پنجشنبه, ۲۷ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 16 May, 2024
مجله ویستا
منازعهی خیابانی: آغاز یا پایان؟
تحولات جمعه ۲۹ خردادماه عملاً سومین بحران تاریخی نظام جمهوری اسلامی را به فاز جدیدی کشاند. پرسشی که اکنون اهمیت دارد عبارت از این است که آیا خیابان در روزهای آتی کماکان ظرف منازعه خواهد بود یا خیر. برای شناسایی عوامل مؤثر در پاسخهای محتمل به پرسش فوق در این یادداشت میکوشم با مروری بر بحرانهای تاریخیِ سهگانهی نظام جمهوری اسلامی در سه دههی اخیر به آرایش موجود در صحنهی سیاسی کشور نگاهی بیاندازم.
اولین بحران پرقوتی که در مقابل نظام جمهوری اسلامی قرار گرفت عبارت بود از اختلال شدید در انباشت سرمایه طی دههی اول انقلاب. بحران انباشت سرمایه در خلال حاکمیتِ اولین نوع از دولتهای پس از انقلاب شکل گرفته بود که در سالیان بلافاصله پس از انقلاب با وضعیتی مواجه بودند که میبایست نخبگان اقتصادی رژیم سابق را از چرخهی نظام اقتصادی بیرون میراندند، موجبات نوعی جابجایی اساسی در نخبگان اقتصادی و سیاسی را فراهم میآوردند، و سامان اقتصادی و سیاسی جدیدی پدید میآوردند که ضامن بقای وضعیت نوپای انقلابی باشد. این مجموعه از اقدامات به همراه بیثباتی سیاسی و مواضع خصمانه در قبال سرمایه و مناسبات مالکیت به عقبنشینی سرمایه در اقتصاد ایران انجامید و فرایند انباشت سرمایه را مختل کرد. بنابراین، تضعیف بورژوازی مدرن در دههی اول انقلاب و افول مناسبات اقتصادی با اقتصاد بینالملل به واسطهی نوع خاصی از سیاست خارجی و هزینههای سرسامآور جنگ هشتساله با عراق، جملگی، باعث شده بود که ارمغان انقلاب و جنگ ذیل حاکمیت اولین نوع از دولتهای پس از انقلاب عبارت باشد از بحران شدید در انباشت سرمایه. برونرفت از همین بحران بود که وجهِ همت دومین نوع از دولتهای پس از انقلاب در دورهی شانزدهسالهی پس از انقلاب قرار گرفت، دولتهایی که به یُمن خطمشیهای اجراشدهی اولین نوع از دولتها در دههی اول انقلاب هم برخوردار از نوعی جمهوریتِ دستچینشده در چارچوب فرزندان انقلاب شده بودند و هم مستظهر به پشتیبانی نوعی طبقهی بورژوای برخاسته از بطن نظام جمهوری اسلامی.
دومین نوع از دولتها بلافاصله پس از پایان جنگ به عرصه میرسند، آنهم با اتکا بر طبقهی جدیدی از نخبگان اقتصادی انقلابی که حالا دیگر هم از ابزار تولید برخوردار شده بودند و هم از اقتدار سازمانی و هم تا حدی از سرمایهی انسانی. با اتکا بر نظریهی رخنه به پایین، وعده داده میشد که اگر با نخبگان اقتصادی به خوبی تا شود و زمینههای فعالیت اقتصادیشان مهیا و گسترده شود منافع حاصل از انباشت سرمایه به دست نخبگان در درازمدت به سوی تودهها نیز رخنه خواهد کرد. اگر نحوهی دستیابی به منافع برای تودهها فقط همین است، پس شرطِ بلافصل عبارت از این است که نخبگان اقتصادی زودتر از بقیه از منافع برخوردار شوند. گرچه دومین نوع از دولتها در دورهی شانزدهسالهی پس از جنگ توانست بحران انباشت سرمایه را تا حدی تخفیف دهد اما، به واسطهی نوع توزیع مواهب حاصل از گسترش انباشت سرمایه، این کامیابی به هزینهی گسترش بحران طرد اجتماعی امکانپذیر شد، چندان که بخشهایی از شهروندان به فرصتهای نسبتاً کمتری برای بهرهمندی از ثمرات نظم جدید دسترسی داشتند.
شعارهای دولت نهم به منزلهی سومین نوع از دولتهای پس از انقلاب بر حلوفصل همین بحران طرد اجتماعی متمرکز شد، گواینکه عملکردش در چهار سال اخیر به سمت و سویی کاملاً متفاوت هدایت شد. در چارچوب دستور کار دولت نهم عمدتاً کوشیده شد نوعی جابجایی اساسی در نخبگان اقتصادی و سیاسی میان خود فرزندان انقلاب پدید آید. سیاستگذاریهای دولت نهم عمدتاً درصدد ارتقای جایگاه اعضای بخش کوچکی از طبقهی سیاسی حاکم در هرم قدرت اقتصادی و سیاسی بود. بدین اعتبار، تشکیل طبقهی جدیدی از نخبگان اقتصادی و سیاسی در جمع فرزندان انقلاب شاید مهمترین کارکرد دورهی دولت نهم بوده باشد، طبقهی جدیدی که اعضای آن تا پیش از این نه در رأس بلکه در سطوح پایینترِ هرم قدرت اقتصادی و سیاسی جای داشتند. دقیقاً به همین دلیل در دورهی حاکمیت دولت نهم نه فقط دو بحران تاریخی نظام جمهوری اسلامی، یعنی بحرانهای انباشت سرمایه و طرد اجتماعی، از نو با شدتی بیشتر سربرآورد بلکه حتی بحران سومی نیز به طرزی بیسابقه ظاهر شد: بحران منازعات سیاسی شدید میان آن دسته از نیروهای سیاسی که هنوز از قطار انقلاب پیاده نشده بودند. تشدید همین بحران سوم بود که به دوراهی سرنوشتساز خرداد پرحادثه انجامیده است.
