۲۴ دی ـ ۱۴ ژانویه ـ سالروز درگذشت " انتونی ایدن " دولتمرد انگلیسی که زبان فارسی و تاریخ ایران تحصیل کرده بود و در حذف رضا شاه و درگیری با دکتر مصدق نقش داشت

«رابرت انتونی ایدن» دولتمرد انگلیسی كه نام او مكررا در تاریخ معاصر ایران آمده است ۱۴ ژانویه ۱۹۷۷ ، دو روز پس از هفتاد و نهمین زادروزش درگذشت. وی كه ده سال وزیر امورخارجه انگلستان و ۲۱ ماه نخست وزیر این كشور بود زبان فارسی ، تاریخ سیاسی و تاریخ ادبیات ایران را در دانشگاه آكسفورد فرا گرفته بود و یک انشاء ( پرزنتیشن - تکلیف درسی ) او در تفسیر یك شعر فارسی با مضمون « به دو چیز گیرند مر مملكت را ؛ یكی زعفرانی و پرنیانی ( تطمیع کردن و رشوه دادن به مقامات موثر و فرماندهان نیروها - زعفرانی یعنی سکه طلا و پرنیانی به معنای هدیه از پارچه های گرانبها ) و دگر، آهن آبدیده یمانی ( شمشیر و راه جنگ ) » هنوز مورد استفاده قدرتمداران جهانی است ( دو نمونه آن اشغال نظامی آسان ایران در شهریور ۱۳۲۰ و در سال ۲۰۰۱ ، بركنار كردن طالبان در افغانستان).
وی به عنوان وزیر امور خارجه چرچیل از طراحان نقشه اشغال نظامی ایران ، بركناری رضا شاه كه ملی گرایی پیشه ساخته بود و سپس روی كار آوردن پسرش بود كه از دیدگاه ایدن مردی ترسو ، مطیع قدرت بالادست، علاقه مند به « بله قربان شنوی و شنیدن تملق » بود و تمایل به خوشگذرانی داشت. ایدن در یك مصاحبه در دهه ۱۹۶۰ ،یك مورد از ایام سخت خدمت دولتی خود را درگیری با دكتر مصدق بیان داشته و گفته بود كه مصدق به هیچ صراطی جز تامین حقوق كامل و حاكمیت ایران مستقیم نبود و در این راه حاضر به كوچكترین گذشت نمی شد.
وی در همین مصاحبه از سیاست معتدل هری ترومن رئیس جمهوری وقت آمریكا و دین آچسن وزیر امور خارجه او در قبال دكتر مصدق انتقاد كرده و این سیاست را باعث طولانی شدن مسئله ایران و در نتیجه پیدایش تحول مشابهی در مصر( روی كار آمدن ناصر و ملی كردن آبراه سوئز كه منجر به كناره گیری ایدن در ۱۹۵۶ شد ) خوانده بود .
وی در عین حال گفته بود كه همراهی آیزنهاور و وزیر خارجه اش دالس با مساعی مربوط یه بركناری دكتر مصدق ( براندازی ۲۸ مرداد) به خاطر انگلستان نبود بلكه این دو تن می خواستند آمریكا جای انگلستان را در خاورمیانه بگیرند و به انگلستان نقش بازیگر دوم داده شود. ایدن در ۱۹۵۲ با " کلاریسا " ۳۲ ساله برادر زاده چرچیل كه ۲۰ سال جوانتر از او بود ازدواج كرد و یكی از شوخی های سیاسی دكتر مصدق این بود كه به مناسبت این ازدواج گفته بود: چه خوب است كه ماه عسل این مرد (ایدن) دائمی شود تا به دور از توطئه های او ما فرصت داشته باشیم كارمان را بكنیم .
ایدن که در ۳۶ سالگی وزیر امورخارجه انگلستان شده بود و در دهه ۱۹۳۰چند ملاقات با هیتلر و موسولینی داشت گفته است که بر خلاف تصور عمومی ، موسولینی مذاکره کننده ای آرام و خونسرد بود ، ولی به آسانی و بدون ملاحظه زیر قولهایش می زد. او به هیچیک از تعهدات خود در قبال منطقه مدیترانه و اتیوپی که به انگلستان سپرده بود عمل نکرد و از اتیوپی به سومالی و نقاط اطراف تعرض کرد و در مدیترانه از یونان و آلبانی چشم برنداشت و به هر دو سرزمین تعرض کرد . هیتلر شخصیت دیگری داشت ؛ قول نمی داد و تعهد نمی سپرد .
هیتلر برای گفتن بله؛ آنقدر اما ، اگر و مگر و پیش نیاز مطرح می ساخت که به گرفتن توافق از او نمی ارزید. هیتلر از بکار بردن سریع آن چه که در دسترسش بود و امکانات آلمان اباء نمی کرد و همین خصیصه سبب شده بود که در دل سایر دولتها هراس افکند. ایدن و هیتلر در سال ۱۹۱۸ (آخرین سال جنگ جهانی اول ) به عنوان دو نظامی متخاصم در جبهه " سم " با هم جنگیده بودند.
● این نکات (جملات قصار ) از ایدن به یادگار مانده است:
▪ صلح به هر بها مانع جنگ نمی شود.
▪ کوتاه آمدن در مذاکرات ، اشتهای طرف مقابل را افزایش می دهد.
▪ جنگ ،باید پس از شکست همه تلاشهای سیاسی مورد بررسی قرار گیرد زیرا که نتیجه بکار بردن سرباز قابل پیش بینی نیست.
▪ پیش از ورود به جنگ ، باید راه خروج از آن را پیدا کرد.
ایدن یک امیر زاده انگلیسی صاحب لقب و یک محافظه کار بود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز