تابستان کوتا ه تر و گرم تر

همه می دانیم كه كره زمین به طور طبیعی در اثر تابش خورشید گرم می شود و این گرما طبق تغییر فصول كاهش یا افزایش می یابد اما این روز ها گرما به گونه ای غیرعادی افزایش پیدا كرده كه غیر از باور های عمومی به اتفاقات گلخانه ای و پدیده گرم شدن زمین نیز دامن می زند.با بیانی بسیار ساده این پدیده جدید كه آخرین و مهم ترین دستاورد نامهربانی انسان با سرزمین خود است ناشی از تولید و انتشار بیش از اندازه متعارف گاز های موسوم به گاز های گلخانه ای شامل دی اكسیدكربن، متان، دی اكسید نیتروژن و بخار آب است. مصرف سوخت های فسیلی به خصوص زغال سنگ از انقلاب صنعتی به بعد و افزایش پرشتاب استفاده از نفت در یك سده اخیر سبب گسترش و تراكم فزاینده این گاز ها در فضای اطراف زمین شده است. گاز های گلخانه ای همچون جداره شیشه ای گلخانه ها عمل می كنند یعنی پرتو های نور خورشید به زمین را دریافت و جذب می كنند و مانند همان جدار های شیشه ای گرمای خورشید را در جو باقی نگه می دارند و در واقع مانع تبادل انرژی حرارتی زمین با فضا های خارج از جو خود می شوند. بدین ترتیب تراكم این گاز ها در جو با افزایش دمای كره زمین رابطه مثبت و مستقیم دارد به این معنا كه هر چه غلظت این گاز ها بیشتر شود درجه حرارت كره زمین نیز افزایش می یابد و هر چه كمتر شود دما كاهش پیدا می كند. این در حالی است كه یكی دیگر از نتایج گرم شدن زمین كوچك شدن قطر یخ زمین به خصوص در مناطق قطبی است كه این خود موجب جذب بیشتر اشعه های خورشید و باقی مانده آن در جو و نهایتاً بالا رفتن بیشتر دمای كره خاكی می شود.پدیده ای كه با تغییرات طبیعی تفاوت چشمگیری دارد. به طوری كه در طول صد سال گذشته كره زمین به طور غیرطبیعی ۶/۰ درجه گرم تر شده و این در مقایسه با هزار سال اخیر كه افزایش دما كمتر از ۱/۰ درجه بوده بسیار نگران كننده است. تغییر الگوی بارش، افزایش سطح آب دریا های آزاد و كاهش سطح آب دریا چه ها و تاثیرات وسیع آن بر گیاهان كشاورزی و دامداری و دست آخر انسان ها مواردی است كه این نگرانی ها را به وجود آورده است.متاسفانه پدیده گرم شدن هوا منحصر به قطب و یا كویر و یا كشور های صنعتی نیست. ایران هر چند از اقلیم جغرافیایی مناسب با دو پهنه بزرگ كوهستانی در شمال و غرب برخوردار است اما از گزند افزایش مرگبار دما در امان نبوده است. مثال بارز این تغییر و تحول شهر تهران است. تهران در دامنه رشته كوه البرز قرار دارد؛ بنا به تعریف آب و هوا تهران باید هوای سرد بارانی یا برفی داشته باشد اما آنچه مشاهده می شود كاملاً مغایر با پیش بینی های انجام شده است به طوری كه به علت تغییرات آب و هوا از هوای سرد بارانی یا برفی چندان خبری نیست و بالعكس دمای این شهر به قدری بالا است كه می توان گفت تحت تاثیر ترین شهر ایران در برابر پدیده گرم شدن زمین است. اما چه عاملی باعث تغییر آب و هوا می شود. این پرسشی است كه محمد شاملو كارشناس هواشناسی در مورد آن می گوید: جو زمین دائماً در حال حركت است. شكل و مسیر این حركت كه در هر دو نیمكره از قطب ها به سمت استوا است به گونه ای است كه بیشترین ریزش ها در ناحیه استوایی انجام می گیرد. از این حركت در هر نیمكره سه حلقه هوایی ایجاد می شود كه در صورت ثابت بودن ماحصل آن همیشه ثابت خواهد ماند اما وزش باد مانع از آن می شود كه این جریانات ثابت بمانند. جریان باد با هر سرعتی كه داشته باشد باعث می شود كه این سه حلقه دائماً تغییر كنند. عامل دیگر تغییرات نیز فشار هوا است. تغییر جریانات پرفشار به كم فشار و بالعكس. اما مهم ترین مسئله ای كه با افزایش گرما به وجود آمده جابه جایی فصل ها است. حتماً احساس كرده اید كه بعضی از فصل ها كمتر از میزان واقعی خود هستند و تغییرات هوا در آن فصل ها فاحش است. به عنوان مثال هفته ای كه تهران پشت سر گذاشت هر چند هفته دوم تیرماه بود اما به گفته كارشناسان آغاز تابستان امسال بود. شاملو در این مورد می گوید: همانطور كه بار ها اعلام شده تغییرات جوی باعث تغییر فصول و جابه جایی آنها شده است. نمونه روشن آن تابستان امسال است كه طبق بررسی های انجام شده كمتر از دو ماه خواهد بود. این در حالی است كه بهار امسال بیشتر از چهار ماه طول كشید. در واقع جریانات جوی به گونه ای رقم خورد كه آب و هوای بهاری از نیمه دوم اسفند آغاز و تا هفته دوم تیرماه به طول انجامید. همین طور هوای تابستان تا نیمه دوم مردادماه ادامه خواهد داشت و سپس به تدریج هوا خنك تر خواهد شد. افزایش ناگهانی دما در هفته گذشته نیز به همین دلیل بود، هر چند این دما تا آخر تیرماه باقی خواهد ماند اما رفته رفته معتدل تر می شود. تابستان كوتاه اما گرم سال ۸۴ نمونه ای بارز از تغییرات آب و هوایی متاثر از پدیده گرم شدن زمین است كه به همین شكل اگر ادامه پیدا كند در سال های آتی ساكنان زمین را با مشكلات جدی مواجه می كند.اما این كارشناس هواشناسی در مورد علل این تغییرات در ایران می گوید: «اولین عاملی كه به قضیه گرم شدن هوا در ایران دامن زد افزایش بی رویه شهرنشینی با رویكرد میزان استفاده از سوخت های فسیلی در این شهر ها است. هر چند در گذشته كوه های آتشفشان فعال تر بود و هسته زمین گرمای بیشتری داشت، تغییرات محسوسی در آب و هوای مناطق مختلف ایجاد نمی شد اما افزایش چشمگیر و بی رویه استفاده از مصالح ساختمانی در ساخت و ساز های شهری، افزایش وسایل نقلیه و به طور كل مسائل تكنولوژیك باعث شده است كه علاوه بر جابه جایی فصول دمای شهر های مختلفی چون تبریز، اصفهان و تهران كه در گذشته اختلاف زیادی داشت امروز به یكدیگر نزدیك شده و حتی گاه مدت ها دمای مشابهی دارند كه این مسئله برخلاف تنوع اقلیمی این شهر ها است. به عنوان مثال در ۵۰ سال گذشته گاه اختلاف دمای سرد ترین نقطه و گرم ترین نقطه به ۹۰ درجه می رسید. اما میانگین این تغییرات در سال های اخیر حدود ۴۰ درجه است.» شاید برای خیلی از مردم این تغییرات بی معنی باشد و تنها تاثیر آن را در افزایش استفاده از كولر و یا بخاری بدانند اما مشكلاتی كه برای مجموعه ساكنان كشور و چرخه حیات آن به وجود می آید بسیار حیاتی است.بعضی وقت ها مسائل كوچك می توانند به مشكلات بزرگی تبدیل شوند! به مسواك زدن دندان هایتان فكر كنید. اگر شما یك روز مسواك نزنید اتفاق خاصی نمی افتد اما اگر یك ماه دندان هایتان را مسواك نزنید چه اتفاقی خواهد افتاد؟ این همان چیزی است كه برای زمین نیز اتفاق می افتد. اگر دمای هوا فقط چند روز بالاتر از حد طبیعی باشد چندان مهم نیست اما اگر دمای هوا مدت زیادی به طور مداوم بالا برود تصور اینكه چه مشكلاتی برای زمین و ساكنان آن رخ می دهد بسیار غم انگیز است. گزارشات ارائه شده از سوی سازمان جهانی هواشناسی (WMO) مبنی بر این است كه در طول صد سال آینده متوسط دمای زمین ۱/۵ تا ۳/۵ درجه سانتیگراد افزایش می یابد. شاید فكر كنید «اینكه چیزی نیست» اما همین مقدار كم می تواند آب و هوای زمین را به طور بی سابقه ای تغییر دهد. زمانی كه این پدیده رخ دهد ممكن است تغییرات بزرگی در سطح آب اقیانوس ها، مزارع كشاورزی و هوایی كه تنفس می كنیم و یا آبی كه می نوشیم رخ دهد.آری؛ گرم شدن هوا فقط كلافگی نمی آورد و یا تعریق را افزایش نمی دهد، مشكلاتی كه از این تغییر ناشی می شود ممكن است حیات بشر را با انقراض مواجه كند. همانطور كه عصر یخبندان باعث از بین رفتن و نابودی حیات در كره زمین شد گرم شدن نیز می تواند باعث بروز چنین حادثه ای شود. از این رو در سمپوزیوم بین المللی كه در نوامبر ۲۰۰۴ در ایسلند برگزار شد دانشمندان تهدید طبیعت و زندگی را بسیار جدی خوانده اند. طبق این گزارشات تنها در منطقه قطب شمال و دریای آركتیك شدت گرمایش هوا دو برابر دیگر مناطق كره زمین در چند دهه اخیر بوده است. این گرمایش باعث آب شدن كوه های عظیم یخی و از بین رفتن و یا در خطر انقراض قرار گرفتن اكوسیستم منطقه و حیواناتی چون خرس قطبی شده است. همین گزارش ها می افزاید: آب شدن یخ های قطب شمال كه هر ساله یك متر بر سطح آب های اقیانوس های مرتبط جهان می افزاید تنها زیست گونه های جانوری و گیاهی قطب ها را از بین نمی برد بلكه دایره زیر آب رفتن خشكی ها بسیار فراتر از حد تصورات است به طوری كه ممكن است كانادا و روسیه و كشور هایی كه در عرض مشابه جغرافیایی قرار دارند به شدت مورد تهدید قرار بگیرند. شاید شما هم مثل بسیاری از خوانندگان دیگر وجود چنین اتفاقاتی در ایران را دور از واقعیت بخوانید و دلیل آن را موقعیت جغرافیایی كشور و قرارگیری آن در قسمت های میانی كره قلمداد كنید اما مسئله این است كه در تمام نقاط جهان تغییرات به یك شیوه نیست. اگر در كانادا و یا روسیه به واسطه آب شدن یخ زندگی انسانی تحت تاثیر قرار می گیرد در كشوری مانند ایران كه سه چهارم آن را بیابان و كویر پوشانده بیابان زایی، از بین رفتن گونه های گیاهی و پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی ماحصل این تغییرات است كه حتی امروزه نیز می توان آنها را به گونه ای خفیف تر مشاهده كرد. به واسطه تنوع اقلیمی و وجود دریا و كوهستان در شمال و جنوب كشور مسلماً باید هوای شهر هایی مانند بابلسر، شهركرد، بندرعباس، تبریز و یزد كه هر كدام در منطقه ای مختلف هستند با توجه به اصول اولیه هواشناسی به ترتیب هوایی بارانی، برفی، خشك، معتدل و گرم داشته باشند اما آیا آمار ها و داده های ارائه شده از سازمان هواشناسی كشور موید همین مطلب است. مهندس شاملو در پاسخ به پرسش این سئوال كه آیا می توان با استناد به دمای شهر های مختلف در سال های گذشته همین حدود را در سال های بعدی نیز انتظار داشت تصریح می كند: خیر! همانطور كه ذكر شد افزایش شهرنشینی و پیامد های آن باعث افزایش دما می شود. همانطور كه دانشمندان می گویند انسان ها با شیوه های مختلف حتی بدون اینكه كمترین آگاهی و یا قصدی از آن داشته باشند گاز های گلخانه ای تولید می كنند. پس از انقلاب صنعتی و اختراع انواع ماشین آلات صنعتی و سیر صعودی و تغییر آن به آنچه كه امروز در كشور خود می بینیم چهره زمین و آب و هوا به طور كلی دگرگون شد. با شروع انقلاب صنعتی تغییر روش زندگی امری اجتناب ناپذیر بود و از آن زمان به بعد كه استفاده از نفت و زغال سنگ و تركیبات دیگر فسیلی افزایش یافت غلظت گاز های گلخانه ای نیز بیشتر شد به طوری كه در حال حاضر غلظت گاز های گلخانه ای از حدود ۲۷۰ واحد به ۳۶۷ واحد رسید. وی ادامه می دهد: كسی نمی تواند منكر استفاده از انرژی در زندگی روزمره خود باشد. ما برای انجام تمام كار ها به انرژی نیاز داریم. انرژی هایی كه به طور مستقیم و یا غیرمستقیم از سوخت های فسیلی مثل نفت و گاز به دست می آید. اینها سوخت هایی هستند كه سوزاندن آنها گاز های گلخانه ای آزاد می كنند. این امر در كشور ما نیز متنی نیست. شهر هایی مانند اهواز، آبادان، اراك، تبریز، بندرعباس، تهران و... كه روز به روز تاسیسات صنعتی و كارخانجات تولیدی آنها افزوده می شود بیشتر از همه در معرض این تغییر هستند چرا كه گاز های تولید شده از كارخانجات و یا اتومبیل ها خود به عنوان نوعی آلاینده اجازه صعود هوای نزدیك به سطح زمین را نمی دهد. باقی ماندن هوای تركیب شده با انواع گاز ها در شهر های بزرگی مانند تهران و شهر كاملاً محسوس و ملموس است. به همین علت اگر در سا ل های گذشته بیشترین دمای شهری مانند تبریز ۳۰ درجه بوده دور از ذهن نیست در سال های یخبندان و دور- با توجه به افزایش آلودگی ها- به ۴۰ درجه نیز برسد. امروز اگر میانگین تفاوت دما در نواحی مختلف ایران ۴۰ درجه است به دلیل اقلیم خاص آن و وجود پهنه های البرز و زاگرس و همچنین دریای خزر و خلیج فارس است اما در آینده اگر افزایش وسعت تحت پوشش فعالیت های شهری از این پدیده های طبیعی دور شود افزایش دمای آنها امری بدیهی و آشكار است. به اعتقاد این كارشناس كه ۳۰ سال تغییرات جوی را به طور كارشناسانه دنبال كرده وجود اقلیم خاص جغرافیایی در ایران یك موهبت است. همزمانی باریدن برف در غرب و برداشت گندم در جنوب این امكان را به ایران می دهد كه از این كشور به عنوان سرزمین چهار فصل یاد شود. همسایگی كشور هایی مانند پاكستان، افغانستان و عراق با آب و هوای خاص خود به این مسئله دامن می زند.درست زمانی كه مردم اردبیل یا تبریز از بخاری استفاده می كنند مردم اهواز برای تعدیل هوای محل سكونتشان از كولر بهره می برند. چهار فصل بودن آب و هوای كشور مسئله ای نیست كه به راحتی از كنار آن گذشت و با بی مهری و كم توجهی این موهبت را به نابودی كشید.شاید تعجب آور باشد اگر بدانید زمانی كه در منزل خود نشسته و تلویزیون تماشا می كنید، با كامپیوتر كار می كنید، از كولر یا فن كوئل یا استریوضبط بهره می برید حتی آن زمان كه لباس هایتان را می شوئید و غذای تان را گرم می كنید در كنار آن به تولید گاز گلخانه ای مشغول هستید. شما برای انجام تمام این كارها به انرژی نیاز دارید. به برق و سوخت! سوختی كه اگر به همین طریق پیش برود دیگر از سرزمین چهار فصل خبری نخواهد بود و گرمای غیرمعمولی تمام آب وهوای كشور را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
آگاهی از این مسئله كه گزارشات هواشناسی كشور های مختلف به سه مركز اصلی جهان مسكو، نیویورك و ملبورن ارسال می شود و همچنین آگاهی از این مسئله كه پدیده گرم شدن زمین امری فراگیر است و هیچ كشور و یا منطقه ای حتی به صرف كوهستانی بودن آن نمی تواند از تبعات ناگوار آن در امان باشد، آشنایی با بزرگ ترین آلوده كننده هوای جهان- به دلیل تاثیری كه بر آب و هوای ایران می گذارد _ لازم است. ایالات متحده آمریكا با تولیدات صنعتی و استفاده از سوخت های فسیلی بزرگترین تولیدكننده آلودگی محیط زیست و سبب ساز گرمایش جهانی است. هر چند این كشور بزرگترین آلوده كننده هوا در جهان است اما پیمان كیوتو یا كنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوا كه در سال ۱۹۹۷ در شهر كیوتو ژاپن به تصویب نمایندگان كشور های جهان رسید تا به امروز نتوانسته است این كشور را ملزم به رعایت قوانین تصویب شده در راستای حفظ محیط زیست كند.
دمای هوای كره زمین به قدری جدی و خطرناك افزایش می یابد كه در همین چند روز اخیر مهم ترین موضوع اجلاس گروه هشت در اسكاتلند بود. در بیانیه اجلاس سران گروه هشت كه متعهد به اقدامات اضطراری در برابر گرم شدن هوا شده اند، آمده است: تغییر هوا چالشی جدی است كه در بلندمدت می تواند بر تمام نقاط كره خاكی تاثیر بگذارد. ما با عزم راسخ و به شكلی اضطراری برای دست یافتن به اهداف مشترك فعالیت خواهیم كرد كه همانا كاهش انتشار گاز های گلخانه ای، بهبود وضع محیط زیست دنیا، تقویت امنیت در زمینه انرژی و كاهش آلودگی هوا است. جالب است بدانید آمریكا كه به تنهایی ۴۵ درصد گاز های گلخانه ای جهان را تولید می كند تنها كشور عضو گروه هشت است كه پیمان كیوتو را تصویب نكرده است این در حالی است كه طبق بیانیه گروه هشت با افزایش تقاضای ۲۵ درصدی انرژی احتمال خطر افزایش گاز های گلخانه ای قابل توجه است.آیا باز هم معتقدید گرم شدن هوا مسئله مهمی نیست. مطمئناً هیچ كس نمی خواهد جریان زندگی خود را به واسطه افزون خواهی های قدرت طلبان به خطر بیندازد. شاید دور از واقعیت نباشد زمانی كه سران صنعتی ترین كشور های جهان برای حل این مسئله گردهم می آیند ما هم با گوشه چشمی آن را مورد لطف و عنایت قرار دهیم. شاید بتوان در شهری مانند تهران نفس كشید و زندگی كرد.

منبع : روزنامه شرق