مقام مادر

دستوراتی که در قرآن کریم به زن و مرد داده می‌شود، در عین حال که راه مشترکی برای رسیدن به حق است ولی راه مخصوص را هم از نظر دور ندارد، وقتی که احترام به پدر و مادر را بیان می‌کند برای گرامیداشت مقام زن نام مادر را جداگانه ذکر می‌کند.
در قرآن کریم قدردانی از والدین بر دو قسم است:
۱) یک قسم مشترک بین پدر و مادر
۲) قسم دیگر که مخصوص مادر است.(۱)
اگر در قرآن نامی از زحمات پدر می‌برد، این به خاطر وظیفه پدر است و اگر از زحمات مادر یاد می‌کند، به خاطر قدردانی از مادر است.(۲)در قرآن کریم آیاتی در این مورد آمده است:“اما یبلغن عندک الکبر احمدهما او کلاهما فلاتقل لهما اف سوی ولاتنهر هما و قل لهما قولا کریما”(۳)اگر یکی از آن دو یا هر دوی آنها در کنار تو به سالخوردگی رسیدند به آنها اف مگو و پرخاش مکن و با آنها سخنی شایسته بگو.
در بخشی دیگر می‌فرماید:“و وصینا الانسان بوالدیه احسانا”(۴)و وصیت کردیم انسان را نسبت به احسان مادرش، برای اینکه او با سختی او را حمل کرد و به سختی وضع حمل کرد و سی ماه در سختی بود.
در سوره لقمان آمده است که “ان اشکرلی ولوالدیک”(۵)
سپاسگزار من و پدرت و مادرت باش.
و آیه دیگر نیز برای شرح خدمات مادر در قرآن آمده است که می‌فرماید:“و وصینا الانسان بالوالدیه احسانا و حملته امه کرها وضعته کرها و حمله فصاله و ثلاثون شهرا”(۶)و وصیت کردیم انسان را به نیکی به والد.
در روایات نیز ارزش واهمیت زیادی برای زحمات پدر و مادر گفته شده است.قال الباقر(ع:) “ثلاث لم یجعل الله عزوجل لاحدفیهن رخصه اداء الامانه الی البر و الفاجر الوفاء بالعهد للبر و الفاجر و به الوالدین، برین کانا اوفاجرین.”(۷)سه چیز است که خداوند متعال نسبت به آنها مخالفت را اجازه نداده است، ادا امانت به نیکوکار و بدکار، وفای به عهد نسبت به نیکوکار و بدکار، خوشرفتاری با پدر و مادر نیکوکار باشند یا نباشند. در برخی از روایات نیز نیکی کردن به پدر و مادر به عنوان کفاره گناهان آمده است:امام صادق فرمودند:‌”جاء رجل الی النبی، فقال انی قدیولد بنتا و ربیتها حتی اذا بلغت فالبستها و حلیتها ثم جنت الی قلیب، فدفعتها فی جوخ و کان آخرما سمعت منها و هی تقول یا ابتاه! فما کفاره ذلک؟ قال الک ام حیه؟ قال:‌لا. قال: فلک خاله حیه قال:‌نعم. قال: قابررها فانها مثل الام، یکفر عنک ما صنعت.”(۸)
مردی خدمت پیامبر اکرم(ص) رسید، گفت:‌ برایم دختری متولد شد و او را پروریدم تا بالغ شود من جامه و زیورش را پوشانیدم و او را سرچاهی آوردم و در میان آن انداختم و آخرین سخنی که از او شنیدم. ای پدر! کفاره این کار تو چیست؟‌حضرت فرمودند:‌ مادرت زنده است؟ گفت نه فرمودند خاله‌ات زنده است؟ گفت: بلی، با او خوشرفتاری کن که او در جای مادر توست و خوشرفتاری با او کفاره کارت می‌شود. در روایت دیگر از امام صادق(ع) در موردنیکی کردن به مادر آمده است که:“جاء رجل الی النبی، فقال: یا رسول‌الله من ابر، قال امک. قال ثم من؟ قال امک. قال: ثم من؟ قال امک، قال: ثم من؟ قال اباک”(۹)مردی نزد رسول خدا رفت، پس گفت: یا رسول‌الله به چه کسی نیکی کنم، گفت:‌به مادرت، بعد پرسید به چه کسی نیکی کنم، فرمودند به مادرت، دوباره پرسید: به چه کسی نیکی کنم، فرمودند:‌به مادرت پس پرسید به چه کسی نیکی کنم؟ فرمودند به پدرت.
همچنین روایات زیادی در مورد اطاعت از امر پدر و مادر وجود دارد که به اقتضای موضوع بحث به یک روایت از اطاعت مادر اشاره می‌کنیم.اویس قرنی که در اخبار اهل بیت(ع) از او بسیار تعریف و تمجید شده است و رسول خدا(ص) در مورد او فرموده است: “یفوح روائح الجنه من قبل القرن و اشوقاه الیک یا اویس القرن.”(۱۰)یعنی اینکه این بوهای بهشت از جانب کوهای قرن می‌وزد، پس اظهار شوق فرمودند و به اویس قرنی اشاره می‌کردند و می‌فرمودند هر که او را ملاقات کرد از جانب من به او سلام برساند. نقل شده است که کار او شتربانی بوده است و از اجرت و دستمزد آن خارج و مخارج مادرش را تامین می‌کرده است، چون که خیلی مشتاق دیدار رسول اکرم(ص) بوده، روزی قصد ملاقات با آن حضرت را کرده در ضمن نمی‌خواست که این کار را بدون رضایت مادرش انجام دهد.
بنابراین به نزد مادر رفت و از او اجازه خواست تا به سمت مدینه حرکت کند مادر به او اجازه داد ولی گفت:‌به شرط آنکه بیشتر از نصف روز توقف ننمایی، اویس به مدینه آمده و به خانه حضرت رفت ولی آن حضرت در خانه نبود، نصف یک روز را در انتظار ماند ولی آن حضرت به خانه نیامد و چون از مادر اجازه توقف بیشتری را نداشت و چون که جلب رضایت مادر جلب رضایت خداست، به همین منظور پیامبر را ندیده مدینه را ترک کرد و زمانی که حضرت رسول(ص) مراجعت کردند این نور کیست که در این خانه می‌نگرم، گفتند: شتربانی که اویس نام داشته در این خانه آمد و بازگشت و در خانه این نور را به هدیه گذاشت.(۱۱)

اعظم بهرامی تتماج
پی‌نوشتها:
۱- سوره بقره، آیه ۱۸۷
۲- سوره آل عمران، آیه ۳۷
۳- سوره اسرا، آیه ۲۳
۴- سوره احقاف، آیه ۱۵
۵- سوره لقمان، آیه ۱۴
۶- سوره احقاف، آیه ۱۵
۷- اصول کافی، ج ۳، ص ۲۳۶
۸- اصول کافی، ج۳، ص ۲۳۷
۹- اصول کافی، ج۳، ص ۲۳۳
۱۰- واعظ خانواده، مهدی تاج ؟ ، ص ۱۲۲
۱۱- منتهی‌الامال، ج۱

منبع : روزنامه رسالت