قهرمان سازی از دیکتاتور

اعدام صدام، دیكتاتور ۶۹ ساله عراق، به عنوان آخرین رویداد مهم سال بر آخرین برگ تقویم ۲۰۰۶ ثبت شد.
اما این رویداد مهم و غیرمنتظره، اكنون در پیامدخویش رویدادی شگفت انگیزتر را در پی داشته است و آن چرخش بزرگ در دیپلماسی دولت های محافظه كار عرب است. امرا و پادشاهانی كه او را منشأ تیره بختی مردم عراق و عامل اصلی جنگ و ناامنی در منطقه خواندند اكنون در مرگ دیكتاتور زبان دلجویی و نگاه حسرت ابراز می كنند. تغییر رفتار دولت های عربی در فردای اعدام صدام یك معمای سیاسی بزرگ است. براستی چه دلایلی موجب شده تا دولت هایی كه سال۲۰۰۳ سوار بر تانكهای آمریكایی برای برچیدن میراث حكومت وحشت دیكتاتور وارد بغداد شدند، این بار در سال۲۰۰۷ از رفتن او نگرانی و حسرت سر می دهند.
ماهیت قصه تغییر رفتار محافل عرب در فردای مرگ صدام هرچه هست، اكنون این تغییر رفتار به صدور پیام های تسلیت و همدردی با خانواده و خویشان صدام محدود نمانده است.
چنان كه برخی پادشاهان و حكام منطقه به حركت هایی فراتر نظیر؛ تشویق و حمایت بازماندگان نظام بعث و یا بسیج نیروهای متعصب عرب برای مبارزه با دولت مركزی بغداد و نیز تشدید تضادهای فرقه ای روی آورده اند.
برای مشاهده واقعیت آن چیزی كه ما به عنوان تغییر مواضع محافل عربی مطرح كردیم كافی است كه در اخبار و تصاویر دو تریبون رسانه ای جهان عرب یعنی الجزیره و العربیه مكث كنید.
دو رسانه ای كه اكنون در میدانی بی رقیب در صحنه خاورمیانه از مرگ دیكتاتور، یك تراژدی و از چهره صدام تصویر یك قهرمان را ساخته اند. البته از میان این دو رسانه، شبكه الجزیره یك بار نیز در ماجرای جنگ ۲۰۰۱ آمریكا و طالبان از چهره بن لادن چنین تصویری ارائه كرد.
حركت امروز تریبون های خبری جهان عرب همانند روزهای جنگ طالبان و آمریكا، بار دیگر افكار عمومی خاورمیانه را با پرسش ها و سؤال های جدی روبه رو كرده است و ما در این گفت وگو كوشیده ایم از زبان كارشناسان حوزه رسانه و دیپلماسی برخی از این ابهام ها را پاسخ دهیم.
زنده و مرده دیكتاتور سابق عراق دو روی یك سكه بود
سیدجلال فیاضی مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی در تحلیل بازتاب های اعدام صدام از یك سناریوی جنگ روانی سخن می گوید كه سیاستگذاران كاخ سفید آن را طراحی كرده اند. او می گوید: زنده و مرده دیكتاتور سابق عراق دو روی سكه ای است كه نومحافظه كاران آمریكا تلاش فراوانی انجام دادند تا بهترین استفاده را در راستای منافع خود از آن ببرند.
این كارشناس رسانه ای با اشاره به شكست جمهوریخواهان در انتخابات آمریكا، ناچاری بوش بر تجدیدنظر در سیاست های آمریكا در عراق، می گوید: «امروز آمریكایی ها تلاش می كنند با استفاده از رسانه های همسو، موضوع جنگ داخلی را به بهانه اعدام صدام در دستور كار قرار دهند».
فیاضی در عین حال تأكید می كند: «برخی از این شبكه ها سابقه همسویی با آمریكایی ها را دارند».
فیاضی در ادامه عملكرد رسانه هایی كه اكنون به حمایت از صدام و بازماندگان رژیم منحله بعث پرداخته اند را با گذشته مقایسه كرده و می گوید: «در برهه ای آنها به استفاده ابزاری از بن لادن، رهبر شبكه القاعده برای تأمین منافع واشنگتن دست زدند.» وی در این باره به وقایع انتخابات دور گذشته ریاست جمهوری ایالات متحده اشاره كرده و می افزاید: «در آستانه دور دوم انتخابات كه نظرسنجی ها نشان می داد اوضاع به نفع بوش نیست، ناگهان مصاحبه بن لادن (به وسیله یكی از رسانه های منطقه ) منتشر شد كه همین امر سبب شد، اوضاع به سود بوش تغییر كند.»
مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی مسأله محوری در اعدام صدام را نه افكار او بلكه جنایاتش عنوان كرده و تأكید می كند: «جنایات صدام نه تنها در حق شیعیان بود، بلكه اهل سنت هم ضربه های فراوانی را از جنایات وی متحمل شدند». این كارشناس در ادامه هدف اصلی جریان تبلیغاتی رسانه های منطقه در موضوع اعدام صدام را كمك به آمریكا در توجیه امر مهم ماندن در عراق برپایه جنگ مذهبی می داند، نكته ای كه به اعتقاد مدیر ایرنا، شایسته تأمل فراوان است.
فیاضی در این راستا جنگ روانی برخی رسانه های منطقه را یادآوری می كند و می گوید: «اخبار و تصاویر گزینش شده صدام بخشی از حلقه های مفقوده تبلیغات مربوط به توجیه جنگ را تشكیل می دهند».
مدیرعامل ایرنا در بخش دیگر اظهارات خود صدام را چهره ای با تاریخ مصرف گذشته خوانده و تأكید می كند: «اكنون باید این سؤال را مطرح كرد كه آیا هنوز بن لادن برای آمریكایی ها تاریخ مصرف دارد یا خیر. شاید به همین دلیل است كه با وجود گذشت ۶ سال از آغاز جنگ افغانستان، بن لادن دارای سرنوشتی مبهم است و آمریكایی ها هر از چندگاهی برای پیشبرد اهداف خود تصویر و صدای او را بر صفحه رسانه های زیر نفوذ خود استفاده ابزاری می كنند».
● حكام عرب نگران موقعیت خویش هستند
براستی چه اهداف و انگیزه ای عامل این حركت رسانه هایی چون الجزیره و العربیه بوده است؟ حسین امیر عبداللهیان كارشناس مسائل خاورمیانه و عراق در این باره معتقد است: «الجزیره و العربیه به عنوان انعكاس دهنده افكار سران برخی كشورهای عربی چنین مواضعی را اتخاذ كرده اند». امیرعبداللهیان منشأ و نقطه آغاز این رفتار شبكه های یاد شده را، در حوادث چند ماه گذشته می داند. یعنی وقتی كه این رسانه ها بر محور اندیشه ناسیونالیسم عرب، به قطب بندی كردن تحولات داخلی عراق روی آوردند و به تضاد شیعه و سنی دامن زدند. این كارشناس در ادامه می گوید: «از نگاه برخی از سران كشورهای عربی صدام به عنوان یكی از رهبران جهان عرب مطرح بود و آنها تلاش فراوانی را انجام دادند تا حتی مانع از دستگیری صدام شوند چه رسد به اعدام وی».
امیرعبداللهیان در تحلیلی دلایل دیگر از این تغییر نگاه اعراب موضوع: «هراس حاكمان منطقه از آینده» خویش را مطرح می كند و می گوید: «روندی كه منجر به محاكمه و اعدام صدام شد این نگرانی را در میان سران برخی كشورهای عربی ایجاد كرد كه اعدام صدام حریم تعرض به حاكمان سیاسی جهان عرب را شكست و از این منظر امكان دارد به هر دلیلی شاهد تكرار تعرض به حریم حكام عرب باشیم».
واكنش هراس آلود برخی رهبران عرب در حالی است كه اعدام صدام در میان قاطبه افكار عمومی كشورهای عربی با شعف و شادی مردم همراه شد.
امیر عبداللهیان در این باره گفت: «در پی اعدام صدام در بین افكار عمومی جهان عرب این اندیشه قوت می گیرد كه می توان یك رهبر عربی را مورد مؤاخذه، محاكمه و مجازات قرار داد؛ البته حضور نیروهای آمریكایی در منطقه و تداوم سیاست های استعماری آنها نیز تشدیدكننده این ذهنیت در افكار عمومی منطقه است.
این كارشناس در ادامه، بازتاب های تناقض آلود اعدام صدام، در رسانه های عربی را در قالب ۴ انگیزه و هدف تحلیل می كند:
«۱) حكام كشورهای عربی اعدام صدام را نوعی حرمت شكنی در میان سران كشورهای عربی می دانند.
۲) این رسانه ها تلاش می كنند از اعدام صدام به عنوان عاملی برای شكاف اعراب و فارس ها استفاده كنند.
۳ ) با پخش فیلم ها و تصاویر و ارائه گزارش هایی مبنی بر اجرای حكم توسط شیعیان تلاش دارند درگیری شیعه ـ سنی را در عراق، لبنان و منطقه تشدید كنند.
۴) نیروهای خارجی حاضر در عراق و در رأس آنها ایالات متحده تلاش دارند از این ماجرا در راستای تداوم سیاست «ایجاد تفرقه درجوامع مسلمین» بهره برداری كنند.
به راستی آیا شبكه های الجزیره و العربیه كه تاكنون ادعای شناسنامه یك رسانه بومی را داشته اند خواسته یا ناخواسته در راستای تحقق اهداف دولت های غربی و در رأس آنها آمریكا درحركتند؟
امیرعبداللهیان در این باره تأكید می كند: «فضایی را كه در شبكه الجزیره و العربیه شاهد آن هستیم در شبكه منطقه ای آمریكا (الحره) و حتی اخبار BBC، Foxnews و CNN نیز شاهد آن هستیم و این امر با گزارش اعدام صدام توسط شیعیان، امضای حكم توسط نخست وزیر شیعه عراق و در نهایت نتیجه گیری در راستای تشدید ادعای درگیری شیعه و سنی در عراق است».
رسانه های غربی و عربی همصدا با یكدیگر علاوه بر استفاده های تبلیغاتی كه از «جنازه صدام» می كنند، آن را دستمایه ای برای حمله به ایرانیان قرار داده اند. شاهد ادعای آنان نیز سخنان منتسب به دیكتاتور عراق در لحظات پایانی عمر بود كه فارس ها را دشمن عراق نامید.
امیرعبداللهیان در این باره معتقد است: «برخی رسانه های غربی و عربی تلاش دارند بحث فارس ها (ایرانیان) و جهان عرب را نوعی چالش اساسی میان ایران به عنوان نماد اسلام شیعی و دیگر جوامع عربی به عنوان نماد جامعه سنی جلوه دهند و بدین ترتیب به درگیری شیعه و سنی دامن بزنند».
در برخی موارد به نظر می رسد الجزیره و العربیه تبدیل به تریبون رسمی القاعده و سلفی ها و شورشیان عراق شده اند. پخش مكرر سخنان بن لادن، الظواهری و پوشش گسترده حملات گاه و بیگاه شورشیان مخالف دولت مركزی عراق شاهدی بر این مدعا است.
امیرعبداللهیان در این باره می گوید: «این دو شبكه تلاش كرده اند به مقدار زیادی منطبق با دیدگاه سران كشورهای عربی برنامه های خود را تنظیم كنند و خط كلی این رسانه ها حمایت از گروه اقلیت اهل سنت در عراق و تضعیف و مقابله با دولت دارای اكثریت شیعه در عراق است؛ البته شاهد هستیم كه این رسانه ها ضمن پیگیری چنین خط سیری، گاهی به عنوان مثال همزمان سخنرانی شیخ حسن نصرالله را بصورت مستقیم پخش می كنند. یعنی با حفظ سیاست های خود در حمایت از خطوط كلی جهان عرب تلاش دارند با پخش برنامه هایی محدود، اینگونه القا كنند كه رسانه هایی بیطرف هستند».
● رسانه های عربی به دنبال قهرمان خیالی هستند
دكتر حسن بهشتی پور استاد دانشگاه و مدیر پیشین شبكه خبری العالم از نگاه دیگری نحوه بازتاب خبر اعدام صدام در شبكه الجزیره را تحلیل می كند و می گوید: «تلویزیون الجزیره براساس سیاستی كه دارد به دنبال یك نوع شخصیت سازی برای كشورهای عربی است.»
بهشتی پور تأكید می كند كه شبكه الجزیره از سبك خبررسانی ویژه ای بهره می گیرد و براساس آن، این رسانه با ملاحظه روابط حكام عرب با غربی ها برای جلب افكار عمومی ابتدا به نمایش چهره های ضدآمریكایی می پردازد و سپس عنصر رابطه با آمریكا را توجیه و ترغیب می كند. این استاد رسانه در ادامه با اشاره به نحوه بازتاب اعدام صدام در محافل عربی، می گوید: «آنها می كوشند با نادیده گرفتن همكاری های طولانی صدام با آمریكا ۱۰سال آخر حكومت او را برجسته كنند.»
بهشتی پور تلاش برای «قهرمان نشان دادن» دیكتاتور سابق عراق را هدف رسانه های عربی در روزهای پس از صدام می داند، می گوید: «بدین ترتیب (علاوه بر اخبار و گزارشات) مجریان تلویزیونی لباس سیاه می پوشند و با لحن حزن و اندوه سخن می گویند.»
این كارشناس رسانه در عین حال میان عملكرد العربیه در نحوه بازتاب اخبار مربوطه به اعدام صدام با عملكرد الجزیره تفاوت قائل است. او می گوید: در حالی كه الجزیره بر ضدآمریكایی بودن صدام تأكید بیشتری دارد، العربیه به دنبال معرفی صدام به عنوان قهرمان ملی و عربی است. قهرمانی كه به گفته بهشتی پور كشورهای عربی این روزها به آن نیاز فراوانی دارند و از خلأ وجود آن بسیار رنج می برند.
این صاحبنظر، میل به قهرمان یابی را انگیزه و علت اصلی پوشش گسترده اخبار افغانستان و القاعده به وسیله شبكه های عربی می داند و می افزاید: محور بودن فردی عرب (بن لادن) در این ماجراها نیز، انگیزه اصلی این رسانه ها بود.
به گفته بهشتی پور، اگر رهبری القاعده را فردی غیرعرب بر عهده داشت، این شبكه ها هرگز این گونه اقدام به پوشش خبری نمی كردند.
این كارشناس در ادامه بحث خود عملكرد رسانه های غربی در اعدام صدام را قابل تأمل خوانده و می گوید: BBC و CNN تلاش فراوانی می كنند تا جنبه های حرفه ای موضوع را رعایت كنند، اما FOX NEWS كه به عنوان ارگان نظامیان بازنشسته فعالیت می كند، به طور كامل در این باره تفسیرهای یكجانبه پخش می كند. به گفته بهشتی پور برآیند پیچیدگی عملكرد BBC و CNN در نهایت به سود سیاست های آمریكا و انگلیس است.

احسان تقدسی

منبع : روزنامه ایران