چراغ روشنی در انتهای تونل

امسال اردن با خشکسالی شدیدی مواجه شده است، به نحوی که شدت این خشکسالی در دهه های گذشته بی سابقه بوده است. دولت نیز به دنبال چاره جویی برای این مشکل از طریق کاهش آب برای منازل و آغاز یک برنامه ملی در جهت جیره بندی آب است.
این کشور پادشاهی دارای رودخانه و دریاچه های معدودی است و تقریباً اکثر آب مورد نیاز را از طریق سدهایی تامین می کند که آب را در فصل پرباران زمستانی جمع می کنند. البته بارندگی ها باعث تقویت منابع آب زیرزمینی نیز می شوند.
نامطلوب بودن بارندگی در فصل بارش باعث شده است که نیمی از ظرفیت سدها خالی باشد. آمارها گویای آن است که نزولات آسمانی در فصل بارش، فقط ۵۷ درصد از متوسط سالانه (بلندمدت) ۳/۸ میلیارد متر مکعب بوده است.
کم بودن بارندگی در این فصول مسوولان اداره آب اردن را وادار کرده است تا مقدار آب پمپ شده به مزارع در مناطق شمالی و غربی این کشور را کاهش دهند. این به آن معنی است که مقدار آب قابل دسترسی برای آبیاری حدود ۱۳۰ میلیون متر مکعب است ولی نیاز واقعی حدود ۱۸۰ میلیون متر مکعب برآورد می شود. باید توجه داشت که این کشور صحرایی، آب رودخانه های یرموک و اردن را باید با کشورهایی مثل سوریه و اسرائیل تقسیم کند.
البته به طور رسمی موافقتنامه هایی برای تعیین میزان آب اختصاص یافته به این کشور وجود دارد، ولی مسولان اردنی از این شکایت دارند که همسایگان به ندرت به این اعداد و ارقام پایبند هستند.
مسوولان امان اظهار می دارند که در تابستان داغ امسال به هر قطره از آب نیاز دارند و از این رو امیدوارند سوریه و اسرائیل قول های خود در مورد سهم اردن از آب را عملی سازند. عدنان زوبی سخنگوی وزارت آب اردن است. او می گوید؛ «ما امیدواریم سوریه آب مورد نیاز ما را تامین کند چون پشت سر گذاشتن امسال برای ما مشکل است و ما به هر قطره آبی که بتوانیم فراهم کنیم، نیاز داریم.»
البته سال گذشته پادشاه اردن سفر غیرمترقبه یی به سوریه داشت که باعث شد روابط این دو کشور عرب همسایه پس از سال ها تنش (بر سر مسائل منطقه یی مثل لبنان) بهبود یابد. در این سفر سوریه قول داد سهم ۶۰ میلیون متر مکعبی را از رودخانه یرموک به اردن پمپ کند. هرچند به دلیل تحولات سیاسی اخیر و بایکوت کردن نشست سران عرب در دمشق توسط اردن، مصر و عربستان سعودی، مسوولان اردن نگران ارسال نشدن این مقدار آب از سوی سوریه هستند. اصلی ترین رودخانه این کشور براساس نام ذکر شده در کتاب مقدس، رود اردن نامیده شده است و اساساً این کشور نیز به همین نام است. این رودخانه علاوه بر تامین آب مزارع به عنوان یک مانع طبیعی بین اردن و اسرائیل است و باعث حفظ جان شهروندان این کشور نیز شده است. کشورهای سوریه و اسرائیل از اکثر انشعابات این رودخانه برای اهداف صنعتی و کشاورزی خود استفاده می کنند. کارشناسان محیط زیست معتقدند صنایع اسرائیل از این مناطق، نابجا بهره برداری می کنند. البته خشکسالی در این کشور یک امر معمولی است ولی پارسال شدت این خشکسالی کمتر بود. یوری شور سخنگوی اداره آب اسرائیل به خبرنگاران گفته است که این کشور در سال ۲۰۰۷ مقدار آب مقرر شده را به اردن پمپ کرده است و احتمالاً امسال نیز طبق قرارداد صلح بین این کشورها عمل خواهد کرد. البته او متذکر است که شدت خشکسالی در اردن بسیار بدتر از اسرائیل است.
کشور پادشاهی اردن در سال ۱۹۹۴ در قرارداد صلح «وادی عرب» موافقتنامه یی را در مورد تقسیم آب به امضا رسانده است که به اردن ۳۵ میلیون متر مکعب آب را اختصاص می دهد ولی باید متذکر شد که این فقط سه درصد از آب این رودخانه است و ۹۷ درصد بقیه متعلق به اسرائیل است. جالب توجه آنکه ارقام ذکر شده توسط وزارت آب و آبیاری هر دو کشور نشان دهنده آن است که میزان آب مصرفی هر شهروند اسرائیلی معادل آب مصرفی پنج شهروند اردنی است.
● افزایش فشار به دلیل پناهندگان
قسمتی از بحران کمبود آب در این کشور پادشاهی را می توان ناشی از شرایط آب و هوایی نیمه خشک دانسته و بقیه را نیز ناشی از سیل آوارگانی دانست که با بروز هر بحران در منطقه به سمت این کشور روان می شوند. اولین موج آوارگان را می توان به جنگ جهانی اول مربوط دانست که هزاران ارمنی و چچنی و مردمی از دیگر کشورها وارد این کشور شدند.
امروزه آوارگان فلسطینی حدود ۶۰ درصد از جمعیت اردن را تشکیل می دهند. آنها پس از جنگ های سال های ۱۹۴۸ و ۱۹۶۷ با اسرائیل و پس از اخراج از کشورهای حاشیه خلیج فارس در دهه ۱۹۹۰ به دلیل حمایت از صدام در حمله به کویت وارد این کشور شده اند. آخرین گروه را نیز می توان به ۷۵۰ هزار آواره عراقی منسوب دانست که پس از حمله امریکا به عراق آواره شده اند. الیاس سلامه یک کارشناس آب در دانشگاه اردن است. او می گوید؛«قسمتی از مشکل آب کشور ما وارداتی است. موج آوارگان باعث فشار شدیدی به منابع آب ما شده است.» اردن جزء ۱۰ کشور فقیر از نظر آب در جهان است و طبق گفته مسوولان وزارت برنامه ریزی اردن، مصرف سالانه هر شهروند اردنی به طور متوسط ۱۴۰ متر مکعب است. متوسط جهانی این عدد دو هزار متر مکعب است.
در کنفرانس اخیری که درباره موضوع آوارگان عراقی با شرکت کشورهای میزبان این پناهندگان در اردن برگزار شد ناصر شریده مدیر کل وزارت برنامه ریزی اردن متذکر شد برای تامین منابع جدید آب، ساخت تصفیه خانه آب و شبکه بهداشتی فاضلاب در شهرهای مختلف برای آوارگان به ۴۳۰ میلیون دینار اردن(حدود۶۶۰ میلیون دلار امریکا) نیاز است.
او افزود؛«تقاضای اضافی آب برای آوارگان عراقی منجر به کمبود سالانه ۵۸۰ میلیون متر مکعب در کشور اردن شده است.»
علاوه بر اینها بالا بودن ارزش دینار اردن باعث جذب تبعیدی های عرب به این کشور شده است و طبق گزارش وزارت کشور اردن، ۵۰۰ هزار تبعیدی مصری و سوری نیز یکی دیگر از فشارهای مضاعف بر منابع گرانقیمت آب اردن شده اند. شریده در این باره می گوید؛«من تاکنون پناهندگانی را ندیده ام که با خود آب به همراه داشته باشند.» اگر بخواهیم موارد دیگر را نیز مورد بررسی قرار دهیم باید به این افراد نیم میلیون مهاجر اردنی را نیز اضافه کنیم که طی ماه های ژوئن تا سپتامبر برای تعطیلات تابستانی به کشور خود باز می گردند. طبق گفته زوبی سخنگوی وزارت آب اردن امسال میزان آب قابل دسترس برای پایتخت اردن حدود ۷۰ میلیون متر مکعب تخمین زده می شود که کمتر از نیاز واقعی ۱۰۰ میلیون متر مکعبی شهر امان است.
برای حل مشکل کم آبی دولت برنامه های متفاوتی را اجرا می کند که از جیره بندی آب برای مصارف خانگی گرفته تا توقف کشت محصولات با نیاز آبی زیاد و نیز تشویق کشت محصولات با نیاز آبی کم را در بر می گیرد.
با تمام این مسائل مسوولان اردنی هنوز چراغ روشنی را در انتهای تونل می بینند و آن چیزی نیست جز پروژه بلندپروازانه انتقال آب از حوضه آبریز الدیسی در جنوب به شهر امان که هزینه آن ۶۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. گویا مناقشاتی بر سر این حوضه با عربستان سعودی وجود دارد. البته دولت در مراحل آخر مذاکره با سرمایه گذارانی از کشور ترکیه است تا این پروژه را به مورد اجرا درآورد و پیش بینی می شود که این آب برای نیاز ۱۰۰ ساله پایتخت اردن کفایت کند.

ترجمه؛ عبدالله مصطفایی
www.pennnet.com

منبع : روزنامه اعتماد