حرکت در مدار بسته

از همین روست كه در سالهای اخیر شاهد رونق دوباره بنگاه های اقتصادی واسطه گری هستیم كه با پی بردن به خلأ موجود میان شبكه های عرضه و تقاضا - كه عمدتاً ناشی از عدم توانایی بخش تقاضا در دریافت محصولات است - با استفاده از وام های كلان بانكی و بهره های نامتعادل اقدام به فروش اقساطی كالاهای موردنیاز مصرف كنندگان تحت عنوان «اجاره به شرط تملیك» می كنند.
در آستانه ۳۰ سالگی
با آنكه از تولد فعالیت لیزینگ در ایران ۳۰ سال می گذرد این پدیده هنوز نتوانسته جایگاه واقعی خود را در میان صنایع خدماتی به دست آورد. فعالیت شركتهای لیزینگ در ایران با تشكیل دو شركت «لیزینگ خودرو» در سال ۱۳۵۴ و شركت لیزینگ «صنعت و معدن» (پی خرید سابق) در سال ۱۳۵۶ آغاز شد و در طول ۳۰ سال گذشته به دلیل تحولات اجتماعی، اقتصادی ایجاد شده در ساختار كشور از رشد كندی برخوردار بوده است.
مرور تاریخچه لیزینگ در ایران نشان می دهد كه پایه گذاری رسمی لیزینگ در ایران به تیرماه سال ۱۳۵۴ باز می گردد و در این سال با سرمایه گذاری بخش خصوصی كشور و مشاركت مالی و دانش فنی فرانسویان، نخستین هسته تشكیلاتی لیزینگ در كشور شكل گرفت و بالاخره در سال ۱۳۵۶ فعالیت لیزینگ در ایران آغاز شد. با این همه با پیروزی انقلاب و تغییر سیاستهای دولت، صنعت لیزینگ در همان بدو تولد دچار اختلالات بسیار شد و چون كودكی عقب مانده به حیات خود ادامه داد و حتی تصویب قانون عملیات بانكی بدون ربا و تطبیق عملیات لیزینگ با عقد اجاره به شرط تملیك هم نتوانست بستر رشد و بالندگی این صنعت را فراهم سازد. چه عملاً این ابزار نوین اعتباری مورد حمایت دولت و سیاستگذاران پولی و اعتباری كشور قرار نگرفت.
اما تولد دوباره لیزینگ شاید در سال ۱۳۷۰ اتفاق افتاد. در این سال با تشكیل اولین شركت خصوصی لیزینگ، طلیعه تولد دوباره شركت های خصوصی عامل به عملیات لیزینگ در كشور نمودار شد و از این تاریخ تا ده سال بعد تعداد شركت های فعال در عرصه لیزینگ از ۳ شركت به ۱۶ شركت ارتقا یافت و این رقم در پایان سال ۱۳۸۳ به بیش از ۲۰۰ شركت با سرمایه ثبتی حدود دو هزار میلیارد ریال رسید.در سال ۱۳۸۱ انجمن شركتهای لیزینگ ایران تأسیس شد تا عصر نوینی را در صنعت لیزینگ ایرانی نوید دهد و این اتفاق، حادثه مهمی در صنایع خدماتی كشور بود كه موجب هماهنگی و سازماندهی شركتهای لیزینگ جهت بهینه سازی صنعتی لیزینگ در كشور می شد.
گرچه مانند بسیاری از بخش های دیگر صنعتی كشف حجم معاملات و پول در گردش میان این شركتها در ایران بسیار دشوار است اما آمار قابل اتكایی كه درباره حجم معاملات انجام شده توسط این شركتها در ایران وجود دارد نشان می دهد كه طی دو سال ۸۲ و ۸۳ بیش از ۹۰ هزار دستگاه خودرو توسط شركتهای فعال در بخش لیزینگ به متقاضیان واگذار شده است و این رقم بیانگر حجم عملیات لیزینگ در بخش خودرو در ایران تا حدود ۷ هزار میلیارد ریال است و چون ۹۰ درصد از عملیات لیزینگ در ایران به بخش خودرو محدود می شود می توان حدس زد كه در كشور طی ۲ سال گذشته حجم كل عملیات لیزینگ كمتر از ۹۰۰ میلیون دلار و سالانه كمتر از ۵۰۰ میلیون دلار بوده است. این امر در شرایطی رخ داده كه حجم عملیات لیزینگ در كشور تركیه تنها در سال ۲۰۰۴ میلادی بیش از ۲۵۰۰ میلیون دلار بوده كه این رقم مربوط به ۳۹ شركت عضو انجمن لیزینگ تركیه از مجموعه ۸۳ شركت فعال این كشور در بخش لیزینگ است.
لیزینگ از كجا آمده
طبق آمارهای جهانی اعلام شده در نشریه بین المللی «لیزینگ» كه توسط شركت Euromoney منتشر می شود، ۵۱۲ میلیارد دلار مبادلات لیزینگ جهانی در سال گذشته میلادی در دنیا صورت گرفته كه مربوط به پنجاه كشور جهان و منتخب مؤسسه مذكور است و در این میان سهم ایالات متحده آمریكا حدود ۲۰۸ میلیارد دلار، ژاپن ،۶۹ آلمان ،۴۸ فرانسه ۲۶ و ایتالیا ۲۴ میلیارد دلار است.
درباره سابقه شكل گیری لیزینگ در اقتصاد دنیا «مرتضی كاووسی» دبیركل انجمن شركتهای لیزینگ ایران و مدیر امور سرمایه گذاری شركت پارس لیزینگ می گوید: «شاید نتوان زمان دقیق و مشخصی را برای سرآغاز كاربرد عملیات اجاره در زندگی بشر یافت، ولی، برمبنای آنچه كه از متون باستان به دست آمده، اقوام ایلامی و سومری حدود ۲ هزار سال قبل از میلاد مسیح به نوعی اجاره داری ساده زمین، گاو، آب و تجهیزات كشاورزی می پرداخته اند... با این حال رسوخ و رونق لیزینگ در اقتصاد امروز دنیا از ماه مارس ۱۸۵۵ و با ثبت شركت «واگن بیرمنگهام» در انگلستان رخ داد و این شركت به اجاره واگن به معدن داران زغال و فلزات پرداخت. در اوایل قرن بیستم، لیزینگ ماشین آلات تولید یك محصول خاص نظیر كفش و تجهیزات تلفن خصوصی در انگلستان و آمریكا گسترش یافت. اولین شركت مدرن و مستقل صنعت لیزینگ در سال ۱۹۵۲ در شهر سانفرانسیسكو تأسیس شد كه هنوز هم تحت نام شركت بین المللی «لیزینگ ایالات متحده» به فعالیت اشتغال دارد. فی الواقع تأسیس این شركت را باید سرآغاز تشكیل مؤسسات مستقل لیزینگ (غیروابسته به بانك ها و یا مؤسسات مالی) در آمریكا به حساب آورد.»لیزینگ رشد و رونق خود در اروپا را مدیون سال های پس از جنگ بویژه دهه ۱۹۶۰ است و مقارن با همین سال ها به ژاپن رسید و اولین شركت لیزینگ آفریقایی در سال ۱۹۶۵ در زیمباوه تأسیس شد و نخستین آن در هندوستان در سال ۱۹۷۳ به وجود آمد و استقبال از این پدیده اقتصادی در هند به حدی بود كه ده سال بعد در این كشور پهناور بیش از ۷۰۰ شركت لیزینگ به ثبت رسیده بود. وضعیت لیزینگ امروز در دنیا به گونه ای است كه بیش از ۳۵ درصد از كل تجهیزات سرمایه ای دنیا از طریق لیزینگ تأمین می شود و از هر ۱۰ شركت، ۸ مورد این روش را در دنیا به كار می گیرند كه IBM و XEROX معروفترین آنهاست.
لیزینگ خوب است یا بد
اغلب كارشناسان اقتصادی معتقدند كه لیزینگ و به كارگیری شیوه آن در اقتصاد چنانچه بر مبنای اصول پذیرفته شده آن در دنیا باشد، می تواند به عنوان ابزار بسیار مهمی برای تشویق و ترغیب تولیدكنندگان به كار گرفته شود. در این باره «محمدعلی نوح پیشه»، مدیرعامل و عضو هیأت مدیره لیزینگ پارسیان می گوید: «به طور كلی لیزینگ از سویی وسیله ای است جهت افزایش قدرت خرید به صورت تأمین منابع مالی مورد نیاز طرف تقاضا و از سوی دیگر ابزاری است جهت توسعه فروش كالاهای سرمایه ای و بادوام، توضیح آنكه در روابط اقتصادی معمولاً حداقل دو طرف و یا به عبارت بهتر دو مبادله گر نقش اساسی دارند كه به طرف عرضه یا عرضه كنندگان و طرف تقاضا یا متقاضیان تعبیر می شوند. وقتی محصولی عرضه می شود و برای تبادل آن قیمتی تعیین می گردد، مبادله اقتصادی تحقق نمی یابد مگر آنكه اولاً برای آن محصول، متقاضی وجود داشته باشد (محصول عرضه شده واقع نیاز باشد). ثانیاً متقاضی قیمت تعیین شده را متناسب با محصول عرضه شده بداند و ثالثاً توانایی پرداخت قیمت محصول را داشته باشد.»
وی ادامه می دهد كه «لیزینگ ابزاری است كه عمدتاً شرط سوم را محقق می كند و یا زمینه تحقق آن را فراهم می آورد. به عبارت دیگر لیزینگ می تواند متقاضیان یك كالا یا محصول را به لحاظ كمی افزایش دهد تا از این طریق فاصله بین عرضه زیاد و تقاضای كمتر از عرضه را پوشش دهد.»
مشكلات لیزینگ ایرانی
عمده ترین معضل لیزینگ در ایران را باید با خلأهای قانونی موجود در ارتباط با این صنعت در ایران مرتبط دانست. چرا كه به رغم گذشت بیش از ۳ دهه از حیات این صنعت در ایران، هنوز قوانین مشخصی برای حمایت از صنعت رو به گسترش لیزینگ طرح و تصویب نشده است. از طرف دیگر هنوز آیین نامه اجرایی قانون تنظیم بازار غیرمتشكل پولی كه می بایست با پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی و با هماهنگی بانك مركزی ظرف دو ماه پس از تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران برسد، كه البته فعلاً خبری نیست!در این باره مجید پرتوی، مدیرعامل شركت پارس لیزینگ می گوید: «در ایران متأسفانه بیشتر مردم لیزینگ را به غلط، فروش اقساطی خودرو می شناسند، در صورتی كه همه كشورهایی كه لیزینگ را به عنوان یك ابزار اعتباری برای كمك به افراد با درآمد كم و متوسط به مدد سیستم های اقتصادی خود گرفته اند، خصوصاً در كشورهای پیشرفته و صاحب نام، شما می توانید هر چیزی كه قابلیت سرمایه ای و یا عمر مفید اقتصادی داشته باشد را با استفاده از تكنیك و سیستم های مختلف لیزینگ به صورت كوتاه مدت و بلندمدت در اختیار بگیرید.»با این همه اغلب كارشناسان اقتصادی معتقدند كه لیزینگ ایرانی ویژگی های همزاد جهانی خود را یا ناقص به ارث برده یا اصلاً به ارث نبرده. در تعریف ویژگی های لیزینگ استاندارد جهانی می توان تخصص، سرعت عمل، تمركز فعالیت، انعطاف پذیری، محدودیت های اعتباری و جلوگیری از صوری بودن عملیات اعتباری را نام برد و این ویژگی ها در كشور ما تقریباً شامل حال لیزینگ نمی شود و شركت هایی كه با عنوان لیزینگ مشغول كار هستند، فرسنگ ها با اصل لیزینگ فاصله دارند و تنها تعداد معدودی از شركت های لیزینگ ایرانی هستند كه مطابق الگوی جهانی لیزینگ عمل می كنند.
علاوه بر محدودیت های قانونی و عدم حمایت های دولتی، سودجویی و ناكارآمدی بسیاری از شركت های لیزینگ باعث شده تا مردم از بهره های كلان و شرایط سخت این شركت ها شاكی باشند و در این میان تنها چند شركت سابقه دار هستند كه مطابق حصول علمی و روز دنیا لیزینگ ایرانی را تربیت و تقویت می كنند. مسلماً اگر به این چند شركت بهای بیشتری داده شود و سایر صنایع (غیر از خودروسازی) نیز به آنها اعتماد كنند، می توان شاهد رونق و شكوفایی این شركت ها در آینده نزدیك بود.
احمد جلالی فراهانی

منبع : روزنامه ایران