جاده های بی بازگشت

سوانح رانندگی در جهان در حال افزایش است و هم اكنون به عنوان نهمین عامل مرگ ومیر در جهان تلقی می شود كه انتظار می رود تا سال ۲۰۲۰ به مكان سوم صعود كند.(۱) این امر بیش از هر چیزی ناشی از رشد تعداد اتومبیل ها در جهان بخصوص در كشورهای در حال توسعه است و بیشتر تلفات نیز مربوط به همین كشورها است. ایران نیز به عنوان یك كشور در حال توسعه از این امر مستثنی نیست. اما با شگفتی باید اذعان كرد ایران از نظر تلفات انسانی ناشی از سوانح رانندگی وضعیت بحرانی دارد به طوری كه جاده های ایران را باید جاده های مرگ نامید.
سیستم حمل و نقل در هر كشوری، كارایی خود را با امنیت جان مسافران نشان می دهد. در این میان باید پرسید كه سیستم حمل و نقل ما – به خصوص حمل و نقل جاده ای – ما تا چه حد در این راه كارایی داشته است. به هر ترتیب كارشناسان در مرگ و میر ناشی از تصادف در جاده ها، سه عامل: فرهنگ رانندگی، ایمنی خودرو و ایمنی جاده را مؤثر می دانند.
كسی در اهمیت این موارد شكی ندارد اما در كشوری كه ۸۰ درصد از كل حمل و نقل خود را از طریق جاده ها انجام می دهد و سالیانه ۷۵۰ میلیون مسافر ۴۵۰ میلیون بار را از طریق حمل و نقل جاده ای جابه جا می كند، باز هم می توان از تناسب تلفات انسانی حرفی به میان آورد؟ در واقع این امر جای بسی تامل دارد. گذشته از غیر استاندارد بودن جاده ها و اتومبیل ها و حتی فرهنگ رانندگی در ایران؛ بایستی حجم بسیار بالای حمل و نقل كالا و مسافر از طریق جاده های كشور را نیز به آن افزود. به عبارت دیگر آیا میزان بالای حمل و نقل بار و مسافر (۸۰ درصد)(۲) از طریق جاده های كشور نمی تواند یكی از موثرترین عوامل تلفات جاده ای باشد؟ و یا به صورت روشن تر بگوییم آیا سیستم حمل و نقل جاده ای ما، بار توسعه نیافتگی حمل و نقل ریلی و هوایی كشور را به دوش نمی كشد؟
اگر به كشوری همانند آمریكا و یا آلمان توجه كنیم درمی یابیم با وجودی كه این كشورها هر كدام به ترتیب دارای ۲۰۰ میلیون و ۵۴ میلیون خودرو هستند؛ اما وقتی به درصد حمل و نقل بار و مسافر در جاده ها و راه آهن آنها توجه می كنیم، اصلا قابل قیاس با ما نیستند. در آنجا حمل و نقل ریلی حرف اول را می زند و حمل و نقل (بویژه حمل و نقل مسافر) از طریق راه آهن و یا هواپیما صورت می گیرد.
اما در ایران راه آهن در كجای سیستم حمل و نقل ما قرار دارد؟ راه آهنی كه در نوعی ركود از هر لحاظ قرار دارد. سرعت كند آن در طی كردن مراحل اداری و معطلی بار در انبارهای آن كندی مضاعفی را ایجاد كرده است. حال آنكه سرعت حمل و نقل ریلی كشور بسیار پایین تر از استاندارد جهانی است. در یك كلام راه آهن ایران از توسعه نیافتگی رنج می برد و مانند جزیره ای است كه ارتباطش با دیگر ارگان ها (حتی رجا: قسمت اداری راه آهن ایران،) به درستی مشخص نیست.
یكی از شاخص های اصلی توسعه در هر كشوری سیستم حمل و نقل آن است و كدام نوع از انواع حمل و نقل، همانند راه آهن توانایی جابه جایی حجم وسیع و ارزان كالا و مسافر را دارد؟
اما متاسفانه كشور ما با توجه به موقعیت ژئواستراتژیك و ژئواكونومیك خود، كه باید شاهراه شرق و غرب عالم باشد؛ در حمل و نقل اولیه مسافران خود سردرگم است به طوری كه در حال حاضر راههای ایران ناامن ترین راه های جهان برای حمل و نقل مسافر هستند.
بد نیست به آمار زیر توجه كنیم:
بنا به گفته كارشناسان تعداد كشته شدگان در سوانح جاده ای كشورمان برابر سقوط ۳۶۵ هواپیما با ۷۰ سرنشین در سال است. یعنی هر روز به اندازه سقوط یك هواپیما با ۷۰ سرنشین در كشورمان تلفات جانی داریم.
ایران در حالی كه یك درصد جمعیت جهان را دارد، ۵/۲ درصد از تلفات جانی ناشی از سوانح رانندگی را به خود اختصاص داده است. به طوری كه میزان تلفات جانی ناشی از سوانح رانندگی در كشورمان ۵ برابر استاندارد جهانی است.
از هر سه خودروی كشور یكی از آنها فرسوده است.
تصادفات جاده ای در ایران دومین عامل مرگ و میر در كشور دانسته شده است.
هر روز ۷۲ نفر و در هر ساعت ۳ الی ۴ نفر در حوادث رانندگی شهرها و جاده های كشور جان خود را از دست می دهند.
در سال ۱۳۸۴ در مجموع بیش از ۲۷ هزار نفر جان خود را در اثر سوانح جاده ای از دست دادند و كارشناسان پیش بینی می كنند كه این رقم در طی سال جاری به ۳۰ هزار نفر برسد. این در حالی است كه بیش از ۵/۱ میلیون خودرو در كشور، فاقد بیمه شخص ثالث می باشند.
اگر به تعدادی از سوانح رانندگی در شهریور ماه نگاهی بیاندازیم درمی یابیم كه در نیمه نخست این ماه وقایع ناگواری رخ داده اند. تصادف یك اتوبوس با یك كامیون در شهرستان نائین در استان اصفهان به كشته شدن ۲۹ نفر و زخمی شدن ۸ نفر منجر شده است. این دومین سانحه بزرگ رانندگی طی ماه گذشته و پنجمین آن طی تعطیلات تابستان است. شنبه ۴ شهریور، نیز دست كم ۲۴ دانش آموز در جاده تهران به مشهد بر اثر منحرف شدن اتوبوس حامل آنها از جاده كشته شدند.
اگر تلفات جانی ۵ سال اخیر كشورمان را مورد بررسی قرار دهیم خواهیم دید كه آمار تلفات جانی در جاده های كشورمان در سال ۱۳۸۵ نسبت به سال ۱۳۸۰ بیش از ۱۰ هزار نفر افزایش یافته است. یعنی رشد بیش از ۳۳ درصد را شاهد بوده ایم و در مجموع بیش از ۱۵۰ هزار كشته در سوانح رانندگی نمی تواند كارنامه خوبی باشد. (در مجموع بیش از ۱۵۰ هزار نفر در طی۵ سال اخیر در اثر سوانح رانندگی در ایران جان خود را از دست دادند). [به نقل از ایرنا]
مسئله بسیار جدی است و اگر به آن پرداخته نشود باید منتظر عواقب وخیمی بود.
مهمترین راهكار در این زمینه علاوه بر آموزش و فرهنگ سازی، توسعه و به روز كردن سیستم حمل و نقل جاده ای و مهمتر از آن اولویت دادن به توسعه و بهسازی سیستم حمل و نقل ریلی است تا از ۳۵۰ میلیون تن بار و ۷۵۰ میلیون مسافرتی كه در طول سال توسط جاده های كشور صورت می گیرد، سهم عمده اش به راه آهن اختصاص یابد.
اگر ما كاهش تصادفات جاده ای را خواهانیم باید دنبال جایگزین باشیم. چون با ۵ تا ۶ میلیون دستگاه اتومبیل این حجم كالا و مسافر را جابه جا كردن، چنین عواقبی را نیز در پی خواهد داشت. هر چند نباید نقش عوامل دیگر را در تصادفات كم قلمداد كنیم بلكه به نظر این مقاله راه آهن ایران در اثر توسعه نیافتگی خود، بار حمل و نقل را بر دوش جاده ها نهاده است و با رفع این مشكل بسیاری از مشكلات این بخش حل خواهد شد.
از یك سو هر سال بیش از یك میلیون خودرو وارد سیستم حمل و نقل كشور می شود و از سوی دیگر ما دارای توان و سرعت لازم برای تهیه زیر ساختهای مورد نیاز نیستیم و در نتیجه جاده ها و بزرگراههای كشور ما توان پاسخگویی به این حجم از اتومبیل ها را ندارد و این از نشانه های توسعه ناهمگون است.
مسئله مهم دیگری كه گریبانگیر سیستم حمل و نقل كشور است سوبسیدهای بسیاری در بخش حمل و نقل جاده ای است. دیگر اینكه در میان رانندگان ایرانی هنوز فرهنگ درست رانندگی كردن، جا نیافتاده است. این امر با نوعی بسترسازی فرهنگی امكان پذیر است. یعنی با به كار گیری تكنولوژی های جدید برای كنترل راننده ها و همچنین آموزش دادن اصول مهم راهنمایی و رانندگی در دوران كودكی به فرزندان می تواند راهكار مناسبی باشد.
عامل دیگری كه سبب افزایش تلفات انسانی در سوانح رانندگی می شود، وضعیت امداد و اورژانس كشور است. سازمان های متولی امدادرسانی نه تنها از ضعف تشكیلاتی در رنج هستند بلكه از تجهیزات مناسب و مدرن همچون آمبولانس های پیشرفته و هلی كوپتر امداد نیز تا حدی محروم هستند. باید ناآگاهی عموم مردم در همراهی و همكاری با گروه های امداد را نیز به آن افزود، مسائلی همچون ترافیك های جاده ای و بزرگراهی كه همراهی مردم را طلب می كند و این امر هم یكی از مهم ترین عوامل در تلفات انسانی می باشد، كه نیازمند اختصاص بودجه مناسب و تربیت افراد متخصص است.
در نهایت باید گفت كه افزایش تلفات در سوانح رانندگی مربوط به یك عامل به نام راننده یا عدم توسعه راهها نیست، بلكه این یك مسئله ملی است و سامان دادن به آن از عهده یك وزارتخانه به نام وزارت راه خارج است و وزارتخانه و ارگان های مختلف و تك تك مردم در این امر مسئولند و تا سرمایه گذاری مناسبی چه از لحاظ معنوی مانند آموزش به مردم و چه مادی مانند توسعه جاده ها و راه آهن صورت نگیرد راه مناسبی برای برون رفت از این معضل وجود ندارد.

پیمان امیری
پی نوشت ها:
-۱ ایرنا، ۱۵ شهریور ۱۳۸۵
-۲ خبرگزاری مهر

منبع : روزنامه همشهری