مسئولیت‌پذیری

یکی از صفات مهمّی که در نقطهٔ مقابل خودخواهی قرار گرفته و سرچشمهٔ بسیاری کمالات است، داشتن روح احساس مسئولیت در برابر دیگران است. این خصوصیت اساسی، انسان را از گوشهٔ خلوت و انزوا خارج کرده به طرف جامعه و زندگی اجتماعی سوق می‌دهد و سبب می‌شود انسان حصار زندگی فردی و بی‌تفاوتی در برابر جامعه را درهم شکسته و پیوندی عمیق بین سرنوشت و سعادت خود با سرنوشت و سعادت دیگران برقرار کند. انسان تا فاقد روح احساس مسئولیت در برابر جامعه است، برای خود حساب جداگانه‌ای باز می‌کند و از بابت سرنوشت دیگران دغدغه‌ای به دل راه نمی‌دهد. امّا چون روح احساس مسئولیت در او قوّت گرفت، دیگر نمی‌تواند در برابر سرنوشت جامعه بی‌تفاوت باشد، یا بین مافع و مصالح خود با منافع و مصالح جامعه دیواری آهنین بکشد و فارغ از دردها و رنج‌های دیگران، زندگی آرام و بی‌دغدغه‌ای داشته باشد. از این‌رو، در سایهٔ پرورش این خصوصیت مهّم روحی و اخلاقی، بُعد اجتماعی شخصیت انسان قوام می‌پذیرد و در سایهٔ شکوفائی این جنبه از وجود انسان‌‌ها، زندگی اجتماعی سامان می‌یابد، و چون انسان‌ها در تکامل خود محتاج زندگی جمعی هستند، راه برای پیشرفت و تعالی آنان هموار می‌شود.
داشتن صفت ”مسئولیت‌پذیری“ نه تنها مسلمان را با پیوند الهی به جامعهٔ اسلامی و همه مسلمین می‌پیوندد، و آنان را در حکم ید واحده می‌گرداند، بلکه حتی احساس مسئولیت در برابر همهٔ بشرّیت را در دل آنان پرورش می‌دهد و وظیفهٔ سنگین نجات و آزادی مستضعفین و مظلومین و محرومین، و مبارزه با ستمگران و جبّاران و طاغوت‌ها، و از میان برداشتن موانع موجود بر سَر راه نشر حق را برعهدهٔ آنان می‌گذارد.
فضایل و کمالاتی چون سودرسانی به دیگران، اهتمام به امور مسلمین، یاری مظلومان و ستمدیدگان، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد و پیکار با دشمنان حق، انسان‌دوستی و مردم‌گرائی و ... که در تعالیم اسلامی سخت مورد تأکید قرار گرفته‌اند، از جمله آثار و مظاهر صفت ”مسئولیت‌پذیری“ و از ثمرات آنست.
● سودرسانی
امام حسن عسکری (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
دو خصلت است که فوق آن دو چیزی نیست: ایمان به خدا، و نفع داشتن برای برادران ایمانی. (تحف‌العقول)
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
مؤمنین خادم و خدمتگزار یکدیگرند.
(المُؤْمِنُونَ خَدَمٌ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ) (مستدرک الوسائل، ص ۴۱۱)
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
رفتن مسلمان در پی حاجت برادر مسلمانش برتر از هفتاد بار طواف خانهٔ کعبه است. (وسائل‌الشیعه، ج۲، ص ۵۲۴)
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
برآوردن حاجت یک مؤمن از بیست حجّ که در هر حجّی صدهزار خرج کند، نزد خدا محبوب‌تر است. (وسائل‌الشیعه، ج۲، ص ۵۲۴)
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
به راستی خداوند بندگانی در زمین دارد که در انجام حوائج مردم کوشش می‌کنند. آنان در روز قیامت ایمنند. (وسائل‌الشیعه، ج۲، ص ۵۲۴)
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرمایند:
مؤمنین با یکدیگر برادرند. حوائج یکدیگر را برآورند، پس بخاطر برآوردن حوائج همدیگر، خداوند حوائج آنان را در روز قیامت برآورد. (امالی شیخ مفید)
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرمایند:
هر مؤمنی که ترک یاری برادر خود نماید با اینکه قادر بر یاری او باشد، خداوند او را در دنیا و آخرت رسوا و معذّب خواهد نمود. (امالی شیخ مفید)
(مٰامِنْ مُؤْمِنٍ یَخْذُلُ اَخٰاهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلیٰ نُصرَتَهِ اِلاّ خَذَلَهُ اللهُ فِی الدُّنیٰا وَ الٰاْخِرَهِٔ)
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرمایند:
کسی که به دادهٔ خود منّت گذارد، خداوند با وی سخن نگوید و به او نظر نکند و او را منزه ننماید و او را عذابی دردناک است. (امالی شیخ مفید)
● اهتمام به امور مسلمین
پیامبر اکرم می‌فرمایند:
کسی که صبح کند و اهتمام به امور مسلمانان نداشته باشد، مسلمان نیست.
(مَنْ اَصْبَحَ لٰایَهْتَمَّ بِاُمورِ الْمُسْلِمینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ) (اصول کافی، ج۳، ص ۲۳۸)
● یاری مظلومان و مبارزه با ستمگران
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرمایند:
کسی که فریاد یاری و کمک ”ای مسلمانان!“ را بشنود و اجابت نکند، مسلمان نیست.
(مَنْ سَمِعَ رَجُلاً یُنٰادی یٰا لَلْمُسلِمینَ فَلَمْ یَجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ) (اصول کافی، ج۳، ص ۲۳۹)
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
خطاب حسنین (علیهم‌السّلام) دشمن ستمگران و یاور ستمدیدگان باشید.
(کُونٰا لِلظّالِمِ خَصْماً و لِلْمَظلُوم عَوْناً)
● امر به معروف و نهی از منکر
امام باقر (علیه‌اسلام) می‌فرمایند:
وای بر گروهی که خدا را به امر به معروف و نهی از منکر اطاعت نکنند. (فروع کافی، ص ۳۴۳)
امام علی(علیه‌السلام) می‌فرمایند:
امر به معروف و نهی از منکر کنید وگرنه همگی شما را عذاب خدا فرا خواهد گرفت. (وسائل‌الشیعه، ج۲، ص ۴۹۱)
● جهاد در راه خدا
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
در راه خدا با دست‌های خود جهاد کنید، و اگر نتوانستید با زبان‌های خود جهاد کنید، و اگر نتوانستید با دل‌های خود به جهاد بپردازید. (بحار، ج۱۰۰، ص ۴۹)
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
درهای آسمان‌ها برای مجاهدان گشوده است. (غررالحکم)