نگاهی به آثار فاجعه آمیز حضور ابرشرکت‌های معدنی در شیلی

حضور گسترده استعمارگران اسپانیایی در شیلی، وجود معادن فلزاتی ارزشمند نظیر مس و طلا و نقره و نمک و گوگرد و روی و قلع و بوراکس، آنان را به استخراج گسترده این ثروت‌های ارزشمند طبیعی ترغیب کرد، اما به دنبال روش‌های استحصال مواد معدنی که آسیب‌های زیست ‌محیطی و انسانی زیادی را فراهم کرده، اینک موجی از فقر و ناامیدی و خشونت، بر کشور پرآشوب شیلی حکمفرما شده است. نویسنده با اشاره به حضور ابرشرکت‌های چند ملیتی و مخاطره ‌جویانی از سراسر دنیا برای اکتشاف ذخایر باقیمانده موجود در شیلی، یادآور می‌شود که مرگ صدها هزار کارگر بومی، گسترش انواع بیماری‌های تنفسی و روی دادن هزاران حادثه مرگبار در هر سال، باید زمینه توجه به توسعه پایدار انسانی و زیست‌ محیطی در بخش اکتشاف و استخراج معادن را برای کشوری که به سلطان مس دنیا مشهور گردیده، فراهم آورد.
در حاشیه منطقه «آلیتپلانو» در شمال شیلی، انبوهی از ذرات و براده‌های آهن و مس، ضمن ترکیب با یکدیگر، سراسر خاک این ناحیه را به رنگ سیاه درآورده است. در کنار یک بزرگراه دو خطه به طول ده‌ها مایل، یک قبرستان، تنها نشانه حیات ـ و یا مرگ ـ به شمار می‌رود. صحرای آتاکاما، که کثیف‌ترین و آلوده‌ترین صحرای جهان به شمار می‌رود، به عنوان یک قاتل بی‌رحم شناخته می‌شود. ما در اینجا شاهد یک اخلاق‌ستیزی آشکار هستیم. دراینجا بسیاری از قبرهای مردگان، در یک قرن پیش، برای یافتن فلزات گرانبها زیر و رو شده‌اند و هنوز هم آثار فلزات مختلف بر روی بدن‌های کارگرانی که یک صد سال پیش برای استخراج معادن جان خود را از دست داده‌اند، قابل مشاهده است.
در سراسر آلیتپلانو، شما با سرزمینی لخت و عور مواجه هستید. این منطقه آتشفشانی که در مرزهای شمال شیلی، جنوب بولیوی و شمال غربی آرژانتین واقع شده، به عنوان پایتخت معادن صخره‌ای کوه‌های آند شناخته می‌شود و هرکس، از ابرشرکت‌های چند ملیتی گرفته تا کارآفرین‌های سود جو را به سوی خود کشانده است. این سرزمین از دو هزار سال پیش مسکون بوده و از دیر باز کشاورزان با آب کم چشمه‌ها و رودها، به کشاورزی می‌پرداخته‌اند. اما اینک سراسر این منطقه به سوی یک فاجعه زیست ‌محیطی تکان ‌دهنده در حرکت است. اگر از این منطقه بیست هزار پا ارتفاع بگیرید، انواع معادن مس، طلا، نقره، نمک، گوگرد، روی، قلع و بوراکس را در زیر پاهایتان خواهید دید.
در چند صد مایلی شرق این منطقه معدنی، معدن مس چوگویکاماتا، نمادی از استخراج منابع عصر مدرن به شمار می‌رود. مس، سلطان صادرات شیلی است ، کشوری که گفته می‌شود، در آمریکای جنوبی بیشترین رشد اقتصادی را به دست آورده است. در این منطقه، حقوق‌ اکثر کارگران بالاست تا آنان در این بیابان خشک و لم‌یزرع، همچنان به کار سخت و طاقت‌فرسای استخراج معادن مختلف بپردازند. هم اینک دستمزدهای این منطقه، سه برابر دستمزدهایی است که در سایر مناطق برای کارهایی مشابه پرداخت می شود. یکی از بزرگ‌ترین معادن روباز مس دنیا که سه مایل عرض و نیم مایل عمق دارد، یعنی معدن چوکوی، تقریباً هجده در صد مس مصرفی جهان را تأمین می‌کند. در مجموع نیز چهل در صد مس دنیا در منطقه آلیتپلانو استخراج می‌شود. کامیون‌های غول‌پیکر حمل سنگ معدن مس که حدود چهل پا ارتفاع دارند، در هر بار، حدود سیصد و شصت تن خاک این معدن‌ها را به صورتی زنجیره‌ای و مورچه‌وار، روانه بخش‌های تغلیظ و فرآروی می کنند. کلید این فعالیت‌های گسترده را نه در این کامیون‌های غول ‌پیکر که در آب مصرف شده باید جست وجو کرد. در این ناحیه، همه ساله پانزده میلیارد گالن آب مصرف می‌شود که این مقدار، هشت برابر آب مصرفی شهر سانتیاگو پایتخت شیلی است. استحصال این حجم گسترده از آب، خشک شدن منابع آب پیرامونی این ناحیه را به دنبال داشته است. بدین ترتیب، اگر از درآمدهای هنگفت استخراج این معادن بگذریم، با نگرانی‌های مربوط به تأمین آب ساکنان این منطقه چه باید کرد؟
البته در کنار مرز بولیوی و در صدها مایلی چوگویکاماتا، فلز نقره، حاکم بی‌رقابت صنعت آن به شمار می‌رود. شهر پوتوسی از دو جنبه مرتفع‌ ترین شهر دنیا و قرار گرفتن در جوار کوه قرمزرنگ کرروریکو، شهرتی جهانی دارد. نظیر چوگویکاماتا، این منطقه هم صاحب یکی از بزرگ‌ترین معادن دنیا به شمار می‌رود، اما برخلاف همسایه خود یعنی کشور شیلی، دیگر در این منطقه نقره‌ای برای استحصال باقی نمانده است. سابقه این معادن به آغاز عصر استعمار و ورود اسپانیایی‌ها به این ناحیه بازمی‌گردد. از سال ۱۵۴۵ تاکنون، در مجموع نه میلیون نفر، تنها در کرروریکو، جان خود را در این معادن جهنمی از دست داده‌اند. البته بولیوی هم امروزه به فقیرترین کشور آمریکای جنوبی تبدیل شده است.امروزه با وجود تاریخ تاریک گذشته، تقریباً سیصد معدن کار آیمارایی در سی و سه شرکت تعاونی، به اکتشاف معادن در اعماق خاک کرروریکو مشغول هستند و به شدت از یافتن رگه‌های جدید فلزات معدنی استقبال می‌کنند. با وجود اینکه آنها برای خود و نه استعمارگران اسپانیایی به کار مشغولند، اما شرایط سخت و طاقت‌فرسای کارگران این معادن همچنان بدون تغییر باقی مانده است. این افراد هیچ نقشه‌ای ندارند. در این معادن تاریک و کم ارتفاع، تنها چند لامپ کم‌نور وجود دارد و در این شرایط باید به کار گذاشتن دینامیت و انفجار آن بپردازند. البته در این معادن، ابتلا به بیماری‌های تنفسی و بروز حوادث مرگبار نیز رایج است.
اگر شما به مدت پنج ساعت با یک خودروی معمولی به سمت شمال حرکت کنید، شاهد موج جدیدی از هجوم کارآفرینان مخاطره‌جو به بیابان‌هایی بکر و دست نخورده خواهید بود. در روستای کولچانی که فقط یکصد نفر جمعیت دارد، خانواده‌ها برای امرار معاش از دیرباز به استخراج نمک مشغول بوده‌اند. در دریاچه سالاردی یونی، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های نمک دنیا که چهل مایل عرض و صد و بیست مایل طول دارد، کارگران با دستمزدهایی اندک به کار مشغولند.
نیلدا و سلسو لوپز با کار طاقت‌فرسای دوازده ساعته در هر روز، باید ده متر مکعب از این نمک‌ها را تا محل بارگیری توسط کامیون‌ها حمل کنند. تابش خورشید در این منطقه که دوازده هزار پا ارتفاع دارد، چشمان افراد را تا حد کوری کامل می‌سوزاند. لیندا و سلسو باید در این وضعیت با یک دوچرخه و ضمن در دست گرفتن بیل‌ها و ظروف حمل نمک، با پوشیدن ماسک‌های ورزش اسکی و یا روسری، چشمان خود را از خطرات ناشی از بازتاب نور کوه‌های آند و ورود ذرات ریز شن و نمک محافظت کنند. در یک روز خوب، آنها می‌توانند هفت دلار به دست آورند. سلسو به ما می‌گوید که کار کردن در این شرایط، سخت و طاقت ‌فرساست و در عین حال، درآمد اندکی دارد. با این حال می‌گویند که این کار به نسبت معدن کاری، برای آنها راحت‌تر است. سلسو می‌گوید: «تونل‌های معادن نه، بیماری‌های تنفسی نه.» من رئیس خودم هستم، اما باید هر روز در سر کار خود حاضر شوم. بدین ترتیب شاید فرزندان من دیگر مجبور نشوند که به این شغل کثیف تن دهند.
شما در سراسر آلیتپلانو شاهد حضور صدها معدن هستید که درآمدهای اندکی را برای مردم این منطقه فراهم می‌آورد. از جنوب سالاردی یونی و در کنار مرز آرژانتین، شما می‌توانید تعداد زیادی از کودکان را ببینید که به استخراج پودر سفید بوراکس که برای تمیز کردن استفاده می‌شود، مشغولند. البته این بچه‌های معصوم از آینده خود هیچ اطلاعی ندارند. آنها در منطقه‌ای زندگی می‌کنند که بی کاری، خشونت و ناامیدی در آن به شدت رواج دارد.

پیتر مک‌براید
مترجم:محسن داوری
منبع: www.OrionMagazine.org
- Pitter Mackbried پیتر مک‌براید: روزنامه نگار مستقل و پژوهشگر مسائل اقتصادی
منبع:ماهنامه سیاحت غرب ،شماره ۶۵