هدفمند کردن یارانه ها

افزایش ناگهانی درآمد های حاصل از صادرات نفت خام كشور در سال۱۳۵۳ به بعد بدون اینكه موجبات افزایش متناسب توان تولیدی كالاهای غیر تجاری گردد. باعث شد مصرف خانوارها ودولت افزایش یافته ودر نتیجه سبب رشد بسیار بالای واردات كالای مصرفی گشته ودر پی آن انگیزه های تولید داخلی نیز كاهش یافت . در این راستا توزیع درآمد در كشوربه سود بخش تجاری اقتصاد رقم خورد و اختلاف شدید درآمدی را ایجاد نمود . دولت جهت كاهش فشار بر اقشاروسیعی از جامعه كه از توزیع درآمد زیان دیده بودند ناچار شد كه برخی از كالاهای اساسی نظیر نان قند روغن شكر را از طریق پرداخت یارانه در قیمت های پایین نگه دارند . این روند با وقوع انقلاب اسلامی تشدید گردید . افزایش نرخ رشد جمعیت نیز در تسریع وتشدید ادامه آن موثر بوده است.
● یارانه :
یكی از ابزارهای حمایتی است كه جهت مبارزه با عدم تعادل های اقتصادی اتخاذ می گردد گرچه ممكن است خود موجبات اخلال در تعادل را نیز به وجود آورد.البته یارانه در دوران جنگ بسیار موثر بوده اما به تدریج اثر مثبتش كم شده است.
در خصوص پرداخت یارانه ها باید گفت هرگز پرداخت یارانه ها هدفمند نبوده و حتی با وجود با وجود تاكید برهدفمند كردن یارانه در برنامه چهارم توسعه و تشكیل وزارت خانه ای برای یك كاسه كردن سازمان ها وتشكل های پرداخت كننده یارانه هنوز اقدام در خوری در این رابطه صورت نگرفته است. آمار حاكی ازآن است كه اگر اعطای یارانه ها به شیوه فعلی ادامه یابد ضمن اینكه سرانه مخارج حقیقی دولت به قیمت ثابت ۱۳۶۱ از رقم ۴۵۵۰ ریال در سال ۱۳۸۰ به رقم ۳۵۸۰۰ ریال در سال ۱۳۹۴ كاهش می یابد . سرانه یارانه حقیقی نیز از رقم ۴۳۳۰ ریال در سال ۱۳۸۰به رقم ۲۴۰۶ ریال در سال ۱۳۹۴ كاهش می یابد و به تبع آن نسبت دهك بالا به پایین نیز از رقم ۹۱/۴ در سال ۱۳۸۰ به رقم ۲۲/۷ ذر سال ۹۴ افزایش می یابد .
▪ چهار نظام یارانه ای را می توان مورد بررسی قرار داد كه به اختصاربه آنها می پردازیم :
۱) نظام یارانه نقدی :
این نظام در كشورهای صنعتی متداولتر از كشورهای در حال توسعه است . كه به پنج دسته تقسیم می شود :
الف) یارانه نقدی كمك هزینه فرزند
ب) یارانه نقدی هزینه تكمیل فرزند
ج) یارانه نقدی كمك های اجتماعی صلاحدیدی
ه) یارانه نقدی انر&#۶۴۳۹۵;ی
و) یارانه نقدی تضمین حداقل
۲) نظام یارانه كالایی :
هدف از برقراری این نظام اطمینان از دسترسی خانوارآسیب پذیر به حداقل نیاز مصرفی است .این از نظام یارانه ای میل نهایی به مصرف بالاتری نسبت به نظام یارانه نقدی دارد اما هزینه بالاتر است (هزینه حمل ونقل انبار و...)
۳) نظلم یارانه قیمت عمومی :
در این نظام منابع یارانه به كالاهای اختصاص می یابد كه در سبد مصرفی فقرا نسبت غیر فقرا وزن بیشتری دارند .در این نظام از واردات اقلام مشمول یارانه را به قیمت معینی خریداری می كنند واز طریق شبكه های توزیع به قیمت كمتر در اختبار در اختیار مصرف كنندگان قرار می دهند .
۴) نظام یارانه كالا برگی :
كالا برگ ها در بیشتر موارد با ارزش پولی مشخص در اختیار افراد قرار می گیرند تا كالای مشخص را خریداری كنند .
امكان پذیری اجرای یارانه های كالا یرگی به سه عامل نحوه انتخاب افراد واجد شرایط نحوه توزیع كالا برگ ها و نحوه استرداد آنها بستگی دارد .
● آثار وپیامدهای سوء پرداخت یارانه به شیوه كنونی:
۱) تولید توزیع و مصرف در جامعه با تداوم فرآیند كنونی متحمل زیان ها و آسیب های ریشه دار خواهد شد چرا كه دولت برای نیل به اهداف مورد نظر ناچاربه اعمال فشاربرتولیدكنند گان دولتی و خصوصی برای عرضه كالا و خدمات خواهد شد در حالی كه كه در رابطه با امكان عرضه كالاها وخدمات به قیمت تمام شده و واقعی به سختی فراهم میآید و بسیاری از فعالیت های تولیدی توجیه اقتصادی خود را در شرایط انحصار دولت از دست می دهند .
۲) نظام توزیع هم متاثر ازسیاست های حمایتی پرداخت یارانه ماهیت اقتصادی نداشته و خارج از دایره تقاضا و شرایط ناظر بر بازار موجبات شكل گیری بازار های توزیع پنهان زیر زمینی و شبكه های مبهم واسطه گری و دلالی را پدید می آورد .
۳) ودر انتها عرصه مصرف هم با پیاند های فزون خواهی استفاده بی رویه فقدان صرفه جویی احتكارات مقطعی و...
سرانجام اینكه توزیع یارانه به شیوه مساوی و یكسان برای همگان اقتصاد ملی را با دشواری های فزاینده اتلاف منابع اسراف در مصرف اخلال در بازار خدشه به تولید و نارضایتی عمومی مواجه می سازد .
● راهکار:
یارانه باید به تدریج کاهش یابد(یارانه انرژی) تا زمینه برای برای منطقی وبهینه سازی مصرف انرژی فراهم شود. به یقین شیوه تعدیل قیمت ها(انرژی) باید با سایر مولفه ها ی اقتصادی هماهنگ باشد . از طرفی تعدیل قیمت های اسمی نباید خیلی سریع باشد. زیرا در این صورت به شکل گیری انتظارات بالای تورمی منجر می شود که اثر نهایی آن کاهش شدید قیمت های واقعی انرژی خواهد بود که در نتیجه اثرتعدیل قیمت ها خنثی خواهد شد وسیاست اعمال شده به هدف مورد نظر که افزایش تقاضاست نخاهد رسید.

نوشته محمد احمدی