تأسیس روزنامه مجلس در ۳ آذر ۱۲۸۵شمسی

انقلاب مشروطیت بر ضد دستگاه خودکامه قاجار و سیستم استبدادی شکل گرفت. در پی آن، روش پارلمانی با تأسیس مجلس شورای ملی، در ۱۴ ذی قعده ۱۳۲۴ ق به دستور مظفرالدینشاه قاجار آغاز شد و با تدوین قانون اساسی و متمم آن در زمان محمدعلی شاه، در ۲۹ شعبان ۱۳۲۵ق وارد مرحله جدیدی گشت و روح تازه ای به کالبد کشور دمید. بدین ترتیب سازمان جدیدی به نام "خانه ملت" یا "مجلس شورای ملی" با شرکت نمایندگان مردم تشکیل شد و امتیازات نامحدود سلطنت، محدود گشت و قدرت در اختیاز مجلس قرار گرفت.
در این انقلاب مطبوعات مهمترین رکن تشکیلاتی و تبلیغاتی به شمار می رفت. تا آنجا که می توان گفت مطبوعات و روزنامه نویس ها سلاح قاطع انقلاب مشروطه به حساب می آمدند.۱
بدین ترتیب مطبوعات ملی که قبل از مشروطه در خارج از کشور به چاپ می رسیدند و منبع اصلی خبرهای داخلی و خارجی برای مردم و انقلابیون پایتخت و دیگر شهرها به حساب می آمدند، پس از تشکیل مجلس به داخل کشور منتقل گشتند.
در این دوران مبحث اصلی مطبوعات کشور به آزادی شخصی و آزادی مطبوعات اختصاص یافت و به موجب اصول متمم قانون اساسی حقوق و آزادی هایی به نفع افراد و اتباع کشور، با عنوان حقوق ملت ایران منظور گردید و به اصول ۸ تا ۲۵ راجع به تساوی در برابر قانون، مالکیت خصوصی و آزادی های فردی؛ چون آزادی شخصی، آزادی کار، آزادی کسب و تجارت، آزادی معاملات و آزادی تعلیم و تربیت و آزادی اجتماعات، آزادی عقیده و آزادی مطبوعات پرداخته شد.در اصل بیستم متمم قانون اساسی چنین ذکر شده است:
"عامه مطبوعات غیر از کتب ضلال و موارد مضره به دین اسلام آزاد و ممیزی در آنها ممنوع است ولی هر گاه چیزی مخالف قانون مطبوعات در آنها مشاهده شود، نشر دهنده یا نویسنده بر طبق مطبوعات مجازات می شود. اگر نویسنده معروف و مقیم ایران باشد و طابع و موزّع از تعرض مصون هستند."۲همچنین در اصل سیزدهم قانون اساسی ذکر شده است:
مذاکرات مجلس از برای آنکه نتیجه آنها به مورد اجرا گذارده تواند شد باید علنی باشد. روزنامه نویس و تماشاچی مطابق نظامنامه داخلی مجلس حق حضور و استماع دارند، بدون اینکه حق نطق داشته باشد. تمام مذاکرات مجلس را روزنامه ها می توانند به طبع برسانند بدون تحریف و تغییر معنی تا عامه ناس از مباحث مذاکره و تفصیل گزارشات مطلع شوند. هر کس صلاح اندیشی در نظر داشته باشد در روزنامه عمومی بنگارد تا هیچ امری از موارد در پرده و بر هیچکس مستور نماند. لهذا عموم روزنامه جات مادامی که مندرجات آنها مخل اصلی از اصول اساسیه دولت و ملت نباشد مجاز و مختارند که مطالب مفیده عام المنفعه را همچنان مذاکرات مجلس صلاح اندیشی خلق را بر آن مذاکرات به طبع رسانیده و منتشر نمایند و اگر کسی در روزنامه جات و مطبوعات بر خلاف آنچه ذکر شده و به اغراض شخصی چیزی طبع نماید یا تهمت و افترا بزند قانونا مورد استنطاق و محاکمه و مجازات خواهد شد.۳
به همین منظور دستور تأسیس روزنامه مجلس داده شد و در ۳ آذر ۱۲۸۵ق در هشت صفحه با چاپ سربی منتشر گشت. در این روزنامه علاوه بر درج اخبار خارجی و داخلی کلیه مذاکرات مجلس شواری ملی منعکس می شد. و در هفته چهار شماره منتشر می گردید.
امتیاز روزنامه به موجب فرمان مظفرالدین شاه به عهده میرزا محسن مجتهد در اوان مشروطیت قرار گرفته و مدیریت آن با سید محمد صادق حسینی طباطبایی و سردبیری آن با ادیب الممالک فراهانی بود. از خصوصیات این روزنامه این بود که آزاد بود و مشمول سانسور نگشت.
● فرمان مظفرالدین شاه
جناب اشرف صدر اعظم چون روزنامه موسومه به مجلس که اجازه طبع آن داده شده است اول روزنامه ایست که در بر گیرنده مقالات مفیده راجع به خیر عامه و مصالح امور ملکیه و ملیه و حفظ شرایط دولت خواهی به آزادی قلم و مخصوص و ممتاز خواهد بود و لازم است در تحت نظر و صوابدید شخصی باشد که جامع اطلاعات علمیه و شرعیه و سیاسیه و درستی و دیانت او کاملا معلوم و مشهود باشد لذا به موجب این دستخط مبارک جزئی و کلی این امر مهم را از انتخاب اعضاء و تعیین وقایع نگاران و کیفیت طبع و نشر و غیره به جناب آقای میرزا محسن مجتهد سلمه الله که علاوه بر جامعیت مراتب مرقومه از خانواده بزرگ محترم و مقبول عموم ملت و محل کمال اعتماد دولت و به مراتب دولتخواهی و وطن دوستی متجلی و به معلومات عصر جدید بصیر و مطلع هستند مرحمت و به عهده کفالت و درستی ایشان واگذار و این امتیاز بزرگ را به ایشان عنایت فرمودیم تا مجلس از بی غرضان خبیر و دولتخواهان بصیر تأسیس و تشکیل نموده با کمال دولتخواهی و نهایت دقت و مراقبت این امر مهم را عاجلا به حسن ترتیب قرین انجام دارند. (شعبان ۱۳۲۴ق).

۱- حمید مولانا. سیر ارتباطات اجتماعی در ایران، ص ۱۱۲.
۲- عبدالرحیم ذاکر حسین. مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، ص ۶۰.
۳- همانجا.
نیلوفر کسری

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران