گردش دلارها

دلارهای نفتی كه عموماً به درآمدهای كشورهای تولیدكننده نفت در اقتصاد بین المللی اطلاق می شود، از جمله متغیرهای مهم اقتصاد جهانی در محافل اقتصادی در طول چند دهه گذشته به شمار می آید. اوج اهمیت این اصلاح شرایط به پس از شوك اول نفتی بازمی گردد. شرایطی كه قیمت نفت تقریباً پنج برابر شد و كشورهای مختلف اعم از مصرف كننده (توسعه یافته و در حال توسعه) و تولیدكنندگان از آن متأثر شدند. افزایش درآمدهای نفتی كشورهای صادركننده نفت و عدم توانایی آنها در بهره گیری از این درآمدها در توسعه زیرساختهای اقتصادی و گرایش بیش از پیش آنها به واردات كالا، منجر به گسیل مجدد درآمدهای نفت به مؤسسات مالی غربی و تقویت پدیده استقراض گردید. از این شرایط به عنوان گردش دلارهای نفتی یاد می شود. گردشی كه به تحرك اقتصاد جهانی در حوزه های جغرافیایی مختلف اعم از توسعه یافته و در حال توسعه كمك كرد. در این میان كشورهای صنعتی بیش از دیگر كشورها سود بردند. بهره مندی كشورهای تولیدكننده نفت از این شرایط در شكل نمادهای توسعه اندك و ضعیف بود. حال آن كه كشورهای در حال توسعه واردكننده نفت بیشترین آسیب را پذیرا شدند.
تبلور بزرگ این آسیب در بحران بدهی های اوایل دهه ۱۹۸۰ نمایان شد كه برای نزدیك به دو دهه اقتصاد جهانی را تحت تأثیر قرار داد.
روند افزایش قیمت نفت در سالهای اخیر، مجدداً بحث دلارهای نفتی را در محافل اقتصادی و كارشناسی داغ كرده است. بسیاری از كارشناسان اقتصادی در آغاز روند افزایش قیمت نفت، تداوم این وضعیت را تكرار تجربه دهه ۱۹۷۰ ارزیابی می كردند و نسبت به تأثیر منفی افزایش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی هشدار می دادند. اما تحولات چند سال گذشته با تجربه نفت گران ثابت كرد كه رشته اقتصاد جهانی كمتر متأثر از نفت گران بوده است و حتی در مواردی می توان این گونه تحلیل كرد كه افزایش قیمت نفت به تحرك و به عبارتی رشد اقتصاد جهانی كمك كرده است. مؤید این مطلب، هماهنگی نسبی اقتصاد كشورهای در حال توسعه واردكننده نفت با نفت گران است. شاید یكی از دلایل ایجاد این هماهنگی نهادینه شدن روند توسعه این كشورها در قالب اقتصاد بازار و در تعامل با اقتصاد جهانی باشد. از سوی دیگر، یكی از دلایل عدم تأثیرپذیری منفی اقتصاد جهانی از افزایش قیمت نفت، واقعی نبودن قیمت نفت در مقایسه با سالهای دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ در نتیجه كاهش ارزش دلار می باشد.
به هر حال، به نظر می رسد در شرایط كنونی نیز، دوره ای جدید از گردش دلارهای نفتی آغاز شده است. این گردش كه در شكل سرازیر شدن درآمدهای نفتی كشورهای صادركننده به اقتصاد جهانی در شكل واردات (با غلبه واردات كالاهای سرمایه ای) و نه الزاماً از كشورهای توسعه یافته صنعتی، نمودار شده، به پویایی اقتصاد جهانی كمك كرده است. البته ظرفیت اقتصاد جهانی برای تجربه افزایش مجدد قیمت از میزان كنونی حداقل در حال حاضر محدود است و به نظر می رسد سیاستها و برنامه های متعددی به صورت پنهان درصدد كنترل این شرایط می باشند.

علیرضا سلطانی

منبع : روزنامه همشهری