مدیریت نیوتنی

«اسحاق نیوتن» دانشمند بزرگ و مشهور جهان در چهارم ژانویه سال ۱۶۴۳ میلادی در شهر «وولس تورپ» انگلستان پا به عرصه جهان گذاشت. او در ۱۸ سالگی وارد دانشگاه کمبریج شد و ابتدا هندسه اقلیدسی و سپس هندسه دکارت را مورد مطالعه قرار داد. این نابغه بزرگ در ابتدای زندگی هیچ گونه هنری از خود نشان نداد و حتی در دوران تحصیل نیز جزء شاگردان ممتاز نبود. وی در سال ۱۶۶۳، هنگامی که مرض طاعون شیوع پیدا کرده و دانشگاه دانشجویان خود را مرخص کرد، به زادگاهش بازگشت و در همین زمان بود که هوش و استعداد بزرگ او آشکار شد. نیوتن که تمام کتاب ها و جزوه های درسی خود را در دانشگاه جا گذاشته بود، اینک با آزاد گذاشتن فکرش توانست از منابع و توانمندی های خاص خویش استفاده کند. وی در این هنگام بیش از ۲۲ سال نداشت. روشی را که نیوتن برگزیده بود، دقیق شدن در معرفت پدیده های موجود در جهان هستی بود. او طی دو سالی که در «وولس تورپ» زندگی کرد، موفق شد: «حساب عناصر بی نهایت کوچک» و «قانون جاذبه عمومی» را کشف کند و تئوری نور را بنیان گذارد.
داستان کشف قانون جاذبه زمین توسط وی که ناشی از دقت او در پدیده افتادن سیب از درخت است، زبانزد خاص و عام است. ماجرای کشف «قانون غوطه ور شدن اجسام در مایعات» توسط ارشمیدس (۲۸۷ - ۲۱۲ قبل از میلاد) نیز بر همین منوال بوده است.
«هیرون» پادشاه سیراکوز دستور داده بود که تاج بزرگی از طلا برایش بسازند ولی بعداً حدس زد که زرگر به جای طلا، مقداری نقره در آن به کار برده است. او از ارشمیدس خواست تا بدون شکستن تاج، معین کند که آیا در آن نقره به کار رفته است یا نه؟ و چنانچه تقلبی در این زمینه صورت گرفته است، نسبت آن چیست؟ این مساله ذهن ارشمیدس را به شدت به خود مشغول کرده بود. هنگامی که در خزینه حمام مشغول استحمام بود، احساس سبکی در آب و سرریز شدن آب از خزینه او را موفق به کشف قانونی کرد که نتیجه آن چنین بود:
«اگر جسمی در مایع غوطه ور شود، از پایین به بالا فشاری بر آن وارد می شود که با وزن مایع جابه جا شده متعادل است.»
در واقع کم شدن وزن ارشمیدس در آب این فکر را در او القا کرد که تا پس از موفقیت در نوشتن کتابی درباره علم «استاتیک» که به بحث درباره تعادل اجسام پرداخته بود، اینک به کشف قوانین مربوط به علم «هیدرواستاتیک» نیز که درباره تعادل مایعات است، بپردازد.
معروف است که کشف قانون غوطه ور شدن اجسام در مایعات که در خزینه حمام به ذهن ارشمیدس خطور کرد به قدری او را خوشحال و هیجان زده کرده بود که لخت از حمام بیرون آمد و فریاد کشید: یافتم، یافتم،
درباره ارشمیدس گفته شده وی دو هزار سال از معاصران خود جلوتر بوده است. اگر معاصران او می توانستند آثار او را درک کنند، علم ریاضیات می توانست از قرن سوم قبل از میلاد به همان پیشرفتی نائل شود که در قرن هجدهم میلادی نصیب آن شد. ارشمیدس توانسته بود علاوه بر محاسبه سطح و حجم اجسامی مانند کره، استوانه و مخروط به محاسبه منحنی هایی از قبیل سهمی و پیچی که نوع مخصوصی از آ ن به نام خود وی معروف است دست یابد. او درباره توانمندی های علمی خود اظهار کرده بود: «نقطه اتکایی به من بدهید تا به کمک اهرم خود جهان را از جا بلند کنم.»
«هیرون» پادشاه سیراکوز از اکتشاف او چنان متحیر شده بود که یک بار فریاد زد هر چه ارشمیدس مدعی شود من آن را ممکن می دانم و باور می کنم. وی هنگامی که در یکی از میدان های عمومی شهر مشغول بررسی شکلی که روی شن ها رسم کرده و سرگرم مطالعه آن بود به دست یکی از سربازان رومی که به شهر حمله کرده بودند به قتل رسید.
درباره «گالیلو گالیله» (۱۶۴۲- ۱۵۴۶) ریاضیدان و ستاره شناس مشهور نیز گفته می شود وی تا ۱۹ سالگی تمام مطالعات خود را در ادبیات متمرکز کرده بود تا اینکه روزی در یکی از مراسم مذهبی کلیسا، مشاهده چهل چراغی که در بالای سرش نوسان می کرد توجه او را جلب کرد. نوسان چهل چراغ گالیله را چنان به خود مشغول کرد که ادبیات را کنار گذاشت و به مطالعه ریاضیات پرداخت.
هنگامی که گالیله مشغول مطالعه ریاضیات بود ناگهان شایع شد که در سوئیس عدسی ها را با هم ترکیب کرده اند و توانسته اند اجسام را از مسافت های دور مشاهده کنند. هر چند از این موضوع اطلاع صحیحی در دست نیست اما مشهور است که «زاخاری یانسن» که در «میدلبورگ» عینک ساز بود، اولین دوربین نزدیک کننده اشیا را بین سال های ۱۵۹۰ تا ۱۶۰۹ ساخته است. گالیله نیز در این موقع موفق به ساختن دوربین مشابهی شده بود ولی این دستگاه قدرت زیادی نداشت اما مطلب مهم این بود که اصل اختراع انجام شده بود و ساختن دوربین قوی تر فقط کار فنی بود. این دوربین به رئیس حکومت «ونیز» تقدیم شد تا در کنار ناقوس «سن مارک» گذاشته شود. با نصب این دوربین سناتورها و تجار ثروتمند در پشت دوربین قرار گرفتند و همگی دچار حیرت و تعجب شدند.
آنها قادر شده بودند خروج مومنین از کلیسای مجاور و کشتی هایی را که در دورترین نقاط افق در حرکت بودند مشاهده کنند اما گالیله به سرعت دوربین را به سمت آسمان متوجه کرد. مشاهده مناظری که تا آن زمان هیچ چشمی قادر به تماشای آن نبود شور و شعفی فراوان در گالیله به وجود آورد. او مشاهده کرد که ماه برخلاف گفته ارسطو که آن را کره ای صاف و صیقلی می دانست پوشیده از کوه ها و دره هایی است که نور خورشید برجستگی های آن را مشخص تر می کند به علاوه وی ملاحظه کرد که چهار قمر کوچک به دور سیاره مشتری در حال حرکت هستند و بالاخره لکه های خورشید را به چشم خود دید.
گالیله در سال ۱۶۱۰ تمام این نتایج را در جزوه ای به نام «قاصد آسمان» انتشار داد که موجب تحسین و تمجید بسیار شد ولی برخی از مردم به او اعتراض کردند و از وی می پرسیدند که چرا تعداد سیارات را هفت نمی داند؟ و حال آنکه تعداد فلزات هفت و شمعدان معبد هم هفت شاخه دارد و در کله آدمی نیز هفت سوراخ موجود است، و گالیله در پاسخ به این سوالات فقط می گفت: «با چشم خود از دوربین نگاه کنید تا از شما رفع اشتباه شود.»
گالیله در ۷۰ سالگی با مطالعه در علم مکانیک موفق به کشف «دینامیک» شد. واقعیت این است که در طول تاریخ افراد بسیاری بوده اند که سبک شدن وزنشان را در آب حس کرده یا شاهد نوسان چهل چراغی بوده یا سقوط سیب را از درخت مشاهده کرده اند اما از میان همه آنها فقط ارشمیدس، گالیله و نیوتن بوده اند که توانسته اند از دل این ماجراهای بسیار ساده و معمولی، گنجینه هایی از معرفت و دانایی را بیرون بکشند و از آن چراغی تابناک بسازند و فراروی بشریت قرار دهند. «لاپلاس» بزرگ ترین ادامه دهنده اکتشافات نیوتن درباره وی می گوید: «کتاب اصول نیوتن، بنای عظیمی است که تا ابد عمق دانش نابغه بزرگی را که کشف مهم ترین قوانین طبیعت بوده است را به جهانیان عرضه خواهد کرد.» «لاگرانژ» نیز درباره نیوتن می گوید: «نیوتن خوشبخت بود که توانست دستگاه جهان را توصیف کند. افسوس که در عالم بیش از یک آسمان وجود ندرد،» «ولتر» که از مشهورترین ستایندگان نیوتن است درباره وی چنین گفته است: «ای رازدار آسمان ها و ای جواهر ابدی، راست بگو تو نسبت به نیوتن حسادت نمی ورزی؟،»
کاربرد قدرت تصور و نگاه متفاوت نیوتن به پدیده ها، در او توانایی و قدرتی ایجاد کرده بود که او می توانست از طریق به کارگیری استعدادهای فکری خود به حل مسائلی بپردازد که حتی هنوز وجود نداشته اند. او بیش از ارشمیدس و دکارت درباره ساختمان جهان دقیق شده بود و آموزه های فکری وی زیربنای موفقیت بسیاری از دانشمندان و فرهیختگان پس از اوست.
درواقع با بهره گیری از آموزه های این دانشمند بزرگ و نابغه نامدار باید موضوع فرآیند «مساله یابی»، «چاره جویی» و «ارائه راه حل» در حوزه دانش مدیریت را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و به پاس خدمات و آموزه های ارزشمند نیوتن در عرصه جهان علم و دانش از آن به عنوان «مدیریت نیوتنی» یاد و تلاش می کنیم این بحث را به عنوان یکی از مباحث مهم در شماره های بعدی ادامه دهیم.

محمد کاظم
منبع: ماهنامه «مدیریت مرزهای نو»

منبع : روزنامه سرمایه