دیپلماسی فعال، گفتمان سازنده اقتدار سیاسی

تحرک و جنبش، لازمه یک سیاست خارجی پویاست. دیپلماسی فعال می تواند به عنوان عاملی مؤثر، پویایی سامانه سیاست خارجی را تضمین کند. امروز شرایط منطقه ای و بین المللی، نقش آفرینی کاراتر و تحرکات اثربخش تری را از دستگاه سیاست خارجی طلب می کند. از این رو وزارت امور خارجه در چارچوب وظایف ذاتی، اقدام به روزآمد کردن طراحی های دیپلماتیک خود نمود تا شرایط مناسبی برای بهره گیری بهینه از توانمندی های کشور و نیز اقتضائات منطقه ای و بین المللی در عرصه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فراهم آید.
در این راستا، اروپا به عنوان یکی از جلوه های حضور و نمود تحرکات دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران، بستری برای نقش آفرینی مؤثر سیاست خارجی کشور و نیز ارتقاء تعاملات دوجانبه قلمداد شد. حضور مؤثر و سازنده هیأت ایرانی در نخستین اجلاس ائتلاف تمدن ها در مادرید و تلاش برای تشکیل کمیته ای چند جانبه جهت مقابله با اهانت به ارزش ها و مقدسات ادیان و فرهنگ ها، یکی از دستاوردهای مهم در عرصه تعاملات فرهنگی با اروپا بود. همچنین با توجه به نامگذاری سال ۲۰۰۸ به عنوان سال گفت وگوی بین فرهنگی در سطح اتحادیه اروپایی، برنامه های مناسبی برای بهره گیری از مزیت های فرهنگی کشور در مراودات علمی و فرهنگی با مجموعه اتحادیه اروپایی و نیز با برخی از کشورهای عضو تدارک دیده شده که در دستور کار مراجع ذی ربط قرار دارد.
از سوی دیگر حصول توافق های مهم با چند کشور اروپایی برای صدور گاز به این کشورها و نیز توافق با چندکشور دیگر برای نهادینه سازی روابط و همکاری های تجاری و اقتصادی، یکی دیگر از نمودهای موفق دیپلماسی فعال اروپایی جمهوری اسلامی ایران در دوره اخیر بوده است.
اما محور برنامه ریزی دستگاه سیاست خارجی در گستره اروپا در قالب مناسبات سیاسی قابل درک است. سفر رؤسای کمیسیون های سیاست خارجی پارلمان های کشورهای انگلیس، ایتالیا، آلمان و بلغارستان و نیز سفر هیأتی متشکل از چندین نماینده پارلمان اروپا به تهران و ملاقات ایشان با مسئولان مختلف سیاسی، پارلمانی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، شرایط مناسبی را برای آشنایی واقعی و نزدیک این دسته از مقام های اروپایی با تحولات کشور و آخرین مواضع جمهوری اسلامی ایران پیرامون موضوعات گوناگون فراهم آورد. تأثیر این سفرها آن قدر واضح بود که اکثر اعضای هیأت های پارلمانی پس از بازگشت به کشورشان پیرامون موضوعاتی از قبیل حق مشروع جمهوری اسلامی ایران برای بهره گیری صلح آمیز از انرژی هسته ای و نادرستی باقی ماندن پرونده ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد و لزوم بازگشت آن به آژانس بین المللی انرژی اتمی موضع گیری نموده و از رویکرد کشورهای غربی در اتخاذ سیاست دوگانه در قبال تروریسم بشدت انتقاد کردند.
حضور منوچهر متکی در پایتخت های بلغارستان و پرتغال و سفر وی به سوئیس برای شرکت در اجلاس سالانه داووس و به تبع آن ملاقات با بسیاری از مقام های بلندپایه اروپایی و سفر یکی از مسئولان وزارت امور خارجه کشورمان به یونان و اسپانیا از یک سو و نیز استقبال گرم و رویکرد مثبت مقام های این کشورها در قبال طرف ایرانی از سوی دیگر، شرایط مناسبی فراهم آورد تا این دسته از مقام های اروپایی آخرین دیدگاه ها و مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال موضوعات مختلف منطقه ای و بین المللی از جمله مسئله هسته ای کشورمان، اوضاع عراق ، افغانستان و فلسطین و همچنین راهکارهای تهران برای دستیابی به صلح و ثبات در منطقه را مستقیماً و بدون واسطه از زبان مسئولان کشورمان بشنوند. در این راستا، ناکارایی یک جانبه گرایی و مخالفت با رویکرد نظامی در تعاملات بین المللی از جمله محورهای مورد اشتراک طرفین بود.