دوراهی سرنوشتساز در امکانناپذیری حلوفصل منازعات سیاسی شدید میان نیروهای سیاسی موجود در ظرف نهاد سیاسی انتخابات جلوه کرده است. بدین اعتبار، اگر انتخابات در سراسر حیات سیسالهی نظام جمهوری اسلامی ایران تا حد زیادی ظرف وقوع و حلوفصل بخش مهمی از منازعهها بود در بیستودوم خرداد اما خودش موضوع منازعه قرار گرفت. منازعهی سیاسی نه در چارچوب انتخابات بلکه بر سر خود نهاد انتخابات به وقوع پیوست. منازعهی جاری در حکم اوج بحران منازعات سیاسی شدید میان نیروهای طبقهی سیاسی حاکم بر سر امحا یا بقای نهاد انتخابات است. منازعه بر سر امحا یا بقای نهاد انتخابات طبیعتاً نمیتواند در خود ظرف انتخابات به وقوع بپیوندد بلکه ظرف دیگری میطلبد: خیابان.
آیا خیابان در روزهای آتی کماکان ظرف منازعه خواهد بود؟ برای پاسخ به این پرسش باید موقعیت سه دسته از بازیگران را بررسی کرد. اولین دسته عبارت است از نهادهای رسمی که نتایج انتخابات را رسماً اعلام کردهاند. این دسته از بازیگران با قوت تمام درصدد عادیسازی وضعیت خیابان هستند. نظر به مواضع اعلامشده در نماز جمعهی بیستونهم خرداد، چنین رویکردی به منازعهی جاریْ بازگشتناپذیر جلوه میکند. دومین دسته از بازیگران عبارت است از نیروهای سیاسی اصلاحطلب که در انتخابات به هیچ گرفته شدهاند. این دسته از بازیگران با دو گزینه مواجه هستند. اولین گزینه عبارت است از پایانبخشیدن به منازعه در خیابان و در عوض خروج از سطوح بالای هرم قدرت سیاسی تا آیندهای پیشبینیناپذیر، چرا که نه در بدنهی انتصابی نظام سیاسی جای دارند و نه در بدنهی انتخابی نظام آنهم در نتیجهی پایان قطعی سیاستورزی انتخاباتی. دومین گزینه برای نیروهای سیاسی اصلاحطلب اما ضرورتاً استمرار سیاستورزیِ خیابانی است با همهی تبعاتی که دارد. سرانجام نیز سومین دسته از بازیگران نیز عبارت است از شهروندان موافق حرکتهای اصلاحی که معتقدند آرایشان به نامزدهای اصلاحطلبْ نادیده گرفته شده است. این دسته از بازیگران نیز با دو گزینه مواجه هستند. اولین گزینه عبارت است از عقبنشینی از خیابان و در عوضْ پذیرش امحای نهاد انتخابات به منزلهی مهمترین مجرا برای انتقال خواستهها و مطالباتشان به تالارهای قدرت. دومین گزینه نیز عبارت است از تحمل بارِ هزینههای پیشروی در خیابان با هدف نجات نهاد سیاسی انتخابات.
آیا خیابان در روزهای آتی کماکان ظرف منازعه خواهد بود؟ پاسخ بستگی دارد به برآیند تصمیمات کوچکمقیاستر هزاران فعال سیاسی اصلاحطلب و ملیونها شهروند موافق حرکتهای اصلاحی.
محمد مالجو
منبع : سایت تحلیلی البرز
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران مجلس شورای اسلامی دولت مجلس تعطیلی شنبه ها تعطیلی شنبه قوه قضائیه دولت سیزدهم شورای نگهبان رهبر انقلاب رئیس جمهور حسن روحانی
مشهد سیل قوه قضاییه تهران هواشناسی شهرداری تهران قتل پلیس فضای مجازی بارش باران سازمان هواشناسی دستگیری
مالیات خودرو قیمت خودرو قیمت دلار بازار خودرو قیمت طلا بانک مرکزی دلار مسکن سایپا بورس ایران خودرو
نمایشگاه کتاب سریال تلویزیون کتاب نمایشگاه کتاب تهران فردوسی همایون شجریان سحر دولتشاهی شاهنامه سینمای ایران دفاع مقدس سینما
دانشگاه تهران شورای عالی انقلاب فرهنگی فضا تحقیقات و فناوری
فلسطین رژیم صهیونیستی غزه اسرائیل آمریکا جنگ غزه روسیه حماس ترکیه اوکراین نوار غزه طوفان الاقصی
فوتبال استقلال پرسپولیس لیگ برتر رئال مادرید جواد نکونام لیگ برتر ایران باشگاه استقلال لیگ برتر انگلیس فولاد خوزستان مهدی طارمی فولاد
هوش مصنوعی ایرانسل گوگل عیسی زارع پور تلفن همراه تبلیغات سرعت اینترنت ناسا موبایل دوربین اپل
چای دیابت خواب سرطان سرماخوردگی زوال عقل کاهش وزن دندان عقل کودک بارداری موز