دغدغه‌های بیماران پس از ترخیص از بخش‌مراقبت‌های قلبی

● قلب من من به تو می‌اندیشم.
بسیاری از افرادی كه به تازگی دچار حمله قلبی شده‌اند،‌ ممكن است راه رفتن و حركت كردن روی تردمیل آخرین فعالیتی بوده باشد كه انجام داده‌اند. اكثر آنها احساس خستگی و افسردگی می‌كنند و آن‌قدر نگران این هستند كه حداكثر چه مدت دیگری می‌توانند به زندگی ادامه بدهند حتی شاید به ذهن آنها هم خطور نكند كه ممكن است روزی دوباره به شغل و زندگی عادی خود برگردند اما فعالیت فیزیكی كه طی یك برنامه صحیح توانبخشی قلبی و تحت نظر تیم ورزیده مخصوص بازتوانی صورت می‌گیرد، می‌تواند افق جدیدی در كیفیت زندگی این افراد بگشاید. اگر شما اخیرا دچار سكته قلبی و یا سایر بیماری‌های قلبی شده‌اید و كم‌كم در حال تطابق با زندگی جدید خودتان هستید، باید بدانید كه توانبخشی قلبی می‌تواند موجب شود سبك جدیدی از زندگی داشته باشید كه با آنچه قبلا راجع به آن تصور می‌كردید، بسیار متفاوت‌تر (و البته بهتر) است.
● توانبخشی قلبی چیست؟
توانبخشی قلبی در واقع یك برنامه‌ریزی دقیق ورزشی و آموزشی است كه هدف آن كمك به بیماران قلبی است تا بتوانند قدرت جسمی و روحی خود را افزایش بدهند و از عوامل خطری كه موجب وخامت وضع سلامتی آنها می‌شود بكاهند و كم‌كم سبك جدیدتر و سالم‌تری از زندگی را بیاموزند تا بتوانند با روحیه بهتری به سوی خانواده خود و جامعه بازگردند.
در واقع بازتوانی قلبی از چهار جزء زیر تشكیل شده است:
۱) ارزیابی وضعیت سلامتی و پزشكی فرد:
در این قسمت پزشكان، وضعیت فردی را كه دچار بیماری قلبی شده است، بررسی می‌كنند و سایر بیماری‌های زمینه‌ای مثلا دیابت، فشارخون، چربی خون بالا و ...را تشخیص می‌دهند. شناخت این عوامل خطر، به تیم بازتوانی كمك می‌كند تا بتوانند برنامه توا‌نبخشی مخصوص و متناسب هر فرد را منحصرا برای همان شخص طراحی ‌كنند.
۲) فعالیت فیزیكی:
اگر مبتلا به بیماری‌های شدید قلبی هستید، باید بدانید كه دیگر مثل گذشته توصیه نمی‌شود كه استراحت مطلق داشته باشید و بدانید كه استراحت مطلق، سبب بهبود وضعیت جسمانی‌ شما نمی‌شود. حالا می‌توانید تصور كنید كه با توانبخشی قلبی از طریق طراحی فعالیت‌های فیزیكی كه متناسب با وضعیت هر فرد است و با فعالیت‌هایی نظیر دوچرخه‌سواری، پیاد‌ه‌روی سریع، قایق‌سواری و حتی وزنه‌برداری و سایر ورزش‌های استقامتی می‌توانید قدرت بدنی و تناسب عضلانی خود را افزایش بدهید. ضمنا اگر پیش از این اهل ورزش و تحرك نبوده‌اید، نگران نباشید چون تیم بازتوانی قلبی، بر شما نظارت دقیق دارند و برنامه ورزشی را به طوری كه دچار هیچ‌گونه اضطراب و ناراحتی نشوید، تنظیم كرده و به تدریج بر مدت زمان و شدت آن می‌افزایند.
۳) آموزش سبك جدید زندگی:
یك قسمت مهم از برنامه توانبخشی قلبی، شامل آموزش دادن بیماران است تا رژیم غذایی مناسب‌تری داشته باشند، وزن اضافی خود را از دست بدهند و مصرف چربی و نمك را كاهش بدهند. همچنین یاد بگیرند كه عادات غلط مثل سیگار كشیدن را به تدریج ترك كنند. همچنین در این قسمت از برنامه به بیماران آموزش داده می‌شود كه چگونه با احساس درد و یا خستگی كه ناشی از بیماری قلبی زمینه‌ای‌شان است برخورد كنند. در طول این قسمت از نوتوانی قلبی، بیماران فرصت كافی دارند تا با پزشكان مشاوره كنند و سوالات خودشان را درباره مسائل مختلف مثل سوالاتی درباره مصرف داروها، شیوه از سرگیری روابط جنسی و... از آنان بپرسند.
۴) حمایت روانی:
تطابق با یك وضعیت خطیر و تهدید كننده حیات، اغلب مدت زمانی طول می‌كشد و بیمار در این موقع ممكن است دچار افسردگی و یا اضطراب بشود و به علت بیماری زمینه‌ای مدتی ارتباطش را با جامعه كمتر سازد و یا حتی مجبور بشود برای مدت چند هفته به كار نپردازد. در این موارد مشاوران طب كار سعی در برقراری مجدد این ارتباط اجتماعی می‌كنند. همچنین مشاوران روان‌شناسی در این بخش، تكنیك‌های كنترل استرس و اضطراب را به افراد می‌آموزند. در واقع توانبخشی قلبی به شما كمك می‌كند تا زندگی جدید خودتان را هم از لحاظ فیزیكی و هم از لحاظ روانی بازسازی كنید. در ابتدا ممكن است تصور كنید كه این كار كمی دشوار است اما وقتی این فرآیند‌ها را تجربه می‌كنید، به تدریج قوی‌تر و سرحال‌تر می‌شوید و یاد می‌گیرید كه مدیریت جدید و صحیحی را بر شرایط فعلی خودتان داشته باشید و در نهایت، به احتمال زیاد می‌توانید به زندگی نرمال خودتان برگردید و از آن لذت بیشتری ببرید.
هرگز اجازه ندهید كه سن بالا مانعی برای شركت شما در برنامه‌های بازتوانی قلبی بشود. حتی اگر شما سن بیش از ۶۵ سال دارید، باید بدانید كه حتی شما هم می‌توانید دقیقا سودی برابر با افراد جوان‌تر از شما كه در برنامه‌های بازتوانی شركت دارند، ببرید. در واقع به علت اینكه سالمندان مبتلا به بیماری قلبی، اغلب در زندگی قبلی‌شان هم توانایی كمتری در انجام فعالیت‌های فیزیكی داشته‌اند، حالا با شركت در این برنامه‌ها و تقویت خودشان گروهی هستند كه نسبت به سایرگروه‌ های سنی، بیشترین سود را كسب می‌كنند.
● در طی بازتوانی قلبی شما چه‌كار می‌كنید؟ با چه تیمی سر و كار دارید؟ چه مراحلی را ازنظر زمانی طی می‌كنید؟
به یاد بسپارید اگرچه برنامه بازتوانی قلبی به‌صورت تیمی و گروهی انجام می‌شود ولی در واقع به‌وسیله تیم ورزیده‌ای متشكل از متخصصان قلب، پرستاران مخصوص، متخصصان تغذیه، متخصصان طب توان‌بخشی و فیزیوتراپیست، متخصصان روانپزشك و روانشناس، متخصصان طب كار برای هر بیمار به‌طور جداگانه برنامه‌ای متناسب با وضعیت جسمانی و فیزیكی وی طراحی می‌كنند. در یك گروه از بیماران قلبی كه مشغول اجرای برنامه‌های بازتوانی هستند، دوستان شما ممكن است روش تغذیه و ورزش متفاوت با شما داشته باشند زیرا برنامه‌های بازتوانی برای همه افراد گروه مشابه هم نیست.
بیشتر برنامه‌های توان‌بخشی قلبی حدود سه تا شش ماه طول می‌كشند و شامل سه مرحله زمانی اصلی هستند كه با آنها آشنا می‌شویم:‌
▪ مرحله بستری در بیمارستان:
در واقع برنامه توانبخشی قلبی از زمانی كه شما هنوز از بیمارستان مرخص نشده‌اید، شروع می‌شود. برخلاف گذشته‌ها كه توصیه می‌شد بیماران در استراحت مطلق باشند، امروزه توصیه می‌شود كه فعالیت‌های سبك‌تر مثلا نشستن در تختخواب، نرمش‌های سبك و حركات كششی ملایم اندام‌ها را از همان روزهای اول شروع كنند و فقط در حالت خوابیده قرار نداشته باشند. سپس كم‌كم به بیماران آموزش داده می‌شود كه راه بروند و حتی از تعداد معدودی پله بالا بروند. همچنین برخی از كارهایی كه بعد از بازگشت به منزل با آنها مواجه می‌شوند، مثل استحمام و مراقبت‌های شخصی بهداشتی و ... را هم تجربه می‌كنند.
▪ وقتی از بیمارستان مرخص می‌شوید:
این مرحله از زمان ترخیص شما از بیمارستان شروع می‌شود و به‌طور متوسط حد ود دو تا ۱۲ هفته هم طول می‌كشد. در طول این مرحله از بازتوانی، شما با نظارت دقیق تیم توانبخشی، به تدریج سطح فعالیت‌های خودتان را بالاتر می‌برید و به شما آموزش داده می‌شود كه چه ورزش‌هایی را می‌توانید با خیال راحت در منزل انجام دهید (برحسب ارزیابی دقیق وضعیت جسمانی و پزشكی هر بیمار) همچنین در طول این مرحله، شما شیوه ترك سیگار، انتخاب غذاهای سالم‌تر در رژیم غذایی، تطابق با شرایط جدید، ازسرگیری روابط جنسی و زناشویی را یاد می‌گیرید.
در صورتی كه در محل زندگی شما یك مركز توانبخشی قلبی وجود ندارد، ممكن است كه با یك تیم بازتوانی قلبی مشورت كنید و شاید طبق توصیه آنها شما به یك سالن ورزشی بروید و فقط برخی ورزش‌های خاص را انجام بدهید.
▪ مرحله دیررس پس از ترخیص:
(حدود ۱۲ هفته پس از آنكه از بیمارستان مرخص می‌شوید: این مرحله در واقع یك برنامه طولانی‌مدت و محافظت‌كننده از شما و در واقع برنامه‌ای تقریبا برای تمام عمر شما است. تا این موقع دیگر شما یاد گرفته‌اید كه خودتان به‌طور روزمره چه‌قدر می‌توانید در سالن‌ ورزشی و یا در منزل فعالیت داشته باشید و به خطر نیفتید و اگر هم دوست داشته باشید هنوز هم می‌توانید در مراكز توانبخشی قلبی به فعالیت خودتان ادامه بدهید. اگر نیاز به مراقبت‌های خاص پزشكی داشته باشید ممكن است لازم باشد كه هرچند وقت یك‌بار به تیم توانبخشی مراجعه كنید و هنوز هم آموزش سبك سالم زندگی، كاهش وزنه و... را ادامه دهید. بیشترین موفقیت زمانی كسب می‌شود كه این آموزش‌ها را به‌‌صورت یك عادت برای تمام عمرتان دربیاورید تا زندگی بسیار موفق‌تری در پیش رو داشته باشید.
● فواید طولانی‌مدت نوتوانی قلبی
اگرچه شروع توانبخشی قلبی برای كسانی كه تازه مبتلا به بیماری قلبی شده‌اند و هنوز احساس خوبی راجع به وضعیت جسمانی و فیزیكی خود ندارند، ممكن است دشوار به‌نظر برسد ولی در طولانی‌مدت فواید زیادی از این برنامه‌ها حاصل می‌شود. توانبخشی قلبی روحیه شما را طوری تقویت می‌كند كه بتوانید كاملا بر ترس و اضطراب غلبه كنید و زندگی كاملا فعال و شادابی را شروع كنید، طوری كه در انجام فعالیت‌های شغلی، اجتماعی و خانوادگی سرشار از انرژی و شادابی باشید و از زندگی لذت ببرید.
در طولانی‌مدت شما قدرت جسمانی كافی را به‌دست می‌آورید. رفتارهایی كه برای حفظ سلامت قلب مفید هستند، رعایت می‌كنید. رژیم غذایی خودتان را اصلاح می‌كنید و عادات نادرست (مثلا سیگاركشیدن) را ترك می‌كنید پس شاید حتی افق‌های جدید‌تری در زندگی شما باز شود، به‌خصوص كه در فعالیت‌ها به‌طور گروهی شركت می‌كنید و می‌بینید كه بقیه بیماران شبیه به خودتان هم تجربه‌های موفقیت‌آمیزی را طی نوتوانی قلبی به‌دست آورده‌اند.
اگر مبتلا به یك بیماری قلبی شدید هستید و یا به تازگی سكته قلبی كرده‌اید، از پزشك معالج خود راجع به پیوستن به تیم بازتوانی قلبی، حتما سوال كنید. اگرچه مطالعات نشان می‌دهد كه توانبخشی قلبی می‌تواند سبب پیشرفت و بهبود بسیار واضح وضعیت جسمی و بالینی بیماران قلبی بشود و بر طول عمر این افراد به‌طور واضح (در مقایسه با كسانی كه در این برنامه‌ها شركت نمی‌كنند) می‌افزاید، هنوز متاسفانه خیلی از افراد حتی از وجود مراكز توانبخشی قلبی و برنامه‌های مفید موجود در این مراكز كوچك‌ترین اطلاعی هم ندارند. در ضمن معمولا بیمه‌ها هم، هزینه‌های نوتوانی و توان‌بخشی را پرداخت می‌كنند كه می‌تواند كمك‌كننده باشد.امیدواریم با آگاهی از مراكز توانبخشی قلبی و بهبود كیفیت زندگی‌تان از طریق انجام این تمرینات مفید، زندگی سالم‌تر و پربارتری داشته باشید. ضمنا در كشور ما هم در مركز قلب شهید رجایی، مركز قلب شریعتی، برخی مراكز خصوصی و مراكز استان‌ها (مثلا كرمانشاه....) مراكز كاملا مجهز توانبخشی قلبی وجود دارند كه می‌توانند خدمات بسیار ارزنده‌ای را به بیماران ارائه كنند.‌
● چه كسانی از توانبخشی قلب سود می برند
در سال‌های گذشته، بسیاری از افراد مبتلا به بیماری قلبی، مجبور بودند دور از اجتماع و به طور منزوی به ادامه زندگی بپردازند (به علت ناتوانی در برگشت به شغل و فعالیت‌های فیزیكی فردی - اجتماعی.) بعد كم‌كم توانبخشی قلبی فقط برای آن دسته از افرادی كه دچار سكته قلبی می‌شدند و یا تحت جراحی قلب قرار می‌گرفتند و تمایل داشتند كه مجددا به زندگی و شغل خود برگردند، توصیه می‌شد. تصور پزشكان بر این بود انجام بازتوانی قلبی می‌تواند برای بقیه بیماران همراه با ریسك و مخاطرات زیاد باشد و یا اصلا شاید سایر بیماران سود زیادی از این برنامه‌ها نبرند. اما امروزه با پیشرفت برنامه‌ها و پایش و كنترل دقیق شرایط بیماران، توانبخشی قلبی به اكثر بیماران قلبی (با انواع مختلف بیماری‌های قلبی و نه فقط سكته‌ قلبی) و برای تمام سنین به عنوان یك روش جدید و امیدبخش، توصیه می‌شود.
در واقع تقریبا تمام افرادی كه مبتلا به بیماری‌های زیر می‌توانند از توان‌بخشی قلبی بگیرند:
▪ سكته‌های قلبی
▪ بیماری‌های عروق كرونری
▪ نارسایی‌های احتقانی قلبی
▪ بیماری‌های عروق محیطی
▪ آسیب بافت عضلانی قلبی (كاردیومیوپاتی)
▪ بیماری‌های مادرزادی قلبی
▪ بیمارانی كه برای آنها پیوند عروق كرونر و یا ترمیم عروق كرونر انجام شده است.
▪ بیمارانی كه تحت تعویض دریچه‌های قلبی قرار گرفته‌اند

دكتر آتوسا كریمی

منبع : روزنامه سلامت