخوانی در شهرهایی كه محتوی كلسیم آب ۳ و ۱۸ و مقدار منیزیم آن ۴/۳ و ۵ میلی‌گرم در لیتر بوده است، به مراتب بیشتر از مناطقی است كه از آب‌های حاوی ۲۲ و ۴۵ میلی گرم بر لیتر كلسیم و ۳/۱۱ و ۲/۲۶ میلی گرم بر لیتر منیزیم نوشیده‌اند. لوتای و همكاران (۱۹۹۲) یك مطالعه اپیدمیولوژیك پیرامون ارتباط محتوی املاح آب باشیوع بیماری‌ها روی دو گروه جمعیتی كه آب با كیفیت‌های متفاوت مصرف می‌كردند، انجام دادند.
این پژوهش در ناحیه پوست لیم روسیه بر روی تمامی گروه‌های جمعیتی مشتمل بر ۷۶۸۵ نفر بزرگسال، ۵۶۲ كودك، ۱۵۸۲ زن باردار و نوزاد انجام شده است. در یك گروه آب مصرفی حاوی املاح معدنی كم و در گروه دیگر آب محتوی املاح معدنی بیشتر مصرف كرده‌اند. در این مطالعه غلظت عامل‌های سولفات، كلرور، سدیم، پتاسیم، مس، روی، منگنز و مولیبدان در آب آشامیدنی و تمامی عادت‌های تغذیه‌ای، شرایط اجتماعی و كیفیت هوا درهر دو گروه جمعیتی تحت مطالعه یكسان بوده است. نتایج این بررسی نشان داد كه در جمعیتی كه آب محتوی املاح معدنی كم مصرف می‌كردند، موارد ابتلا به گواتر، فشارخون، بیماری‌های عروق كرونر قلب، زخم معده و اثنی‌عشر، عفونت كیسه‌ صفرا و نفریت به مراتب بیشتر از جمعیتی است كه از آب با محتوی املاح بیشتر استفاده كرد‌ه‌اند.
علاوه بر آن موارد افزون‌تر كندی رشد و رشد غیرعادی در كودكان، ادم (خیر) و كم‌خونی در زنان باردار همراه با موارد بیشتر مرگ و میر نوزادان در جمعیتی كه از آب با محتوی املاح كم مصرف كرده‌اند، مشاهده شده است. بر پایه یافته‌های علمی ارائه شده در كنفرانس بازنگری رهنمودهای كیفیت آب آشامیدنی سازمان جهانی بهداشت كه در سال ۲۰۰۳ در دفتر اروپایی این سازمان برگزار شد، حداقل و مقدار مناسب كلسیم، منیزیم و سختی آب آشامیدنی به شرح زیر پیشنهاد شده است:
▪‌ منیزیم:
حداقل ۱۰ میلی گرم بر لیتر و دامنه مقدار مناسب آن ۲۰ تا ۳۰ میلی گرم بر لیتر
▪ كلسیم:
حداقل ۲۰ میلی گرم بر لیتر با دامنه‌ مطلوب ۴۰ تا ۸۰ و بهترین مقدار مناسب آن ۵۰ میلی گرم بر لیتر
▪ سختی كل:
حداقل دامنه‌‌ مناسب دو تا چهار میلی مول بر لیتر (۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم بر لیتر بر حسب كربنات كلسیم.)‌

مجید قنادی

منبع : روزنامه سلامت