سیمای انسان الهی علی(ع) در قرآن کریم

«افسوس بر ابوالحسن، به خدا سوگند عمری گذراند در حالی که نه قانونی از قوانین اسلام تغییر داد و نه سنّتی از سنتهای پیغمبرش جابجا نمود و نه در وظایفش کوتاهی کرد و نه مالی گرد آورد و نه مالی را از مستحقش دریغ داشت و نه چیزی را جز خدا در زندگیش هدف گرفت. به خدا سوگند که دنیا در نظر او از بند نعلینش بی مقدارتر بود. در نبرد شیر و در مجلس دریا، حکیمی از حکما بود. هیهات که چون علی بزاید، وی به درجات اعلی پرواز نمود.»
اینها سخنان ابن عباس صحابی پیامبر و مفسّر قرآن کریم و شاگرد قرآنی علی (ع) است، که هنگام شنفتن خبر شهادت امیر مؤمنان تأسّف و تأثّر شدید و عمیق خود را از فقدان انسان کامل الهی و خیر البشر با این کلمات و عبارات اعلام نمود. و اینک ... دنیا بیش از هر زمان دیگر هجر و فرقت او را احساس می کند و به یاد فقدان وی افسوس می خورد. او به راستی انسان الهی بود و وجودش تجسّم تمامی قرآن کریم. او با قرآن بود و قرآن با او. و فاش می گویم: او قرآن بود و قرآن او. این مقاله کوتاه گوشه هایی و زوایایی اندک از حضور و سیمای انسان الهی را در مصحف شریف جستجو می کند. ـ «و از مردمان کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می فروشد و خدا نسبت به بندگان بسی مهربان است». [بقره: ۲۰۷] این آیه اشاره به واقعه تاریخی «لیله المبیت» دارد، همان شب سرنوشت ساز و حساس که امیرمؤمنان در بستر پیامبر خوابید، و با فداکاری و ایثار خود جریان هجرت شبانه پیامبر را محقّق کرد.
جریان خوابیدن علی (ع) و فداکاری او به تواتر ثابت شده و دانشمند شیعه و اهل سنت بر نزول این آیه در شأن و منزلت امیرالمؤمنین اتّفاق نظر و اجماع دارند. ـ «کسانی که اموال خود را در شب و روز و نهان و آشکار انفاق می کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان تنها برای خودشان است و نه بیمی بر آنان است و نه آنان اندوهگین می شوند». [بقره: ۲۷۴] به اتفاق دانشمندان شیعه و بسیاری از دانشوران اهل سنّت این آیه در شأن علی بن ابیطالب (ع) فرود آمده است. در احادیث بسیاری آمده، آن حضرت چهاردهم داشت.درهمی را در شب، درهمی را در روز، درهمی را آشکارا و درهمی را در نهان انفاق کرد.این آیه در ارج و منزلت او نازل شد. ـ «پس هر کس در این حقیقت بعد از علم وحیانی که تو را حاصل آمده، با تو محاجّه کند، بگو: بیایید پسرانمان و پسرانتان را و زنانمان و زنانتان را و خودهامان و خودهاتان را فرا خوانیم، سپس مباهله (و تقاضای لعنت) کنیم، پس لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم».[آل عمران: ۶۱] از این آیه که به آیه مباهله معروف است، به عنوان سند زنده ای برای عظمت اهل بیت (ع) یاد می شود. بسیاری از مفسّران و محدثان شیعه و اهل تسنّن تصریح کرده اند که آیه مباهله در حق اهل بیت پیامبر (ص) فرود آمده و به سخن جارالله ز مخشری در تفسیر «کشّاف»: این آیه قوی ترین دلیلی است که فضیلت اهل کساء را ثابت می کند. به گفته مفسّران ابناء نا، حسن و حسین (ع)؛ نساءنا، فاطمه زهرا (س) و مراد از انفسنا، علی (ع) است و اشاره به محاجّه و پیشنهاد مباهله پیامبر (ص) با مسیحیان نجران است، پیشنهادی که از سوی مسیحیان عملی نشد. بسیاری از شخصیت های سرشناس و بزرگان اهل سنّت به نزول این آیه در شأن و منزلت اهل بیت پیامبر(اصحاب کساء) تصریح و اعتراف نموده اند. ـ «... امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم و این اسلام را برای شما (به عنوان) طاعتی (شایسته و بایسته و پیوسته) پسندیدم ...» [مائده: ۳] این آیه که به آیه اکمال نیز معروف است، پرده از جریانی مهم و تاریخی بر می دارد، که نتیجه ی آن اکمال دین و اتمام و تکامل نعمت و برگزیده شدن اسلام به عنوان آیین نهایی مردم است و به گفته بسیاری از مفسّران شیعه و منصفان اهل سنّت اشاره به روز غدیر خم است، روزی که پیامبر (ص)، علی (ع) را مولای مؤمنان و سرپرست مسلمانان نمود. تفضیل این بحث را می توانید در کتب تفسیر و کلام جستجو نمایید. ـ «هان ای کسانی که ایمان آوردید! هر کس از شما از دین خود برگردد خدا در آینده گروهی دیگر را می آورد که آنان را دوست می دارد و آنان نیز او را دوست دارند. اینان بر مؤمنان فروتن و بر کافران سرفراز و فراتراند و در راه خدا جهاد می کنند و از سرزنش هیچ سرزنشگری نمی ترسند؛ این فضل خداست، آن را به هر که بخواهد می دهد و خدا گشایشگری بسیار داناست.» [مائده: ۵۴] به خدا سوگند پرچم را فردا به دست کسی می سپارم که خدا و پیامبر را دوست می دارد و خدا و پیامبر نیز او را دوست دارند، پی در پی به دشمن حمله می کند و هیچ گاه از برابر آنها نمی گریزد و از این میدان باز نخواهد گشت، مگر اینکه خدا به دست او پیروزی را نصیب مسلمانان می کند. پیامبر اکرم (ص) در روایات زیادی که از طرق شیعه و اهل تسنّن وارد شده، می خوانیم که این آیه در مورد علی (ع) در فتح خیبر فرود آمده است که نمونه ای از سخن رسول گرامی اسلام در این زمینه گذشت و نیز اشاره ای به مبارزه آن حضرت با ناکثین، قاسطین و مارقین (آتش افروزان جنگ جمل، سپاه معاویه و خوارج) تواند بود. ـ «ولیّ شما تنها خدا و پیامبرش و کسانی اند که ایمان آوردند؛ همان کسانی که نماز را برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند». [مائده: ۵۵] این گزاره که به آیه ولایت نامبردار است، بر حسب روایاتی متواتر اشاره به شخص حضرت علی (ع) است، که در حال رکوع نماز، به فقیری زکات داد و در پی آن نظری به بقیه معصومان محمّدی نیز دارد. اشارتی به چکامه حسّان بن ثابت در این باب که در کتب تاریخی و تفسیر مذکور است خالی از لطف نخواهد بود: تو بودی که در حال رکوع زکات بخشیدی، جان به فدای تو باد، ای بهترین رکوع کنندگان. و به دنبال آن، خدا بهترین ولایت را درباره ی تو نازل کرد؛ و در ضمن قرآن مجید آن را ثبت نمود.ـ آیه نور [نور: ۳۵ ـ ۳۸] این آیات نیز در کلام بسیاری از مفسّران و محدّثان و در روایات بسیاری بر حضرت محمّد، امیر مؤمنان (ع) و معصومان محمّدی تطبیق شده. از جمله کلمه «زجاجه» که منظور قلب و سینه و وجود علی (ع) است. ـ ستایش نیکان [ابرار] در سوره انسان (انسان: ۵ ـ ۲۲) مفسّران شیعه عموماً و در بسیاری از روایات اهل سنّت این آیات را سندی بزرگ بر فضیلت امیرمؤمنان، همسر و فرزندان او حسن و حسین (علیهم السلام) و نمادی از ایثار، جانبازی و از خودگذشتگی ایشان دانسته اند. کسانی که غذای خود را با اینکه بدان سخت نیاز داشتند، به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند. ـ «... خدا می خواهد هر گونه آلودگی را از شما خاندان رسالت بزداید و شما را به گونه ای ویژه پاکیزه گرداند.» [احزاب: ۳۳] این آیه که به آیه تطهیر معروف است، برهانی بر پاکی و عصمت معصومان چهارده گانه محمّدی (ص) می باشد. که در رأس آن پیامبر اکرم و سپس علی (ع) وبقیه معصومان (س) می باشند. تفصیل آن را می توانید در کتابهای تفسیری جستجو نمایید. این گلگشتی کوتاه و گذری شتابان در برخی گزاره های قرآنی بود، که مسلمانان بر تطبیق آن با امیرالمؤمنین (ع) همساز و همنوا بوده و هستند. و البته بسیاری آیات دیگر بود که به جهت رعایت اختصار از بیان آنان چشم پوشیدیم. همانا خداوند حقیقت را آَشکار خواهد ساخت، هر چند کافران و مشرکان ناراحت شوند و کراهت داشته باشند.

سجّاد واعظی

منبع : نشریه بازدم