پرورش ماهیان دریایی در قفس های کوچک در شرق اندونزی (کومودو)

سازمان حفاظت از طبیعت در اندونزی با مطالعه و اجرای روش هایی كه بتواند مشكلات موجود زیست محیطی را حل كند نسبت به اجرای پروژه پرورش ماهی در قفس اقدام كرده است. هدف از این كار حفاظت از اكوسیستم صخره های مرجانی است. بطوری كه با انتقال و تكثیر مولد ماهیان مناطق مرجانی و پرورش آنها در قفس محور فعالیت را از صیادی ناپایدار به سمت آبزی پروری پایدار سوق داده است.دوازدهم ژوئن سال ۲۰۰۴ روزی مهم در تاریخ حفاظت محیط زیست دریایی اندونزی بود زیرا در این روز نتایج پروژه پرورش ماهی دریایی در قفس های كوچك در شرق اندونزی بدست آمد و ۵۰۰ كیلوگرم هامور تولید شده در این پروژه به فروش رسید و به عنوان اولین تولید، اهداف زیادی از جمله معرفی و شناساندن امكان سنجی پرورش ماهی در دریا را توسط تعاونی های روستایی به منظور امرار معاش آنها و جلوگیری از فعالیت های مخرب صیادی همانند استفاده از مواد منفجره و سموم در صید آبزیان تحقق بخشید. این فعالیت یكی از روش های متعددی است كه می تواند برای محافظت از اكوسیستم صخره های مرجانی پارك ملی كومودو در اندونزی بكار گرفته شود.این پروژه پایلوت برای تولید ۲۵ تن هامور و سرخو در سال طراحی شده است كه بخشی از برنامه ای بزرگتر برای تولید ۲۵۰ تن در سال در همین منطقه است. تولیدات مذكور بصورت ماهی زنده در بازار زنده فروشی ماهیان صخره های مرجانی در هنگ كنگ به فروش خواهد رسید.
این پروژه كه توسط یك شركت امریكایی طراحی و راه اندازی شده با همكاری بخش خصوصی و با نظارت سازمان حفاظت از طبیعت اندونزی فعالیت می كند. این سازمان وظیفه ارائه فنون جدید برای حفاظت محیط را به عهده دارد. هم اكنون كه توانایی های این صنعت در این منطقه معرفی و مشخص شده است،سازمان مذكور با جدیت به دنبال مشاركت مردم و بخش خصوصی اندونزی است تا بتواند این پروژه را به تجارت چند جانبه تبدیل كند. تجارتی كه سودمند بوده و سازگار با محیط زیست است و برای تشكل های محلی معیشت مستمر را فراهم می كند. این پروژه شامل احداث مركز تكثیر ماهیان دریایی بصورت پایلوت است كه بچه ماهی مورد نیا ز را تامین می كند بطوریكه با نگهداری مولدین ۶ گونه محلی (هامور و سرخو) در قفس های دریایی و جمع آوری تخم آنها، این امر تحقق می یابد. علت استفاده نكردن از گونه های غیر بومی كاهش ریسك انتقال بیماریها از نقاط دیگر به این منطقه بوده است. این پروژه در نگهداری موفقیت آمیز مولدین و جمع آوری تخم آنها بصورت مستقیم از قفسها پیشگام بوده و به این ترتیب از هزینه های اضافی احداث مخازن در خشكی جلوگیری كرده است. میزان تخم و درصد تفریخ عالی بوده است و اغلب گونه ها بصورت طبیعی تخم ریزی كردند و نیازی به هورمونهای محرك تخم ریزی نبود.