اما ثقل مرکزی دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در دوره اخیر، ارائه چشم انداز روابط آتی ایران و اروپا در جمع نمایندگان ۲۷ کشور اروپایی بود. هرچند که بسیاری از ناظران سیاسی تلاش داشتند تا سفر سعید جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی به بروکسل را با نگاه هسته ای تحلیل کرده و با وجود این که دیدار سولانا با وی در محل اقامتش در بروکسل مورد توجه فراوان محافل سیاسی و رسانه ای بین المللی قرار گرفت اما محتوای پوشه ای که در دست این مقام بلند پایه ایرانی در سفر به بروکسل بود امری فراتر از موضوع هسته ای بود. جلیلی در جمع نمایندگان پارلمان اروپا به اعلام مواضع کشور اکتفا نکرد. او با تأکید بر انتخاب گزینه همکاری از سوی جمهوری اسلامی ایران در تعامل با اروپا و امکانپذیر دانستند تحقق این رویکرد، طرح پیشنهادی تهران برای تعامل مثبت با اروپا را ارائه کرد. دبیر شورای عالی امنیت ملی با تأکید بر لزوم تعریف پارادایم مشترکی برای همکاری میان ایران و اروپا، به مؤلفه های چهارگانه این پارادایم اشاره کرد. وی در جمع نمایندگان مردم اروپا، «دموکراسی» را نخستین عنصر همکاری دوجانبه دانست و بر کارایی این عنصر در حل مشکلات و منازعات منطقه ای تصریح نمود. جلیلی با اشاره به ذخایر غنی ایران در انرژی های فسیلی و نیز نیاز روزافزون و حیاتی اروپا به این کالای راهبردی، «انرژی» را دومین عنصر شکل دهنده همکاری میان ایران و اروپا دانست. «امنیت» با زیرشاخه های مبارزه با تروریسم، خلع سلاح کشتارجمعی، مبارزه با مواد مخدر و... سومین عنصر همکاری های ایران و اروپا در نگاه دبیر شورای عالی امنیت ملی بود و بالاخره «همکاری های اقتصادی» با در نظر گرفتن بازار چند ده میلیونی، نیروی انسانی ماهر و کارآمد، گستره وسیع جغرافیایی و نیز توانمندی های نرم افزاری علمی و اقتصادی، ضرورت توجه جدی به این عنصر مهم در عرصه همکاری های ایران و اروپا را تبدیل به الزام نموده است.
در هر حال حضور هیأت های سیاسی و پارلمانی از چند کشور اروپایی در تهران طی یک ماه اخیر و نیز سفر چند هیأت سیاسی و پارلمانی دیگر به کشورمان - در آینده نزدیک - از یک سو و همچنین سفر مقام های بلندپایه سیاسی جمهوری اسلامی ایران به چند کشور اروپایی از جمله دیدارهای سعید جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی در بروکسل با مقام های نهادهای اروپایی و منوچهر متکی وزیر امور خارجه با نخست وزیران و وزیران امور خارجه و اقتصادی اروپایی در حاشیه اجلاس سالانه داووس از سوی دیگر، نشان دهنده نقش آفرینی فعال و مؤثر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سطوح بالای سیاسی در کشورهای این منطقه و نیز کارایی دیپلماسی اروپایی تهران بوده و از سوی دیگر بیانگر شکست چندین باره سیاست ادعایی اعمال انزوای سیاسی بر کشورمان می باشد.

علی باقری

منبع : سایت تحلیلی خبری عصر ایران