مسیر نمای آینده فناوری

چكیـده
Technology Roadmap ( مسیرنمای فناوری ) نیازها، تولیدات و تكنولوژی مورد نیاز آینده صنایع و شركتها را شناسایی میكند. شركتها و صنایع بوسیله این روش با برنامهریزی مشخص برای رسیدن به توسعه با یكدیگر همكاری میكنند و دولت نیز براساس این برنامه ها سیاستگذاری میكند تا با حمایت از آنها دیگر صنایع را برای استفاده از این روش ترغیب كند. Technology Roadmap به شركتها كمك میكند تا با شناسایی تولیدات و نیازهای بازار آینده و تكنولوژی لازم برای رسیدن به آنها از داشتن تقاضا در آینده اطمینان یابند. در این مقاله با بررسی این موضوع به فواید و دلایل ضرورت آن ، انواع و نقش دولت در این باره می پردازیم . دست آخر نیز لزوم توجه به آن در صنایع ایران و رابطه آن با ( TF ) Technology Foresight بررسی میشود.
مقدمــه
با توجه به جهانی شدن تجارت و پیچیده شدن تولیدات و همچنین كوتاه شدن مدت زمان خرید آنها شركتها باید آینده نگری دقیقتری داشته باشند تا بتوانند بقاء خویش را در آینده تضمین كنند. با توجه به گران بودن R&D ، برای شركتها به تنهایی به صرفه نیست كه همه تكنولوژی كه به آن نیاز دارند را گسترش دهند. در نتیجه شركتها باید ابزار مؤثری بكار ببرند تا آینده خویش را با آن ترسیم كنند.
TRM روشی برای شناسایی تولیدات یا تهیه نیازها و تبدیل آنها به گزینه های تكنولوژی و طرحهای توسعه است تا مطمئن باشیم تكنولوژی مورد نیاز آینده به هنگام نیاز آماده و میسر است.
TRM نظرات و دیدگاههای افراد صاحبنظر را برای ترسیم نقشه آینده جمع میكند و در حقیقت دری به سوی همفكری برای تعیین استراتژی R&D باز میكند.]۱[
مسیرنمای فن آوری چیست ؟
شكی نیست كه شركتهای بزرگ روش پیشبینی، تحلیل و برنامه ریزی برای آینده را میدانند آنها برای حفظ قدرت رقابت و اطمینان از موفقیت طولانی مدت خویش مجبورند روی تولیدات آینده دقت و حساسیت نشان دهند و راهكار مناسبی برای گسترش تحقیقات و تكنولوژی بكار برند. با یك سری نیازهای داده شده ، مسیرنمای فن آوری نیازهای بحرانی و اهداف عملی را با چارچوب زمانی مشخص تعیین میكند تا شركت برای تولیدات آینده خویش تقاضایی داشته باشد. همچنین تكنولوژی لازم برای رسیدن به این اهداف را مشخص میكند.]۴[
مسیرنمای فن آوری میتواند نقش كلیدی در ابداعات و اختراعات آینده ایفاء كند. مسیرنمای فن آوری تحولات آینده در تكنولوژی را پیشبینی نمیكند بلكه عناصر لازم برای آینده تكنولوژی را تعیین كرده میگوید چه عوامل و برنامههایی برای ساختن آینده لازم است. با TRM صنعت مسیر آینده را ترسیم كرده و اقدامات عملی را برای به واقعیت رساندن آن برنامه بكار میبرد. ]۱[برای مثال میتوان به TRM درصنعت الكترونیك اشاره كرد و قانون معروف مور كه بیان میكند هر ۱۸ ماه اندازه قطعات الكترونیكی نصف یا قدرت پردازش آنها دو برابر میشود. اما در TRM به این اندازه بسنده نمیشود بلكه میتوان بسیار دقیقتر و ریزتر نقشه آینده را ترسیم نمود. TRM برای صنعت نانو الكترونیك باز بهترین مثال است. نانو الكترونیك به سه بخش تقسیم میشود :
۱- قطعات الكترونیكی (Devices)
۲- Circuts and systems
۳- Nanofabrication
جدول ۱-۱ مسیرنمای قطعات الكترونیكی در آینده را نشان می دهد. برای بخشهای دیگر نیز جدولی مشابه وجود دارد.]۲[
