غار کتله‌خور ، غارنور خورشید

غار کتله خور غاری خشکی ـ آبی، واقع در استان زنجان و در ۱۵۵ کیلومتری جنوب زنجان و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان و ۴۱۰ کیلومتری تهران و ۵ کیلومتری شهر کوچک گرماب واقع است. در بعضی از مناطق غربی ایران به کوه‌های کم ارتفاعکتل می‌گویند و احتمالاً وجه تسمه غار نیز به همین علت باشد که این غار در یکی از این کوه‌ها قرار گرفته است و خورشید از پشت آن طلوع می‌کند و به‌جای کتل خورشید به آن کتل خور گویند. این غار قبل از سال ۱۳۰۰ هـ.ش کشف شده و در سال ۱۳۳۰ توسط شخصی به‌نام جمالی زنجانی به ثبت رسیدهاست.
حدوده سال ۱۳۴۳ هـ.ش کوهنوردان به‌علت طولانی بودن دهلیز ورودی و کوتاه بودن سقف آن و فقدان عبور و مرور وفقدان جاذبه، غار سنگی بی‌اهمیت جلوه شد ولی در سال ۱۳۶۵ گروهی مجهز از غاز نوردان زبده همدان بازدید مفصلی از غار انجام دادند و توانستند شکل‌‌گیری این غار را به دوران ژوراسیک ارتباط دهند.
یعنی بیش از ۱۲۰ میلیون سال قبل ساختمان در زیر کوه کتل خور قرار گرفته و از پائین دست دهانه آن رود شور که از شعبات فرعی قزل اوزن است جاری می‌شود. غار در منطقه مستطیلی شکلی به ابعاد ۱۵۰۰ ٭ ۲۰۰۰ متر به وجود آمده است.
در محل یاد شده عملکرد هوازدگی مکانیکی و نیروهای درونی به کمک یکدیگر تعدادی ترک یا گسل متقاطع را در محدوده داخلی این فضا به وجود آورده و به دلیل فراهم شدن سایر شرایط، فرآیند غار زایشی شروع شده است. دهانه غار در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمه‌ای که آب‌های فرورو حاصل از ریزش جوی غار را خارج می‌کند و به رود شور می‌ریزد ۵۰ متر است.ورودی غار یک دهلیز ۴۰۰۰ متری بوده با سقفی کوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهلیز فرعی پس از دهلیز فرعی یک دالان وسیع ۹۵۰ متری با سربالائی‌هائی به ارتفاع ۲ متر و گودال‌های خشک قرار دارد که با دو شاخته ۵۰ متری ادامه پیدا می‌کند و پس از عبور از یک سر بالائی به تالار وسیعی پوشیده از چکنده و چکیده و ستون می‌رسد.
در داخل تالار کوچک بلورین که به تلار ستون‌ها چسبیده چاهی به عمق ۸ متر قرار دارد که احتمالاً محل خروج آب‌های فرورو سازنده غار است. در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده است. بخش ورزشی آن تنها مورد استفاده غار نوردان و صخره نوردان قرار می‌گیرد، حدود ۴ کیلومتر است که البته هنوز انتهای آن کشف نشده است. بخش تفریحی غاز نیز که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می‌گیرد حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است که گفته می‌شود این تنها مسیر کل غار است. بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد. قسمت اصلی آن دالانی طبیعی است که جهت برگزاری مراسم مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
البته این دالان هیچ گونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به‌صورت مصنوعی کنده شده اما خود دالان تماماً طبیعی بوده است. غار کتله خور از لحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها زیبائی و تعدد طبقات اولین غار آهکی جهان شناخته شده است که توسط سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و هزینه شخصی به نام مهندس عالی که هندس عمران فرمانداری زنجان بوده‌اند، در طول پنج سال آماده بهره‌برداری گشت. از بهره‌برداری اولیه این غار چیزی حدود ۱۵ سال می‌گذرد که البته هنوز هم کاوش و فعالیت برای آماده‌سازی سایر قسمت‌های غار برای بازدید ادامه دارد. غار کتله خور غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل رس و خاک‌های حاوی اکسید آهن قابل مشاهده است. این غار از نظر سنی تقریباً هم سن غار علیصدر همدان است البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاری است کاملاً آبی اما غار کتله خور زنجان غاری است تقریباً خشکی، دوم اینکه آهک‌های غار کتله خور نسبت به آهک‌های غار علیصدر بسیار خالص‌تر هستند که این خود عاملی است جهت زیباتر شدن غار، چرا که خالص بودن آهک‌ها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل‌ها می‌شود.
یک نکته قابل توجه در رابطه با غار کتله خور این است که شواهد و بررسی‌های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار د رنهایت به غار علیصدر در همدان متصل می‌شود. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبائی‌های این غار تعداد طبقات آن است که این‌گونه غارها در جهان کم‌نظیر هستند، گمان می‌رود که این غار دارای ۷ طبقه باشد که البته تاکنون تنها ۳ طبقه آن کشف شده است.
حدود ۷۰۰ متر اولیه غاز قطری حدود ۷۰ سانتیمتر داشته و به‌طوری‌که رهنوردان اولیه غار این مسیر ۷۰۰ متری را به‌صورت سینه‌خیز طی کرده و مسیر خود را با علامت‌گذاری مشخص کرده‌اند.
۱۰۰ متر ابتدای غار محل زندگی انسان‌های نخستین بوده است که این موضوع را اسکلت ۸۰ انسانی که در این محل پیدا شده است تأیید می‌کند. لازم به ذکر است که این اسکلت‌ها همچنان در این محل نگهداری می‌شوند.
این غار شامل بخش‌های دیگری است که به ترتیب می‌توان میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل‌ستون، سه راهی کوهی، میدان پنج شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر باجهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دو جادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و... را نام برد که تمامی این بخش‌ها حاصل تجمع‌های آهکی است که هر کدام براساس شباهتی که به یکی از اشیاء اطراف ما داشته‌اند به این اسامی خوانده می‌شوند. از ویژگی‌های منحصر به فرد این غار می‌توان وجود ستون‌های آهکی عظیم را نام برد که حاصل به هم پیوستن استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهکی هستند که باعث شده‌اند که این غار خود نگهدارنده خود باشد، یعنی اینکه این ستون‌های عظیم نقش نگهدارنده‌ەائی را بازی می‌کنند که مانع از فروریختن سقف غار می‌شود.
این غار در مراحل اولیه تشکیل خود غاری آبی بوده است که در اثر انحلال آبی گاهی اوقات توده‌های عظیمی از سنگ‌ها ازتوده اصلی جدا شده‌اند. تشکیل طبقات متعدد این غار باعث شده‌ است که آب به طبقات زیرین نفوذ کرده و عملاً غار تبدیل به غاری خشکی گردد. از دیگر ویژگی‌های بارز این غار می‌توان وجود قندیل‌های زیبا و شفاف آهکی و استالاکتیت‌های گل کلمی را نام برد. وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره‌های متعدد طبیعی هم از ویژگی‌های منحصر به فرد این غار است.
علاوه بر تمامی این مسائل در غار کتله‌خور همان‌طور که در قبل آمد می‌توان تجمع‌های متفاوتی مشاهده کرد که یکی از این تجمع‌های زیبا و جالب توجه استالاگمیت‌هائی است که بسیار شبیه به عروس و داماد هستند و به همین اسم نامگذاری شده‌اند. این غار در طول ۱۲۰ میلیون سالی که از عمرش می‌گذرد دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده است که برخی طبیعی و برخی هم مصنوعی بوده است. از تغییرات طبیعی این غار می‌توان شکستگی‌های حاصل از زمین لرزه‌ها، گسل خوردگی‌ها، لغزش‌ها و ریزش‌ها را نام برد.

منبع:
www.zanjanika۶.persianblog.com

منبع : مجله مهر آب