جغرافیای تاریخی استان ، استان اصفهان

در كتاب‌های تاریخی، اصفهان را پایگاه سپاه شهری و دفاعی معرفی كرده‌اند كه با توسعه قلاع و دژها از امنیت نسبی برای سكونت و شهرسازی برخوردار گردیده است. وجود قلعه‌های متعدد تاریخی مانند قلعه آتشگاه، سارویه و تبرك، كهن‌دژ، گارد دژ و هم‌چنین حصارهای ادوار مختلف مؤید این نظر است.
در ادوار پیشین، اصفهان نقش پلی را داشت كه قسمت‌های كم‌ارتفاع شرق فلات ایران را با سرزمین‌های كوهستانی غرب مرتبط می‌ساخت و برای اطراق سرمازدگانِ كوهستان غرب، و گرمازدگان و خستگانِ هوای خشك شرق، محل مناسب و مطلوبی بود.
از اصفهان قبل از اسلام، یعنی دوره حكومت مادها و دوره‌ شاهنشاهی هخامنشیان، اشكانیان و ساسانیان اطلاعات زیادی در دست نیست و از آن دوره‌ها، آثار قابل توجهی بر جای نمانده است. آنچه مسلم است، استقرار جلگه اصفهان در میان بیابان‌ها و كوه‌های خشك مركزی ایران از یك طرف، و اهمیت و موقعیت ارتباطی خاص آن در مركز فلات پهناور ایران از طرف دیگر، تاریخ و سابقه آن را به سابقه و قدمت كشور ایران مرتبط كرده است. پیش از برپایی پادشاهی مادها، اصفهان حد شرقی ممالكی بوده است كه بابلی‌ها از آن اطلاع داشته‌اند و به احتمال قوی جزو ناحیه انزان یا انشان بوده است.
از آنجا كه بررسی تاریخ مناطق مختلف استان و به‌ویژه شهر اصفهان در شناسایی تاریخ و قدمت این خطه از سرزمین پهناور ایران مؤثر است، در ادامه، پیشینه تاریخی برخی از مناطق مهم استان، به طور اجمال مورد اشاره قرار می‌گیرد: