تنها راه حل مشکل سیمان

سیمان از مصالح ساختمانی با اهمیتی است كه نقش بسزایی در پیشبرد اهداف عمرانی و ساخت وسازها و برنامه ریزی های بخش مسكن دارد. با گذشت بیش از ۷۰ سال از ورود سیمان به كشور ما، متاسفانه دستگاه های مسئول نتوانسته اند الگوی مناسبی برای مراحل مختلف تولید، توزیع و مصرف سیمان به وجود آورند تا ضمن حداكثر بهره وری از این مصالح ساختمانی، از نوسان های مختلف بازار سیمان در فصل های مختلف كاری بكاهند. طرح جامع سیمان كه در سال ۱۳۸۲ از سوی وزارت بازرگانی و وزارت صنایع تدوین شد، به خاطر بی توجهی به موضوع مصرف صحیح سیمان و پی ریزی فرآیند توزیع سیمان بر مبناهای غلط گذشته، نتوانست مشكلی از مشكلات سیمان را برطرف كند.
تعریف مجدد یك فرآورده
برنامه ریزی برای ساماندهی توزیع سیمان، نیازمند تعریف مجدد این فرآورده ساختمانی در مناسبات ساخت وساز است كه در این تعریف بایستی نكات زیر مد نظر قرار گیرد:در فرآیند تولید هر تن سیمان ، ۱۲۵ لیتر سوخت فسیلی، مصرف و یك تن گاز كربن دار وارد محیط زیست می شود و در بین صنایع مختلف، از جمله صنایع آلوده كننده است، لذا بایستی حداكثر بهره وری مناسب از سیمان تولیدی كشور در راس برنامه ریزی ها برای تولید و توزیع ومصرف سیمان قرار گیرد، زیرا تولید سیمان، خسارات زیست محیطی فراوانی به جامعه تحمیل می كند .
ساختار توزیع سیمان ، بایستی متناسب با ساختار مصرف صحیح باشد. در حال حاضر، سیمان تولیدی كشور، در سه بخش مصارف سازه ای، مصارف بنایی و قطعه سازی مصرف می شود كه از نظر بهره وری مناسب از سیمان، این ۳ بخش به ترتیب زیر طبقه بندی می شوند :
قطعه سازی: بهترین روش فرآوری صحیح سیمان در بخش تولید قطعات بتنی اتفاق می افتد، زیرا قطعات بتنی در كارخانه های مجاز و مجهز فرآوری و ساخت بتن و تحت كنترل های لازم برای رعایت استانداردهای تولید بتن ساخته می شوند. قطعات بتنی با اینكه می توانند بخش قابل توجهی از موارد مصرف سیمان را تامین كنند، متاسفانه جایگاه مناسبی در بخش ساخت و ساز به دست نیاورده اند. از طرفی با وجود كارخانه های متعدد قطعه سازی، به خاطر كم توجهی دستگاه های دولتی، این كارخانه ها با حداقل ظرفیت های تولیدی خود فعالیت می كنند، در حالی كه می توان با حمایت های تعریف شده از این بخش، شرایطی را به وجود آورد كه سرمایه گذاری های جدید در صنعت تولید قطعات بتنی انجام پذیرد.
مصارف سیمان در بخش سازه ای
بخش قابل توجهی از سیمان تولیدی كشور، درقالب بتن آماده در بخش سازه ای از قبیل فونداسیون ها (پی ها)، ستون ها، سقف ها یا سازه های صنعتی از قبیل سدها، پل ها و ... مورد استفاده قرار می گیرد كه بر اساس ارزیابی های آماری صورت گرفته در پروژه های عمرانی و ساخت وسازهای كشور، بیش از ۷۰درصد مصارف سیمان تولیدی در كشور، در این بخش مصرف می شود؛ البته حساس ترین مصرف سیمان نیز در این بخش است؛ فونداسیون ها، ستون ها و سقف ها مهمترین بخش های یك ساختمان را تشكیل می دهند و با توجه به خطرات ناشی از زلزله كه تقریبا همه جای كشور را تهدید می كند، ضرورت رعایت استانداردهای تولید و مصرف بتن سازه ی در همه پروژه های عمرانی و ساخت سازهای كشور اهمیت فوق العاده ی دارد.
از طرفی مصرف صحیح بتن در این بخش ها، تاثیر بسزایی در مقاومت و طول عمرساخت وسازهای كشور دارد. بر اساس آمار ارائه شده از سوی وزارت مسكن و شهرسازی، عمر مفید ساختمان های كشور ما ۳۰ سال است، حال آنكه در صورت رعایت استاندارد های ساخت وساز و مصالح ساختمانی، این مدت براحتی به ۱۰۰ سال افزایش می یابد كه رعایت استاندارد بتن آماده و استاندارد تیرچه به عنوان بخش های اساسی سازه ای ساختمان، مهمترین آنهاست.
قوانین و استانداردها
به خاطر اهمیتی كه بتن آماده در ساخت وساز دارد، استاندارد ملی بتن آماده به شماره ۶۰۴۴ ، از تاریخ ۱/۸/۸۲ مشمول مقررات استاندارد اجباری شده است، هر چند آئین نامه بتن ایران (ابا) نیز پیش از آن برای مرحله طراحی بتن مسلح در پروژه های عمرانی مشمول رعایت الزامی بوده، اما به خاطر عدم تعریف ساختار مناسب برای رعایت دقیق این آئین نامه، توفیق چندانی حاصل نشده است، لیكن تولید و مصرف بتن آماده پس از ابلاغ اجباری بودن رعایت استاندارد ملی ۶۰۴۴ در حال تكوین مناسبات خود در پروژه های عمرانی است. نظر به اینكه رعایت استاندارد ملی ۶۰۴۴ برای تولید بتن آماده، فقط در صلاحیت كارخانه هایی است كه ماشین آلات مورد نیاز، نیروی انسانی متخصص، در كنار آزمایشگاه و سازمان كنترل كیفیت را دارند، لذا ضروری است كه به این مسئله به صورت علمی و مهندسی نگاه شود. در حال حاضر به خاطر توجه ویژه ای كه در استان تهران به این مسئله شده، تمامی واحدهای دارای مجوز فعالیت از وزارت صنایع، با ظرفیتی بیش از ظرفیت مورد نیاز پروژه های در دست اجرای استان، موفق به اخذ گواهینامه استاندارد برای بتن آماده شده اند ولیكن هنوز به رغم توانمندی ها و امكانات موجود در استان تهران، بخش قابل توجهی از بتن های مصرفی در بخش های سازه ای، یا به صورت دستی در محل كار و بدون رعایت الزامات لازم برای تولید بتن استاندارد و بوسیله كارگران غیر ماهر و با ابتدایی ترین امكانات ساخته می شود، یا تعداد قابل توجهی از كارگاه های غیرمجاز بدون داشتن صلاحیت لازم برای تولید بتن استاندارد به عرضه این محصول مشغولند؛ حال آنكه برابر تبصره ۴ ماده ۶ قانون تاسیس موسسه استاندارد و ماده ۱۳ قانون تعزیرات حكومتی، بایستی درباره فرآورده هایی كه مشمول مقررات استاندارد اجباری است، سریعا از هرگونه تولید و مصرف بتن غیراستاندارد جلوگیری شود.واحدهای تولید كننده بتن و تیرچه استاندارد از هیچ گونه حمایتی كه مجموعه قوانین برای آنها به رسمیت شناخته، بهره مند نیستند. در كنار برخوردهای قوانین لازم با تولید و مصرف بتن غیراستاندارد، مسئله نحوه تامین سیمان در این كارگاه های غیراستاندارد است كه به نظر می رسد ساختار غلط توزیع سیمان خود مروج این پدیده- یعنی تولید و مصرف بتن غیراستاندارد - شده است، زیرا در حال حاضر، ۶۰درصد سیمان تولیدی كشور در قالب سهمیه مردمی به وسیله توزیع كنندگان مصالح ساختمانی و بین دارندگان جواز ساختمانی توزیع می شود كه بخش قابل توجهی از این سیمان برای مصارف سازه ای محاسبه شده است. سیمان تحویلی به دارندگان جواز ساختمانی، دو سرنوشت متفاوت پیدا می كند:به وسیله سازندگان ساختمان ها، توسط كارگران غیرماهر و با ابتدایی ترین روش ها، در پای كار به بتن غیراستاندارد برای بخش های مختلف فونداسیون ها، ستون ها و سقف ها تبدیل می شوند.در حالت خوش بینانه، سازندگان ساختمان ها، بتن مورد نیاز خود را از طریق كارخانه های تولید بتن آماده تامین می كنند و سیمان تحویلی را در بازار آزاد می فروشند.همان طور كه بیان شد، سیمان تحویلی در قالب سهمیه مردمی، هرگز به بتن استاندارد تبدیل نمی شود، بلكه یا به بتن دست ساز غیراستاندارد تبدیل می شود یا وارد چرخه دلالی شده و سر از كارگاه های غیر مجاز تولید بتن در می آورد. در طول سالهای اخیر، متاسفانه در بحث شناسایی دلالان سیمان، به این نكته توجه نشده كه كارگاه های غیرمجاز تولید بتن كه از سیمان فله ای كارخانه های سیمان استفاده می كنند. از چه طریقی سیمان مورد نیاز خود را تامین می كنند؟ پیگیری چگونگی تامین سیمان این كارگاه های غیرمجاز، می تواند ریشه های اصلی مافیای قاچاق سیمان را بشناساند، زیرا كارگاه های غیرمجاز تولید بتن، سیمان خود را نه از طریق وزارت بازرگانی و نه از طریق انجمن صنفی تولید كنندگان بتن، بلكه از بازار آزاد تهیه می كنند. برای حل ریشه های فرآوری صحیح سیمان در بخش سازه ای، چون هرگونه تولید و مصرف بتن آماده، مشمول مقررات استاندارد اجباری است، لذا سیمان مورد نیاز پروژه های مختلف در ساخت وسازها باید از طریق واحدهای دارای گواهینامه استاندارد برای تولید بتن، توزیع شود. تولید كنندگان بتن آماده استاندارد بهترین توزیع كنندگان سیمان هستند، زیرا سیمان تولیدی كشور را با استفاده از ماشین آلات و دانش فنی خود به محصول تمام شده استاندارد (بتن آماده ) تبدیل كرده و در اختیار مصرف كنندگان قرارمی دهند، لذا طراحی نظام توزیع سیمان با اولویت دادن به مصرف صحیح استاندارد سیمان، می تواند به بسیاری از نابسامانی های بازار سیمان در كشور خاتمه دهد و از طرفی شاهد ارتقای كیفیت و مقاومت ساخت وسازهای كشور نیز باشیم.
مصارف سیمان در بخش بنایی
بخش دیگری از مصرف سیمان نیز در حوزه كارهای بنایی اتفاق می افتد كه یكی از بدترین موارد مصرف سیمان در كشور ماست. به خاطر عدم آشنایی كارگران ساختمانی با فرآوری و مصرف صحیح سیمان در حوزه كارهای بنایی از قبیل آجركاری، سیمان كاری، كاشی كاری، نصب موزاییك و ... سیمان مصرفی در این بخش، بدون رعایت حداقل استاندارد های لازم در این بخش مصرف می شود . در حالی كه در كشورهای توسعه یافته، انجمن های علمی، با سابقه ای بیش از ۵۰ سال، در بخش مصارف بنایی سیمان فعالیت می كنند، این بخش در كشور ما، بكلی فراموش شده است. ارائه آموزش های لازم به كارگرانی كه سیمان را در كارهای بنایی مصرف می كنند، در كنار راه اندازی واحدهایی كه به فرآوری ملات بنایی به صورت خشك مشغولند، پیشنهاد عملی برای این حوزه مصرف است (در اغلب كشورهای توسعه یافته چنین كارخانه های موجودند و ملات مورد نیاز كارهای مختلف بنایی را با طرح اختلاط مناسب و محاسبه شده به صورت خشك در بسته بندی های مختلف، تولید و با دستور مصرف تعریف شده، عرضه می كنند). این فرایند توزیع سیمان نیز بایستی در دستور كار دولت قرار گیرد تا این بخش از مصارف سیمان، قالب علمی به خود بگیرد. بر همین اساس، ساختار فعلی توزیع سیمان در كشور ما كه به صورت ۶۰درصد سهمیه های مردمی۲۵،درصد سهمیه های عمرانی و ملی و ۱۵درصد كارخانه های تولید بتن و قطعات بتنی است، یك تقسیم بندی غیرعلمی و بی توجه به محل مصرف سیمان است و بایستی تغییریافته و در سه حوزه معطوف به محل های مصرف سیمان، به شرح زیر دسته بندی شود:
سیمان مصرفی در بخش قطعه سازی- كه در اختیار كارخانه های مجاز تولید قطعات بتنی كه دارای صلاحیت های لازم برای ساخت استاندارد قطعات بتنی است، قرار گیرد.سیمان مصرفی در بخش سازه- كه در اختیار كارخانه های مجاز و دارای گواهینامه استاندارد برای تولید بتن آماده قرار گیرد.مصرف سیمان بنایی- كه با برنامه ریزی برای آموزش كارگران ساختمانی، به سمت ساخت انواع ملات بنایی خشك در كارخانه های مجاز تولید این فرآورده هدایت می شود.تنها با این تغییر اساسی در نظام توزیع سیمان است كه ضمن احراز حداكثر قابلیت های فنی برای سیمان تولیدی كشور در مرحله مصرف، بازار سیاه سیمان نیز بكلی از بین می رود.

منبع : روزنامه همشهری