تاریخ مسیرنمای فن آوری به سال ۱۹۸۰ برمیگردد, هنگامی كه چندین شركت از جمله Motorola این روش را برای انتخاب بهترین راه به سوی آینده برگزیدند. صنایع كانادا نیز به عنوان بخشی از استراتژی پشتیبانی از ابداعات كاناداییها TRM را از سال ۹۵ دنبال میكند. دولت، شركتهای بزرگ خصوصی و تحقیقاتی برای این پروژه بسیج شدهاند. همگام با دولت كانادا، ۲۲۰ شركت و ۵۰ نفر افراد محقق این
كشور برای تولید TRM همكاری كردهاند. نكات حائز اهمیت درباره مسیرنمای فن آوری یكی این است كه بوسیله نیاز و جاذبههای بازار جهتدهـی میشود نه براساس ضروریات تكنولوژی، دوم اینكه زمینه ای فراهم میآورد كه جهت حركت یك صنعت خاص و نیز تكنولوژی مورد نیاز آن مشخص شود و در آخر برای كمك به صنایع و شركتها در شناسایی ، انتخاب و توسعه تكنولوژی متناسب با تولیدات آینده آنها پیشقدم میشود.]۱[
اقدامات صنایع در ایجاد و گسترش مسیرنما
صنایع با دیدن موفقیت و پیشرفت دیگر شركتها به خصوص شركتهای آمریكایی در استفاده از مسیرنما, رغبت بیشتری برای بكاربردن این شیوه از خود نشان میدهند. و اقداماتی از این قبیل به عمل میآورند:
۱- امكانپذیری یك TRM را برای آن بخش ارزیابی میكنند.
۲- خود را برای هدایت این فرایند به صنایع دیگر نزدیك میكنند.
۳- اطلاعات ویژهای در این زمینه جمعآوری كرده و این فرآیند را سازماندهی میكنند.
۴- شركای صنعتی را در این زمینه پیدا میكنند.
۵- حمایت و پشتیبانی دولت و صنایع را جلب كرده و كمكهایشان را تقسیم میكنند.
۶- یك مدیر موفق صنعتی برای رهبری این عمل انتخاب میكنند.
۷- سرمایه گذاری لازم برای انجام این فرایند به عمل میآورند.
مجموعه ترسیم كننده مسیرنما قبل از وارد شدن شركای صنعتی و دیگر كارشناسان با توجه به اطلاعات داخلی، بینالمللی، افراد كارشناس و اختراعات انجام شده راه یك مسیرنمای موفق فن آوری را آماده میكنند. سپس قسمتهایی از صنعت و اقتصاد كه باید پیوستگی و همكاری داشته باشند مشخص میشوند پس از اینكه مسیرنما تولید شد، شركاء برای انجام پروژه های توسعه همكاری میكنند. ابتدا با مشورت افراد كارشناس ، محققان و اقتصاددانان یك مدیر موفق برای مدیریت كار انتخاب میشود پس از این صنایع با برگزاری نشستها و مطالعه گزارش پیشرفت كار مراحل بعدی را برنامهریزی میكنند.
با تركیب منابع تكنولوژی و توانایی شركای صنعتی موفقیت بزرگتری بدست میآید تا اینكه یك سازمان یا شركت به تنهایی خواسته باشد آن را انجام دهد و میزان ریسك و فواید آن نیز تقسیم شده، صنایع رشد چشمگیری خواهند داشت.
سه فاز مهم در ترسیم مسیرنمای فن آوری
مسیرنمای فن آوری را در سه فاز میتوان عملی ساخت كه این سه فاز عبارتند از :
فاز یك
۱- شناسایی زمینه و نیازهایی كه رشد صنعت را در ۳ تا ۱۰ سال آینده تغذیه میكند.
۲- شناسایی تكنولوژی لازم برای تولید كالا یا خدمات مورد تقاضا برای نیاز آینده.
۳- اقدامات تبلیغی برای اطمینان از اینكه صنایع آماده مواجه شدن با تقاضاهای بازار آینده هستند.
۴- آماده كردن این اطلاعات در قالب یك Roadmap .
فاز دو
۱- اقدام لازم برای توسعه و تجاری كردن تكنولوژی بحرانی پیشبینی شده .
۲- تعریف پروژه های توسعه تكنولوژی كه بهترین پتانسیل را برای نزدیك كردن صنعت به موقعیت خوب در بازار دارا هستند.
۳- برآورد هزینه R&D و تعیین شركای لازم برای انجام پروژهها.
فاز سوم
مرور و به روز كردن مسیرنما و تولیدات و تكنولوژی بطور پیاپی. ]۴[
مشخصههای نشان دهنده نیاز یك صنعت به TRM
۱- بازار تقاضا در حال تغییر و نوخواهـی است.
۲- با توجه به وارد شدن آن صنعت به زمینهای جدید، به تكنولوژی جدید و مهارتهای جدید نیاز است.
۳- با تأسیس شركت جدید یا بوجود آمدن رقابت جدید شركت كمكم سهم بازار خویش را از دست میدهد.
۴- وجود تصویری از موقعیت شركت در بازار آینده بدون داشتن استراتژی و برنامه لازم برای تبدیل آن به واقعیت. به عنوان مثال شركتی كه فعالیتهای مونتاژی انجام میدهد میداند برای رقابت در آینده باید وارد عرصـه تولید شود, اما زمان و مراحل ورود به این عرصـه را نمیداند. یعنی در كدام بخش و با چه ترتیب زمانی باید اقدامات لازم را انجام دهد.
۵- عدم اطمینان شركت یا صنعت از اینكه كی و كدام تكنولوژی و كاربرد در آینده ضرورت دارد. برای مثال جهت افزایش دقت و كارایی در محصولات، دستگاههای ساخت باید رباتیك شوند اما چگونه و از كی ضرورت دارد؟
۶- عدم توافق شركتها درباره بهترین گزینه برای تكنولوژی آینده. مثلاً كارخانههای خودروسازی جهت جایگزین كردن سوخت جدیدی به جای سوختهای فسیلی با یكدیگر اختلافنظر دارند.
۷- موازی كاری و پرداخت جداگانه هزینه R&D برای تكنولوژی آینده توسط هر شركت.
۸- مواجه شدن شركتهای خصوصی در یك صنعت با كاهش منابع و مهارتهای لازم برای ابداعات و لزوم استفاده از تسهیلات R&D و نیاز به شركای جدید جهت حمایت و پشتیبانی از استراتژی آینده. ]۱[
فواید مسیرنمای فن آوری
مسیرنمای فن آوری به شركتها، صنایع و ارگانهای R&D كمك میكند تا نقشه آنچه كه باید انجام دهند تا در بازار آینده موفق شوند را ترسیم كنند.بخشی از فواید آن چنین است :
۱- تكنولوژی بازار آینده و نیازهای تولیدی را پیشبینی میكند.
۲- حیطه دانش و تكنولوژی را با بالاترین پتانسیل برای یك صنعت شناسایی میكند.
۳- شناسایی تكنولوژی بحرانی آینده و تمایز بین اینكه چه قسمتهایی وجود دارد و چه قسمتهایی نیاز میشود.
۴- تصمیمهای استراتژی سرمایهگذاری را ار نظر اطلاعاتی پشتیبانی میكند.
۵- از ریسك سرمایهگذاریها میكاهد.
۶- همكاریها و مشاركت شركتها را حین شراكت دانش و R&D افزایش میدهد.
۷- پلـههای لازم برای انتقال تكنولوژی به كاربردهای بازاری را تعریف میكند.
۸- برای تدوین سیاستهای دولت زمینهسازی میكند.]۱[
نقش دولت و رابطه صنعت با دولت در ایجاد مسیرنمای فن آوری
مسیرنمای فن آوری بوسیله صنعت هدایت میشود اما نقش دولت در این باره غیرقابل انكار است. رابطه دولت در این باره دو طرفه است. شاید بهترین راه قدرتمند كردن شركتها و صنایع كمك كردن به آنها برای شناسایی و توسعه تكنولوژی ابداعـی مطابق با نیازهای آیندهشان است. كه این از وظایف دولت است. دولت باید پشتیبانی و خدمات متنوعـی را برای شروع و ترسیم مسیرنما ارائه دهد، تا چارچوبی برای همكاری بین گروههای یك بخش صنعت بوجود آید و از این راه زمینه بوجود آمدن R&D مشاركتی و دیگر اقداماتی از این قبیل بدست آید.]۳[
اما نقش دیگر دولت در این موضوع استفاده از نتایج و برنامههای بوجود آمده در TRM برای تدوین سیاستهای آینده است. در حقیقت با انجام این مرحله پشتوانـه محكمی برای برنامهها بوجود آمده بكار بردن اقدامات عملی در این زمینه آسانتر میشود.
انواع مسیرنمای فن آوری
۱-Industry TRM : ارزیابی نیازهای آینده بازار در محدودهای از تكنولوژی و تعیین استراتژی R&D برای رسیدن به نیازها.
۲- Science & TRM : برای انتخاب تكنولوژی بحرانی آینده از میان بقیه بكار میرود.
۳- Product TRM : بوسیله شركت ها برای شناسایی فرآیند تكنولوژی و محاسبه شانس و ریسكپذیری گسترش یك محصول یا خدمات خاصی بكار میرود.
۴- Program Roamap: بوسیله دولتها یا ارگانهای خصوصی برای تعیین چگونگی اثرگذاری مسائل پیشآمده بر جهت استراتژی یك برنامه طولانی مدت بكار میرود. ]۱[
ارتباط TRM و TF
در نگاه اول به نظر میرسد كه TRM و TF با یكدیگر برابر هستند، اما واقعیت چنین نیست. TF پیشنهاداتی را برای توسعه آینده ارائه میدهد یا مجموعهای از رویدادهای ممكن برای تصویر آینده است و TRM روالی است كه یك شركت یا یك صنعت با توجه به نیازهای بازار آینده برای تكنولوژی و محصولات خود درنظر میگیرد تا در هنگام خاص، آن تكنولوژی یا محصول آماده و میسر باشد. TF با نیاز بازار ارتباطی ندارد بلكه با توجه به رشد تكنولوژی و پیشرفت صنعت پیشنهاداتی را برای توسعه آینده ارائه میدهد دلپذیر بودن و جلب رضایت عمومی در موفقیت TF بسیار مهم است. از این جهت در بعضی موارد ممكن است به آن ترتیب اثر داده نشود. اما آنچه كه در TRM اهمیت اساسی دارد. نیاز است. نیاز بازار و نیاز به تكنولوژی مناسب برای حفظ قدرت رقابت در بازار. در TRM بدنبال ارائه پیشنهادی برای آینده نیستیم. بلكه درپی كشف آنچه كه خواسته بازار آینده بر تولیدكنندگان تحمیل میكند هستیم، تا از داشتن تقاضا برای تولیدات آینده مطمئن باشیم. اما نكته حائز اهمیت این است كه TF با ارائه پیشنهاداتی عموم را به سمت كالاها یا خدمات خاصی سوق میدهد و این امر در تولید TRM نقش مؤثری میتواند ایفاء كند. در حقیقت با وجود TF طراحان TRM برای كشیدن نقشه مورد نظر بطور دقیقتری راهنمایی میشوند. بنابراین TF را میتوان مقدمهای بر TRM درنظر گرفت.
لزوم توجه به مسیرنمای فن آوری در ایران
همچنان كه میدانیم یكی از دلایل عدم رونق بعضی از صنایع ایران عدم توجه به نیازهای بازار در حال و آینده است و در این بین قدیمی بودن تولیدات صنایع مهمترین عامل در این بیرونقی است. بنابراین صنایع باید روندی برای نوشدن درنظر بگیرند تا پس از مدت زمانی معین خود را با نیازهای بازار مطابقت دهند. البته در این روند نو شدن , توجه به نیازهای آینده بازار همچنانكه گفته شد بسیار مهم است تا همانند آنچه كه تا بحال پیش آمده، بگونهای نباشد كه صنعت بدست آمده پس از حصول قدیمی شده باشد. كه اینجا نقش TRM مشخص میشود. برای مثال میتوان كارخانه ساخت دستگاههای نساجی را نام برد. برای نوسازی نساجی ایران صنعت ساخت دستگاههای نساجی را ایجاد كردهاند. اما به دلیل عدم توجه به نیازهای آینده و اكتفا به نیازهای فعلی این صنعت در حالی آغاز بكار كرد كه تولیدات آن قدیمی شده بود.
مراجع:
۱- Technology Roadmapping :A Guide For Government Employees
Canadian Innovation Centre
۲- Technology Roadmap For Nanoelectronics . Melari
۳- Technology Roadmapping . A Strategy For Success
Canadian Information Distribution centre
۴- Technology Roadmapping. Geoff Nimmo
منابع :
Technology Roadmapping :A Guide For Government Employees
Technology Roadmap For Nanoelectronics . Melari
Technology Roadmapping . A Strategy For Success
Canadian Information Distribution centre
Technology Roadmapping. Geoff Nimmo

نویسنده :
محسن خواجه امینیان

منبع : ستاد ویژه توسعه فناوری نانو