تجربه فیلیپین در بنگاههای کوچک و متوسط

در این مقاله نگاهی به تجربه فیلیپین خواهد شد. ۸۴ میلیون جمعیت فیلیپین در كشوری به مساحت ۳۰۰ هزار كیلومترمربع زندگی می كنند. علی رغم این تراكم جمعیت و احتمالاً به تبع از آن، محدودیت منابع، فیلیپین توانسته است پایه های اقتصادی در خور اهمیتی پی ریزی كند: تولید ناخالص داخلی ۳۵۶ میلیارد دلار، میزان رشد صنعتی ۴ درصد، صادرات ۳۵/۱ میلیارد دلار و واردات ۳۳/۵ میلیارد دلار. بااین حال میزان بیكاری فیلیپین اندكی بیش از ۱۰ درصد برآورد می شود و می توان گمان كرد كه یكی از دلایل اصلی تاكید این كشور بر بنگاههای كوچك و متوسط، راه اندازی موثرتر سازوكاری باشد كه بتواند از میزان بیكاری بكاهد. چنین می نماید كه دولت این كشور دقت خاصی هم درباره این بنگاهها داشته باشد چون تعریف عملیاتی كه از آنها به دست می دهد با بسیاری از دیگر كشورها متفاوت است.
در فیلیپین از دو معیار برای تعریف و شناسایی بنگاههای كوچك و متوسط استفاده می شود. معیار نخست شمار كاركنان تمام وقت شاغل در اینگونه بنگاههاست و دومین معیار میزان داراییهای ثبت شده بنگاههاست.
براساس دو معیار بالا، در فیلیپین آن دسته از واحدهایی بنگاه كوچك و متوسط شناخته می شوند كه شمار كاركنان تمام وقت آنها كمتر از ۲۰۰ نفر باشد و علاوه بر آن مجموع داراییهای ثبت شده آنها نیز بیش از ۴۰ میلیون پزو نباشد.
● نقش بنگاههای كوچك و متوسط در اقتصاد فیلیپین
بنگاههای كوچك و متوسط به عنوان موتور رشد اقتصادی فیلیپین شناخته می شوند. اقتصاد این كشور اساساً برمبنای ۸۲۰۹۰۴ شركت به ثبت رسیده در این كشور قرار دارد كه ۹۹/۶ درصد از همه كسب و كارها را دربر می گیرد. از این تعداد ۲۹۲۸ شركت (یعنی كمتر از ۰/۵ درصد) را شركتهای بزرگ تشكیل می دهند و ۳۲۷۲ شركت (یعنی كمتر از یك درصد) نیز به شركتهای متوسط اختصاص دارد. بقیه ۸۱۴۷۰۴ شركت دیگری كه در این اقتصاد فعالیت می كنند عموماً بنگاههای كوچك هستند. در سال ۱۹۹۷ و در پی بحران بزرگ اقتصادی در شرق آسیا فعالیتهای بسیاری از شركتهای بزرگ متوقف گردید اما این بنگاههای كوچك و متوسط بودند كه به فیلیپین كمك كردند تا این بحران را پشت سر گذارد. از این رو، بنگاههای كوچك و متوسط كلید توسعه صنعتی، منطقه ای و ملی برای فیلیپین محسوب می شوند.
بنگاههای كوچك و متوسط نقش مهمی در اشتغالزایی بر عهده دارند. این بنگاهها در حدود ۶۹/۹ درصد از مجموع نیروی كار كشور را در استخدام خود دارند و توانسته اند بیش از ۳۲درصد از ارزش افزوده اقتصاد را ایجاد كنند. علاوه بر آن بیش از ۶۰ درصد از صادرات این كشور به بخش بنگاههای كوچك و متوسط تعلق دارد. بخشی از این صادرات به صورت صادرات غیرمستقیم و در قالب پیمانكاریها و عرضه كالاهای نیمه شاخته شده به شركتهای بزرگ است.
نگاهی به ساختار اقتصادی فیلیپین نشان می دهد كه بخش خدمات بیشترین سهم را در اقتصاد این كشور دارد. این بخش شامل هتلداری، رستورانها و سایر خدمات مربوط به جهانگردی همچون حمل و نقل، تفریحات و غیره است. ۸۳/۷ درصد از بنگاههای كوچك و متوسط در بخش خدمات فعالیت دارند. پس از بخش خدمات نوبت به بنگاههای تولیدی می رسد كه ۱۵/۸ درصد از بنگاههای كوچك و متوسط را در بردارد و بخش كشاورزی از این نظر در رتبه سوم قرار گرفته است.
● برنامه های دولت
در كشور فیلیپین سازمانهای زیادی به رشد و توسعه بنگاههای كوچك و متوسط كمك می كنند. ضمن آنكه برخی شركتهای غیردولتی و غیرانتفاعی نیز در برخی زمینه ها از مساعدت به این شركتها دریغ ندارند. مهمترین خدماتی كه به این گونه بنگاهها ارائه می شود شامل خدمات اطلاعاتی، برنامه های آموزش مدیریت، فناوری و خدمات مالی است. از مجموع ۷۹ موسسه كمك كننده، ۲۱ بنگاه دولتی بوده و به اجرای برنامه های آموزشی و خدمات اطلاعاتی می پردازند و ۱۹ بنگاه دولتی نیز در مجموع، ۱۱۱ برنامه اعتباری و خدمات مالی را ارائه می كنند.
وزارت تجارت و صنعت فیلیپین جهت ترویج كارآفرینی و رشد بنگاههای كوچك و متوسط امور مربوطه را به اداره توسعه بنگاههای كوچك و متوسط BSMBDو(۱)واگذار كرده است. هدف BSMBD كمك به رشد و توسعه بنگاههای خرد، كوچك و متوسط در فیلیپین است. این اداره از برنامه ها و پروژه هایی حمایت به عمل می آورد كه نیازهای خاص بنگاههای كوچك و متوسط را در زمینه توسعه كارآفرینی، توسعه كسب و كار، بهبود بهره وری و تامین مالی برآورده می كنند.
● ماموریت و رسالت BSMBD عبارت است از:
ایجاد محیطی مناسب برای كمك به رشد و توسعه پایدار بنگاههای كوچك و متوسط در كشور؛
تدوین، اجرا و هماهنگ ساختن خط مشی ها، برنامه ها و خدمات لازم برای كمك به كارآفرینان و پشتیبانی از بنگاههای كوچك و متوسط؛
ایجاد پیوند قوی بین موسسات داخلی و خارجی در راستای تقویت بنگاههای كوچك و متوسط؛
BSMBD بخشهای متعددی دارد سه وظیفه اصلی را انجام می دهد:
۱ ) نمایندگی سیاستگذاری (در دفاع از حقوق كارآفرینان در مجامع قانونی و حقوقی)؛
۲ ) توسعه كارآفرینی؛
۳ ) توسعه شركتها.
در این رابطه توجه دولت فیلیپین به توسعه كارآفرینی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و شامل موارد زیر است:
الف ) پروژه حمایت از كارآفرینان۲: ارائه خدمات مستقیم و غیرمستقیم، تقویت موقعیت كارآفرینی، جلب مشاركت سازمانهای مربوطه از مهمترین موارد مورد توجه در این پروژه است.
ب ) خدمات مشاوره و توسعه۳: این برنامه مشوق گسترش رویه های مدیریتی و فنی مورد استفاده در سطح جهانی است كه قابلیت رقابت جهانی بنگاههای كوچك و متوسط را نیز افزایش می دهد.
ج) برنامه توسعه كارآفرینی منطقه ای مبتنی بر شایستگی از طریق تشكل كارآفرینان۴: هدف این پروژه كمك به كارآفرینان در مناطق شهری و نیمه شهری فیلیپین است.
د ) برنامه اعتباری تالونگ ساتائو برای فقیرترین افراد۵: هدف این برنامه تامین مالی كارآفرینانی است كه به فقیرترین خانواده ها تعلق دارند.
ه) برنامه تامین معیشت بخشی۶: این برنامه در جهت افزایش درآمد و بهبود شرایط معیشتی بخشهای محروم مانند كارگران، جوانان، افراد فقیر روستایی، زنان و دهقانان تلاش می كند و كمكهای بلاعوضی را برای ایجاد كار و منبع درآمد به آنها اعطاء می كند.
و) كمك به برنامه توسعه شركتهای خرد۷: این برنامه كه توسط مجلس سنا و مجلس نمایندگان به تصویب رسیده است معطوف نیازهای گروههای محروم و یا بنگاههای تازه تاسیسی است كه نمی توانند از نظر مالی به اندازه كافی سرمایه گذاری كنند.
ز ) قانون صنعتی كردن منطقه ای۸: هدف این برنامه كمك به ایجاد صنایع تولیدی یا پردازش كالا در مناطق شهری است.
ح ) برنامه توسعه انتقال فناوری صنعتی به بنگاههای كوچك و متوسط۹: قانون حمایت از بنگاههای كوچك و متوسط در اوایل سال ۱۹۹۱ تصویب شد. براساس این قانون «شورای توسعه بنگاههای كوچك و متوسط»۱۰ و «شركت ضمانت مالی برای تاسیس بنگاههای كوچك و متوسط»۱۱ تشكیل گردید و بانكها نیز موظف شدند تا سالانه وجوهی را برای ایجاد بنگاههای كوچك و متوسط به صورت وام در اختیار متقاضیان قرار دهند.
شورای توسعه بنگاههای كوچك و متوسط بالاترین مرجع سیاستگذاری برای توسعه بنگاههای كوچك و متوسط است و مسئولیت رشد، گسترش و توسعه این بنگاهها در سطح فیلیپین را برعهده دارد. این شورا دارای چندین بخش است كه عبارتند از: علوم و فناوری، كشاورزی، محیط زیست و منابع طبیعی، نیروی كار و اشتغال، تضمین و تامین مالی بنگاههای كوچك و متوسط و بخش تجارت و صنعت كه ریاست شورا را نیز برعهده دارد.
دو كمیته تحقیقات و سیاستگذاری و همچنین كمیته طرح و برنامه نیز با ریاست بخش خصوصی اهداف این شورا را در جهت توسعه بنگاههای كوچك و متوسط پیش مــــی برند.● فعالیتهای شركت ضمانت مالی در توسعه بنگاههای كوچك و متوسط
به طور كلی، فعالیتهای این شركت برای توسعه بنگاههای كوچك و متوسط در كنار انجام فعالیتهای آموزشی در بعد ایجاد منابع مالی لازم و برقراری ضمانتهای كافی برای برخورداری كارآفرینان و بنگاههای كوچك و متوسط از وامهای بانكی جهت توسعه هستند.
▪ به طور كلی اهداف آن را در بخش مـــــالی می توان در سه اصل جستجو كرد:
ـ تامین حمایت مالی برای تاسیس بنگاههای كوچك و متوسط و تامین سرمایه در گردش برای آنها؛
ـ افزایش سطح حمایتها و كمكهای دولت در زمینه تامین منابع و اعتبارات مالی؛
ـ ایجاد روشهای دیگر تامین مالی برای تاسیس بنگاههای كوچك و متوسط.
شركت ضمانت مالی برای تحقق اهداف خود اقدام به تاسیس واحد تسهیل تامین مالی بنگاههای كوچك۱۲ كرده است. این واحد باایجاد ارتباط با مراكز و موسسات مالی خصوصی زمینه های لازم برای سوق دادن منابع آنها به كارآفرینان و بنگاههای كوچك را فراهم می آورد.
▪ به طور كلی، استفاده كنندگان از اینگونه تسهیلات باید در چهار بخش ذیل فعالیت داشته باشند:
ـ تجارت محصولات كشاورزی؛
ـ تولید كارخانه ای؛ فرآوری محصولات كشـاورزی؛
ـ خدمات.
▪ ضمن اینكه درخواست برخورداری از این تسهیلات باید در یكی از چهار زمینه زیر صورت گیرد:
ـ خرید اموال ثابت
ـ توسعه و ساخت كارخانه؛
ـ سرمایه در گردش ثابت؛
ـ سرمایه در گردش جاری.
● محدودیتهای رشد بنگاههای كوچك و متوسط
باید توجه داشت كه در قوانین، كلیات تصویب می گردد و در مرحله اجرا، بسیاری از واحدها با مشكل مواجه می شوند. برای مثال واحدهای صنایع روستایی نمی توانند از برنامه های تامین مالی استفاده كنند، چرا كه دارای تشكیلات اداری و بررسیهای كارشناسی مانند واحدهای بزرگتر نیستند و به همین دلیل نیز این قانون باایجاد اصلاحاتی، شركت ضمانت مالی را ملزم به حمایت از این واحدها نیز كرد. بنگاههای كوچك و متوسط به سبب ماهیت وجودی شان دارای توانایی لازم برای تاثیرگذاری برروند كلی بازار و قوانین نیستند زیرا سهم زیادی از بازار را در زمینه فعالیت خود در دست ندارند و حتی نمی توانند در سیاستهای قیمت گذاری محصول در بازار تعیین كننده باشند.
همچنین این بنگاهها از مزایای تولید انبوه نیز برخوردار نیستند، گرچه این نوع امتیازات در تولید، خرید، حمل و نقل و بازاریابی در سطح انبوه امروزه رو به كاهش است و با نفوذ موفقیت آمیز بنگاههای كوچك و متوسط در بازار، دیگر این ابعاد در قیمت تمام شده محصول تعیین كننده اصلی نیستند.
عامل دیگری كه موجب محدودیت این بنگاهها می شود نیازهای اطلاعاتی آنهاست. این اطلاعات بسیار گسترده و متنوع است و مهمترین مسائل در خصوص سیاستها، خط مشی های قانونی، فرصتها و خدمات و تغییرات را شامل می شود. از مهمترین اقدامات اصلاحی دولتها برای استفاده از اینگونه مزایا می توان به آزادسازی و حذف قوانین دست و پاگیر مربوط به این نوع بنگاهها اشاره كرد.
تغییرات سیاستهای دولت نیز تاثیرات معكوسی بر فعالیت بنگاههای كوچك و متوسط دارد. به همین دلیل لازم است تا نهادهای متعددی متولی كمك به این نوع بنگاهها باشند تا بتوانند امكان برخورداری از منابع مالی را برای آنها فراهم سازند.
● نقش بنگاههای كوچك و متوسط در توسعه خود
مشاركت بخش خصوصی در رشد و توسعه بنگاههای كوچك و متوسط، نیروی محرك اتاق صنایع و بازرگانی فیلیپین بوده است و این مهم با همكاری شورای سیاستگذاری SMED صورت می گیرد. در سال ۱۹۹۶ رئیس جمهور وقت فیلیپین در جهت اقدامات استراتژیك برای رقابتی كردن شركتها در سطح جهانی برنامه های زیر را درصدر فعالیتهای نهادهای زیربط قرار داد:
یكپارچگی آموزشهای كارآفرینی؛ ارتقاء منابع انسانی و آموزش؛ تسهیل دستیابی به فناوری؛ عقلایی كردن شرایط تامین مالی؛ توسعه فعالیتهای بازاریابی تهاجمی؛ افزایش سرمایه گذاری در بخشهای زیربنایی مناطق غیرشهری؛ ایجاد پایگاههای اطلاعاتی منسجم؛ تقویت نهادهای مسئول توسعه بنگاههای كوچك و متوسط.
به تازگی اتاق بازرگانی و صنایع با همكاری شورای توسعه بنگاههای كوچك و متوسط به صورت مشترك مراكزی را جهت حمایت از توسعه بنگاههای كوچك و متوسط ایجاد كرده اند كه مدیریت این واحدها نیز به بخش خصوصی واگذار شده است. تعدادی از این مراكز عباتند از: «اتاق بازرگانی بنگاههای كوچك و متوسط»۱۳، «مركز بنگاههای كوچك و متوسط»۱۴ و «پایگاه اطلاعات بنگاههای كوچك و متوسط»۱۵. مراكزی نیز با هدف تقویت بازاریابی و نهایتاً بالابردن توان بنگاههای كوچك و متوسط ایجاد شده اند. این مراكز مطالعات امكان سنجی را از ابعاد انتقال فناوری، آموزشی، بازاریابی، تامین مالی و... انجام می دهند.
● مهمترین چالشها
رشد و توسعه بنگاههای كوچك و متوسط به تامین نیازهای آنها بستگی دارد و نیازهای این بنگاهها نیز همواره درگذر زمان دستخوش تغییر می گردد. در حالی كه بنگاههای كوچك و متوسط توانستند به فیلیپین كمك كنند تا بحران اقتصادی سال ۱۹۹۷ را پشت سر بگذارد اما جهانی شدن، چالشهای تازه ای فراروی این بنگاهها قرار داده است.
در یك مطالعه مشترك، دولت و بخش خصوصی به شناسایی مهمترین مسائلی پرداختند كه بنگاههای كوچك و متوسط را تحت تاثیر قرار می دهند. نتایج این بررسی عوامل زیر را به عنوان مهمترین عوامل اثرگذار بر بنگاههای كوچك و متوسط معرفی كرد: بازاریابی، تامین مالی، بهره وری، تولید سبز و پاكیزه (تولید مبتنی بر اصول حفظ محیط زیست)، توسعه منابع انسانی، نبود زیرساختها و بالاخره صلح، ثبات و امنیت.
در بین عوامل بالا، بازاریابی و تامین مالی به عنوان مهمترین عواملی شناخته شدند كه تاثیر زیادی بر شانس بنگاههای كوچك و متوسط برای بقا، رشد و رقابت در بازارهای محلی و جهانی دارند.
علاوه بردو عامل بالا كه عوامل داخلی محسوب می شوند و می توانند توسط بنگاههای كوچك و متوسط كنترل گردند، برخی عوامل خارجی نیز بر وضعیت و سرنوشت این بنگاهها اثر می گذارند. از میان این دسته عوامل می توان نبود زیرساختهای لازم (مثلاً جاده، تاسیسات فرودگاهی و بندرگاهی)، مشكلات حمل و نقل، هزینه های بالای اخذ گواهینامه هایی همچون HACCP/GMP، ISO و نظایر آن را نام برد.
از دیگر مشكلات این بنگاهها می توان به مسئولیتهای اجتماعی، وجود قوانین و مقررات دست وپاگیر اداری، فساد مالی و رشوه و همچنین مشكلات ناشی از تروریسم اشاره كرد. این عوامل دست به دست هم داده و برروی عملكرد بنگاههای كوچك و متوسط اثر می گذارند.
به ویژه این عوامل خارجی بنگاههای كوچك و متوسط خدماتی كه بخش مهمی از بنگاهها را در فیلیپین شامل می شود را باشدت بیشتری تحت تاثیر خود قرار می دهند.

پانوشتها
۱ - BUREAU OF SMALL AND MEDIUM BUSINESS DEVELOPMENT (BSMBD).
۲ - ENTREPRENEUR SUPPORT PROJECT (ESP).
۳ - IN - PLANAT CONSULTANCY SERVICES (IPICS).
۴ - COUNTRYSIDE ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT PROGRAM - COMPETENCY - BASED ECONOMIES THROUGH FORMATION (CEDP - CEFE).
۵ - TULONG SA TAO CREDIT PROGRAM FOR POOREST OF THE POOR.
۶ - SECTORAL LIVELIHOOD PROGRAM (SLP).
۷ - ASSISTANCE TO MICRO - ENTERPRISE DEVELOPMENT PROGRAM (AMEDP).
۸ - COUNTRYWIDE INDUSTRIALIZATION ACT.
۹ - SMALL AND MEDIUM INDUSTRIAL TECHNOLOGY TRANSFER DEVELOPMENT PROGRAM (SMITTDP).
۱۰ - SMALL AND MEDIUM ENTERPRISE DEVELOPMENT (SMED).
۱۱ - SMALL BUSINESS GUARANTEED AND FINANCE CORPORATION (SBGFC).
۱۲ - SMALL ENTERPRISE FINANCING FACILITY (SEFF).
۱۳ - SME TRADE HOUSE.
۱۴ - SME CENTER.
۱۵ - SME DATA BASE.
گروه مطالعات SMEsسازمان مدیریت صنعتی

منبع : ماهنامه تدبیر