شش گونه ماهی نگهداری شده در قفس عبارت بودند از:
۱. هامور ببری ( Epinephelus Fuscoguttatus )
۲. هامور خور ( E. Coioides )
۳. هامور mouse - Cromileptes altivelis
۴. هامور لئوپارد ( Plectropomus Leopardus )
۵. سرخوی حرا ( Lutjanus argentimaculatus )
۶. سی باس آسیایی ( Lates Calcarifer )
با اعمال نظارت مجوز پرورش به واحدهای مجزا و مزارع بر اساس نیاز بازار، خصوصیات محیط پرورش و آسان بودن فناوری پرورش گونه ها صادر گردید. بدیهی است كه گونه های مختلف، ویژگی های زیستی متفاوتی دارند، برای مثال، هامور ببری سریع الرشد است ( رسیدن به وزن بازاری ۷۰۰ـ۵۰۰ گرمی طی ۱۲ ماه در قفس های دریایی انجام می گیرد) و قیمت بالایی را در بازار دارد. یعنی ۱۲ دلار آمریكا در هر كیلوگرم در خارج از مزرعه به فروش می رسد. اما در این گونه كه می بایست پرورش متراكم داشته باشیم، هم جنس خواری شدید وجود دارد و می بایست به طور منظم نسبت به درجه بندی آنها اقدام گردد ولی در هامور خور كه مراحل پرورش لاروی آسانی دارد و نسبت بازماندگی آن بیشتر است، قیمت پائینی در بازار مصرف دارد و هر كیلوگرم آن ۵ دلار آمریكا است.هامور mouse به ازاء هر كیلوگرم ۳۰ دلار آمریكا ارزش دارد ولی سرعت رشد كندی دارد و زمان رسیدن به وزن بازاری آن به ۲۰ ماه می رسد. مراحل پرورش لاروی آن دشوار است و درصد بازماندگی آن نسبت به گونه های دیگر پائین تر است. سرخوی حرا در بازار دارای قیمت پائینی است، اما به علت تراكم پذیری بالا و امكان تولید انبوه آن مورد توجه می باشد. بدین ترتیب پرورش دهنده ماهی در قفس میتواند با تولید گونه های متعدد و توزیع ریسك كار خود تركیبی از گونه های سریع الرشد با قیمت پایین و گونه های كند رشد ولی با قیمت بالا، میزان ریسك خود را پائین بیاورد.
●مركز تكثیر:
مركز تكثیر این پروژه توسط انستیتو تحقیقاتی گوندول بالی اندونزی طراحی و نظارت شده است و پشتیبانی فنی این بخش از پروژه نیز برعهده همین موسسه است. در طراحی مركز، عملیات راه اندازی و احداث با مواد قابل تأمین در محل و بومی با هزینه پایین و با كمترین اتكا به تجهیزات وارداتی توجه زیادی شده است. این طراحی برای مردم فقیر منطقه كومودو بهترین پیشنهاد بوده است. این مركز برای تولید ۱۰۰۰۰۰ بچه ماهی در سال طراحی شده است ولی می توان بدون ایجاد تغییرات در تجهیزات موجود فراتر از این ظرفیت را نیز تولید كرد. روتیفرهای SS, S با روش های پرورش انبوه، تولید می شوند و توسط تولیدات جلبكی مانند نانوكلرپسیس – Nannochloropsis - و مخمر تغذیه می شوند. بنابراین جلبك ها و روتیفر را به سادگی می توان از گوندول تامین كرد. جلبكها و روتیفرها در مخازن بتنی بیرونی توسط نور خورشید و باروركننده های صنعتی (كودهای شیمیایی) بطور موفقیت آمیزی پرورش یافتند. سیست آرتمیای وارداتی و غذاهای غنی شده و غذاهای لاروی نیز درداخل اندونزی قابل تامین هستند. آب كافی برای مركز تكثیر توسط یك سیستم جداگانه تأمین می گردد. آب دریا كه وارد مركز تكثیر می شود، ابتدا از فیلترهای شنی عبور داده می شود و در صورت نیاز با فیلترهای ۵ میكرونی فیلتر می شوند ( برای بخش نوزادگاهی نیازی به استفاده از این فیلتر نیست).كیفیت آب عالی است و دما بصورت ثابت بین ۳۰ـ ۲۸ درجه سانتی گراد نگهداشته می شود. البته آب ورودی ابتدا به حوضچه های رسوب گیر هدایت می شود و در آن جا مواد غیر محلول آب، رسوب داده می شوند و مواد آلی آب هم بصورت طبیعی شكسته و تجزیه می شود و به مواد معدنی مفید تبدیل می گردد. پرورش لاروها در مخازن بتنی ۱۰ متر مكعبی با دوره نوری تنظیم شده، انجام می گردد. تمام گونه های تولید شده در سن ۵۰ روز، تغییر رژیم غذایی می دهند و در این سن به مخازن پرورش نوزادگاهی یا نرسری انتقال داده می شوند تا مراحل انطباق پذیری با شرایط پرورش در قفس انجام گیرد. ( نرسری در خارج از سالن قرار دارد و دوره نوری بر اساس شرایط محیطی است و تنظیم شده نمی باشد)
●مزارع پرورش:
همانطور كه اشاره شد، هدف از اجرای این پروژه، وارد شدن تعاونی های محلی به صنعت پرورش گونه های دریایی بومی منطقه است كه بچه ماهیان مورد نیاز از مركز تكثیر مذكور تأمین می گردد.با توجه به اینكه تشكل ها یا تعاونی های روستایی، در این مناطق زندگی می كنند و دارای تجارب ارزشمندی در زمینه نگهداری ماهیان وحشی زنده در تورهای كوچك و مراحل حمل و نقل آنها تا بازار مقصد هستند و علاقه شدیدی نسبت به اجرای پروژه از خود نشان داده اند، به عنوان بهترین گزینه در اجرای پروژه و توسعه آن در منطقه انتخاب شده اند.سپس، قفسها در واحدهای كوچك و با مواد قابل دسترس محلی مانند چوب و پلاستیك ساخته و نصب شدند. این قفسها با وجود كم هزینه بودن، بسیار محكم و انعطاف پذیر هستند. آنها در نواحی ساحلی و به دور ازامواج دریا در مناطق پناهگاهی نصب گردیدند. هر قفس توانایی تولید ۶ تن در سال را دارد و هر مجموعه شناور (یك واحد) دارای گروههای مختلف قفس با قطر ۳، ۴ و ۵ متری می باشد.این قفسها برای تولید هامور و درجه بندی آنها بطور منظم مناسب می باشند. تمام واحدها به استفاده از غذای پلت شده تشویق شدند و با توجه به اینكه بخشی از اهداف پروژه، ارتقای بهره وری است، تعدادی از مردم به تهیه و تدارك غذای پلت شده كه در اندونزی تولید می شود مشغول شدند. مركز تولید كننده بچه ماهیان علاوه بر این كار، وظیفه دیگری به عهده داشت و آن پشتیبانی فنی از مزارع پرورش ماهی در قفس بود. برای مثال، تشخیص بیماریها و چگونگی درمان آنها به عهده این بخش می باشد. نواحی ساحلی منطقه كومودو در اندونزی برای پرورش ماهی در قفس در مقیاس كوچك مناسب بوده و محل های مناسب دیگری برای افزایش تولید و اشتغال نیز شناسایی گردیده است. همه مزارع پرورشی در قفس توسط برنامه مراقبت زیست محیطی كنترل می شوند. همچنین مطالعات تعیین ظرفیت نهایی پرورش ماهی در قفس در این نواحی در دست اجرا می باشد كه در آینده اعلام می گردد. هر مزرعه توسط تعدادی از روستائیان اداره می شود. بطوریكه عده ای روی قفس ها كار می نمایند و عده ای دیگر نظارت و هماهنگی را انجام می دهند كه از بزرگان روستا به حساب می آیند. آموزش و پشتیبانی فنی توسط كاركنان پروژه پرورش ماهی كومودو انجام می پذیرد.
منبع:Infofish International-Dec ۲۰۰۴
نگارندگان: Peter mous،Jos Pet ، Sudaryanto، Trevor meyer
مترجم: علی ایزدی كارشناس تیم مجری پروژه پرورش ماهیان دریایی در قفس
[e-mail]

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران