بی‌آماری بهتر است یا بی‌اعتمادی؟

چند روزی مانده به آغاز سال نو، معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور با دعوت از خبرنگاران رسانه‌ها آخرین جلسه مطبوعاتی خود در سال ۱۳۸۶ را تشکیل داد.
در این جلسه که تعداد مدیران حاضر بخش گردشگری، اگر نگوییم بیش از خبرنگاران، لااقل به تعداد آنان بود، آمارهای مختلفی از تسهیلات در نظر گرفته شده برای تعطیلات نوروزی ارائه شد و بخشی نیز به صورت مکتوب در اختیار اصحاب رسانه قرار گرفت.
این بخش مکتوب با ابهامات و تناقض‌های بسیار همراه بود و پرسش‌های پیاپی خبرنگاران را موجب شد؛ چندان که اگر مدیران حاضر در جلسه این پرسش‌ها را پیش‌بینی می‌کردند، اساسا عطای ارائه آمار مکتوب را به لقایش می‌بخشیدند و به همان آمارهای شفاهی بسنده می‌کردند.
از جمله مواردی که پرسش‌های متعددی را به همراه آورد، آمار اقامتگاه‌های خصوصی استیجاری استان مازندران بود که نشان می‌داد از تعداد ۶۲۹۲ واحد، تنها ۲۲۴۴ شناسایی شده‌اند و از این میزان نیز ۱۳۰ مجوز فعالیت گرفته‌اند. این آمار شگفت آور نشان دهنده انفعال قابل توجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مازندران بود و هنگامی که خبرنگاران ناچیز بودن تعداد ۱۳۰ واحد دریافت کننده مجوز را گوشزد کردند، مساله به این شکل رفع و رجوع شد که آمار مربوط به چند روز پیش است و تعداد واحدهای دارای مجوز در همین یکی دو روزه اخیر چند برابر شده و در روزهای آتی با افزایش چشمگیر روبه‌رو خواهد شد! از ذکر این خاطره که بگذریم، می‌رسیم به جدیدترین آمارهای ارائه شده توسط معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران و جانشین دبیر ستاد تسهیلات نوروزی این استان که روز ۱۵ فروردین جاری در جمع خبرنگاران ارائه شده است.
ایشان در سخنان خود که توسط خبرگزاری مهر منتشر شده، خبر داده است که [از آغاز تعطیلات نوروزی] تا پایان سیزدهم فروردین ماه سال جاری، پنج میلیون و ۶۹۰ هزار و ۲۹۶ مسافر به استان مازندران سفر کردند.
این در حالی است که در همین روز، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران در گفت‌وگو با سایت اطلاع‌رسانی میراث آریا وابسته به سازمان یادشده، اعلام داشته است که در تعطیلات نوروزی بیش از ۴ میلیون گردشگر به مازندران سفر کرده‌اند؛ بدین ترتیب میان آمارهای ارائه شده توسط رئیس و معاون یک سازمان دست کم ۵/۱ میلیون نفر اختلاف وجود دارد. (این آمار توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور حدود ۵ میلیون و ۷۱۰ هزار نفر و توسط مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی وتوسعه گردشگری خارجی سازمان پنج میلیون و ۴۰۰ هزار نفر اعلام شده است – ایرنا ۱۵ فروردین ۸۷ ).
در هر حال، روی این گفتار با آن بخش از سخنان جانشین دبیر ستاد تسهیلات نوروزی است که گفته است: «۲۸ درصد گردشگران در کلاردشت، ۲۰ درصد در جواهرده رامسر و ۲۳ درصد از خانه نیما یوشیج در بلده نور دیدن و در آنجا اقامت کردند.»
این آمار چنین معنی می‌دهد که سایر نقاط استان از جمله چالوس، تنکابن، شهر رامسر، نمک آبرود، محمود آباد، نور و آمل، عباس آباد بهشهر، ساری، بابل، بابلسر و ... روی هم تنها ۳۰ درصد از مسافران نوروزی را به خود جذب کرده‌اند. در این حالت دو فرض مطرح می‌شود:
۱) این آمار با توجه به مشاهدات میدانی و سوابق توزیع گردشگران در استان صحت ندارد و مثلا جواهر ده نمی‌تواند به تنهایی پذیرای گردشگرانی به اندازه گردشگران ده‌ها شهر و روستای دیگر استان باشد.
۲) در صورت صحت آمار ارائه شده، این وضعیت بیانگر ناکامی کامل مدیریت گردشگری استان در هدایت و توزیع مناسب گردشگران نوروزی در تمام نقاط مستعد استان است.
در جای دیگری از سخنان مقام یاد شده آمده است: «تعداد گردشگران مازندرانی نسبت به نوروز سال قبل ۴۶ درصد افزایش داشته است و ۳۷ درصد گردشگران، معادل سه میلیون و ۷۶ هزار و ۸۷۹ نفر به قصد دریا و سواحل از مازندران دیدن کردند.» نیاز به توضیح نیست که ۳ میلیون و ۷۶ هزار نفر معادل حدود ۵۴ درصد رقم کل است و نه ۳۷ درصد!
ادامه آماردهی خواندنی‌تر است. آنجا که گفته شده است: «۴۶۵ هزار و ۷۱۲ نفر از مسافران نوروزی مازندران در پارک‌های جنگلی استان اقامت داشتند.» خوب است معاون سازمان گردشگری مازندران توضیح دهد که جنگل و دریا به‌وسیله کدام در و دیوار احاطه شده و کدام نگهبان و آمارگیر را کنار این در گماشته‌اند که معلوم شده دقیقا سه میلیون و ۷۶ هزار و ۸۷۹ نفر به ساحل رفته‌اند و ۴۶۵ هزار و ۷۱۲ نفر در پارک‌های جنگلی اقامت کرده‌اند و خصوصا توانسته‌اند تردد افراد به نقاط ساحلی یا کمپینگ آنها در جنگل‌های مختلف را بدون احتساب موارد تکراری با دقت کامل بیان کنند؟
حال اگر سازمان یاد شده به یکی از دقیق‌ترین سیستم‌های آمارگیری جهان مجهز شده که می‌تواند اینگونه آمار دهد چرا تعداد بازدیدکنندگان محوطه‌های تاریخی و موزه‌ها را که فقط با خرید بلیت می‌توانند وارد محوطه شوند، به دقت تخمین نزده‌اند و ابراز داشته‌اند که «حدود ۳۰ هزار نفر از مسافران و گردشگران نوروزی استان از باغ تاریخی رامسر، گوهرتپه بهشهر، چشمه عمارت و گنجینه بابل، کاخ چایخوران، موزه شهدای آمل و مجموعه تاریخی فرح آباد ساری بازدید و دیدن کردند.»
اما شاهکار این آمار آن جاست که از بازدید ۲۳ درصد مسافران نوروزی مازندران یعنی یک میلیون و ۳۱۱ هزار نفر مسافر از خانه نیما یوشیج در یوش بلده و اقامت در آنجا خبر می‌دهد. کسی که حتی یک بار در عمر خود به یوش سفر کرده باشد از اشتباه بودن این آمار مطمئن خواهد شد، اما نگارنده که حسب اتفاق خود هفته اول نوروز امسال را در یوش و بلده به سر برد، چهار دلیل بر نادرستی این آمار را در پی می‌آورد:
۱) دسترسی به یوش از سه راه ممکن است، اول از طریق راه انشعابی ازجاده چالوس به طول حدود ۶۰ کیلومتر، دوم از جاده هراز به طول حدود ۷۰ کیلومتر و سوم راه فرعی از نور به بلده و از آنجا به یوش. هر سه این راه‌ها باریک و همراه با گردنه‌های خطرناک و دره‌های ژرف هستند و مطلقا امکان عبور ۳/۱ میلیون نفر در مدت ۱۳ یا ۱۴ روز را ندارند. آمار تردد از این جاده‌ها را می‌توان از طریق راهنمایی رانندگی استان به‌دست آورد.
۲) منطقه یوش و بلده که در عمق کوهستان البرز مرکزی قرار گرفته است، در فروردین ماه هنوز سرما و زمستان را تجربه می‌کند و به طور طبیعی نمی‌تواند پذیرای گردشگران نوروزی باشد. (به ویژه مسافران مازندران که برای استفاده از طبیعت بهاری به این استان می‌روند.) اگر کسی در ایام نوروز از طریق جاده چالوس وارد جاده فرعی یوش می‌شد تا حدود ۲۰ کیلومتر بعدی را پوشیده از برف می‌دید؛ تا جایی که در گردنه‌ها ارتفاع برف به بیش از یک متر می‌رسید.
آیا در این شرایط روزانه حدود ۱۰۰ هزار نفر به این منطقه رفته‌اند؟ ویلاهای خصوصی روستاهای منطقه نیز تقریبا همگی خالی بودند و معلوم بود که حتی دارندگان امکانات نیز در ایام نوروز به این منطقه سفر نمی‌کنند.
۳) در ایام نوروز جاده بلده چه از سمت چالوس و چه از سمت هراز در بخش‌های مختلف (حداقل در ۲۰ جا) دچار ریزش کوه شده بود، هرچند که این ریزش‌ها خفیف بود و مانع تردد خودروها نمی‌شد، اما در صورت عبور روزانه حدود ۱۰۰ هزار نفر یا به عبارت دیگر حداقل ۲۰ هزار خودرو، می‌توانست به سبب سختی و کندی عبور ترافیک‌های چند کیلومتری ایجاد کند، اما چنین رخدادی در اخبار ترافیک استان و آمارهای راهنمایی و رانندگی ثبت نشده است.
۴) روستای یوش، فاقد هرگونه امکانات اقامتی است و فقط حدود ۱۲ کیلومتری آن در نزدیکی بلده یک اقامتگاه درجه سه با ظرفیت کمتر از ۱۵ تخت وجود دارد. در بلده نیز تعداد تخت‌های اقامتی قطعا کمتر از ۵۰ تخت است و در روستای یوش مردم در این فصل خانه‌های خود را اجاره نمی‌دهند. با این وصف آیا ۳/۱ میلیون نفر مسافران نوروزی یوش و بلده روی همین ۶۵ تخت، شب را به سر آورده‌اند؟ همچنان که گفته شد، سرمای منطقه خصوصا در شب، امکان کمپینگ و چادر زدن در فضای باز را آن هم برای صدها هزار نفر فراهم نمی‌آورد.
برای اطمینان خاطر می‌توان صحت ادعاهای دبیر ستاد تسهیلات نوروزی را از مراجعی چون راهنمایی و رانندگی استان مازندران، اداره راه و ترابری، سازمان محیط زیست استان و شهرداری بلده رسما جویا شد.
این نوع آمارها و نظایر فراوان آن را باید به عنوان جزئی از کل مدنظر قرار داد. تجزیه و تحلیل یک آمار ساده ارائه شده توسط مسوولان این سازمان که موارد مشابه آن بسیار است، فقط توجه کوچکی است به آنچه در مدیریت گردشگری کشور می‌گذرد؛ چرا که آمارگیری درست و ترسیم واقعی وضع موجود نخستین و بنیادی‌ترین مرحله از برنامه‌ریزی است.
در این مورد شاید یادآوری اینکه آمار ندادن با همه کاستی‌هایی که ایجاد می‌کند، به مراتب بهتر از بی‌اعتماد ساختن رسانه‌ها و افکار عمومی به مدیریت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است، خالی از فایده نباشد.

منوچهر اصلانی

منبع : روزنامه تهران امروز